Manuscripts in Ziyabey Library in the Context of Reflecting the Classical Rhetoric Literature

Yıl 2022, Cilt: 8 Sayı: 2, 783 - 814, 14.07.2022

Mustafa Kayapınar

Öz

Manuscripts are vital elements in the context of reflecting the accumulation of Islamic Civilization. There is a rich literature on manuscripts, each of which is of a unique nature. Among the manuscripts, books on the science of rhetoric have an important place. Ziyabey Library has many valuable manuscripts. The study, which is limited to 33 manuscripts on rhetoric, deals with the issue of how much it reflects the classical rhetoric literature by identifying and defining the manuscripts. It is important that the manuscripts, which are the memory of a civilization, are brought to light in terms of drawing the attention of researchers and conducive to detailed studies. With the study, it is aimed to contribute to the studies on ancient language accumulation by presenting the dimension of representation of the literature, as well as giving healthy information about the rhetoric manuscripts that are waiting on the library shelves. While the subject was being handled, information on manuscripts related to rhetoric was determined through the catalogue. The manuscripts were classified according to the text types. In addition to the summary information about the author and the books, information such as the physical elements of the manuscript, the type of writing, the copyist, the date of copying were also determined. The digital images were analyzed and the information was provided. When necessary, the information was confirmed by referring to the original copies. A diagram was prepared showing the relationships between ancient rhetoric works. Evaluations were made on these data.

Anahtar Kelimeler

Arabic Language and Rhetoric, Ziyabey Library, Classical Rhetoric Literature, Manuscript, Commentary, Annotation, Concise

Klasik Belâgat Literatürünü Yansıtması Bağlamında Ziyabey Kütüphanesindeki Yazma Eserler

Öz

Yazma eserler, İslam Medeniyetinin birikimini yansıtması bağlamında hayati unsurlardır. Her biri nevi şahsına münhasır bir mahiyet arz eden yazmalarla ilgili zengin bir literatür bulunmaktadır. Yazma eserler arasında, belâgat ilmine dair kitaplar önemli bir konuma sahiptir. Ziyabey Kütüphanesi, değerli birçok yazma eseri bünyesinde barındırmaktadır. Belâgata dair 33 adet yazma ile sınırlı tutulan çalışma, eserlerin tespit edilerek tanımlanması marifetiyle klasik belâgat literatürünü ne ölçüde yansıttığı meselesini ele almaktadır. Bir medeniyetin hafızası konumundaki yazma eserlerin aydınlığa çıkarılması, araştırmacıların dikkatini çekerek ayrıntılı çalışmalara vesile olması açısından önem arz etmektedir. Çalışma ile kütüphane raflarında âtıl durumda bekleyen belâgat yazmaları ile ilgili sağlıklı bilgiler vermenin yanı sıra bunların literatürü temsil boyutunu sergileyerek kadim dil birikimi üzerine yapılan çalışmalara katkı sağlanması amaçlanmaktadır. Konu ele alınırken, katalog üzerinden belâgatle ilgili yazma eserlere ait bilgiler tespit edildi. Eserler metin türlerine göre tasnif edildi. Müellif ve eserler hakkında özet bilgilerin yanı sıra yazmanın fiziksel unsurları, yazı türü, müstensihi, istinsah tarihi gibi bilgiler de tespit edildi. Dijital görüntüler incelenerek bilgilerin sağlaması yapıldı. Gerektiğinde orijinal nüshalara başvurularak bilgiler teyit edildi. Kadim belâgat eserleri arasındaki ilişkileri gösteren bir şema hazırlandı. Değerlendirmeler bu veriler üzerinden yapıldı.

Anahtar Kelimeler

Arap Dili ve Belâgati, Ziyabey Kütüphanesi, Klasik Belagat Literatürü, Yazma Eser, Şerh, Hâşiye, Muhtasar

Kaynakça

• Abidat Sanat. “Ciltçilik-Cildin Kısımları Nelerdir?”. Erişim 24 Nisan 2021. https://abidatsanat.com/susleme-sanatlari/cilt-sanati/ciltcilik-cildin-kisimlari-nelerdir/
• Ahfeş, el-Evsat. Kitâbü’l-Ḳavâfî. Şam: İzzet Hasan, 1970.
• Âkifzâde, Abdurrahman el‐Amâsî. Kitâbü’l‐Mecmû’ Fi’l‐Meşhûd Ve’l‐Mesmû’. Ankara: Millet Kütüphanesi, Ali Emiri Arabi, 2527, 38a.
• Akpınar, Cemil. “Hasan Çelebi, Fenârî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 16/313-315. İstanbul: TDV Yayınları, 1997.
• Amâsî, Âkifzâde Abdurrahman. Kitâbü’l‐Mecmû’ Fi’l‐Meşhûd Ve’l‐Mesmû’. Ankara: Millet Kütüphanesi, Ali Emiri Arabi, 2527, 38/a.
• Bağdatlı İsmail Paşa. Hediyyetü’l‐ârifin esmâu’l‐müellifîn ve âsâru’l‐musannifîn. İstanbul: 1955.
• Baltacı, Cahid. XV-XVI. Asırlarda Osmanlı Medreseleri. İstanbul: İFAV Yayınları, 2005.
• Benli, Mehmet Sami. “Miftâhu’l-Ulûm”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 30/20-21. İstanbul: TDV Yayınları, 2005.
• Bilgin, Orhan. “Yazma”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 42/369-373. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
• Brockelmann, Carl. Geschichte der Arabischen Litteratur : Zweite den Supplementbanden Angepasste Auflage. 2 Cilt. Leiden: E.J. Brill, ts.
• Bulut, Ali. “Hamza b. Turgud Aydınî ve Belâgata Dair el-Hevâdî fî Şerhi’l-Mesâlik Adlı Eseri”. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 24/24-25 (01 Temmuz 2007), 275-291. https://doi.org/10.17120/omuifd.91898
• Bulut, Ali. “Hamza b. Turgut Aydinî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Ek-1/527, 528. İstanbul: TDV Yayınları, 2016.
• Bulut, Mustafa. “Sivas’taki Geç Dönem Osmanlı Kamu Yapıları”. Osmanlılar Döneminde Sivas Sempozyumu Bildirileri. ed. Şeref Boyraz. 1/ 41-44. Sivas: 2007.
• Bursalı Mehmed Tâhir Efendi. Osmanlı Müellifleri. 3 Cilt. İstanbul: Meral Yayınevi, 1972.
• Cârullah Veliyyüddin Efendi. Bernâmecü ḳırâʾât. nşr. Ahmed Abdülmecîd Herîdî, Kahire: Annales islamologiques 1980.
• Çetinkaya, Bayram Ali. “Osmanlı ve Cumhuriyet Dönemi İdeal Aydın ve Bürokratı. Yusuf Ziya (Başara) Bey ve Ziyabey Yazma Eserler Kütüphanesi”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 12/1 (15 Haziran 2008), 63-90. https://dergipark.org.tr/tr/pub/cuifd/255172
• Demir, Halis. Kitabiyat, Hanefi Fıkıh Edebiyatı. İstanbul: Hacıveyiszade İlim ve Kültür Vakfı, 2021.
• Demir, Halis. “Ziya Bey Yazma Eser Kütüphanesi’ndeki Fıkıhla İlgili Kitaplar ve Risaleler”. Tahkik İslami İlimler Araştırma ve Neşir Dergisi 1/2 (31 Aralık 2018), 187-232. https://doi.org/10.5281/zenodo.3474603
• Demirayak, Kenan. Arap-İslam Edebiyatı Literatür Bilgisi. İstanbul: Cantaş Yayınları, 2016.
• Denizli, Hikmet. Sivas Tarihi ve Anıtları. Sivas: Özbelsan Anonim Şirketi, 1998.
• Durmuş, İsmail. “İsferâyînî, İsâmüddin”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 22/516, 517. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
• Durmuş, İsmail. “Kazvînî, Hatîb”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 25/156, 157. İstanbul: TDV Yayınları, 2002.
• Durmuş, İsmail. “Muhtasar”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 31/57-59. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• Durmuş, İsmail. “Sekkâkî , Ebû Ya‘kūb”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 36/332-334. İstanbul: TDV Yayınları, 2009.
• Eliaçik, Muhittin. “Osmanlı Medreselerinde Öğretilen Belâgat Kitapları”. Ulakbilge Sosyal Bilimler Dergisi 2/4 (01 Haziran 2014). https://doi.org/10.7816/ulakbilge-02-04-03
• Ergün, Mustafa. “Medreselerde Okutulan Dersler ve Ders Kitapları”. Afyon Kocatepe Üniversitesi Anadolu Dil- Tarih ve Kültür Araştırmaları Dergisi 1/1 (1996), 31-39.
• Furat, Ayşe Zişan. “Klasik Dönem Osmanlı Medreselerinde Okutulan Eserler”. Osmanlı Medreseleri: Eğitim, Yönetim ve Finans, 631-649.
• Gümüş, Sadreddin. “Cürcânî, Seyyid Şerîf”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 8/134-136. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
• Gümüş, Sadreddin. Seyyid Şerîf Cürcânî ve Arap Dilindeki Yeri. İstanbul: 1984.
• Gümüşhane’den Haber. “Tarihteki Meşhur ‘Gümüşhanevîler”. Erişim 17 Mayıs 2021. https://gumushanedenhaber.com/tarihteki-meshur-gumushanevi-ler/
• Günaydın, Necip. Erzurum Kongresine Katılan Sivas Vilayeti Delegeleri. Sivas: Sivas Cumhuriyet Üniversitesi, 2002.
• Günel, Fuat. “Üsküdârî, İsâmüddin”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 2/632, 633. Ankara: TDV Yayınları, 2019.
• Hazer, Dursun. "Osmanlı Medreselerinde Arapça Öğretimi ve Okutulan Ders Kitapları". Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1/1 (Haziran 2002), 274-293.
• Hızlı, Mefail. “Osmanlı Medreselerinde Okutulan Dersler ve Eserler”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 17/1 (01 Ocak 2008), 25-46. https://dergipark.org.tr/tr/pub/uluifd/162904
• İbn Manzûr, Muhammed b. Mükerrem. Lisânü’l-ʿArab. nşr. Abdullah Ali el-Kebîr. 6 Cilt. Kahire: Dârü’l-Maârif, ts.
• İyibilgin, Orhan. Ayıntabi’nin Tercüme-i Tibyan tefsirinin muhteva ve metod bakımından değerlendirilmesi. İstanbul : Marmara Üniversitesi, 2008.
• Kâtib Çelebi. Keşfü’ẓ-ẓunûn ʿan esâmi’l-kütüb ve’l-fünûn. 2 Cilt. nşr. Kilisli Muallim Rifat – Şerefeddin Yaltkaya. İstanbul: 1941.
• Kâtib Çelebi. Süllemü’l-vüṣûl. İstanbul: Süleymaniye Ktp., Şehid Ali Paşa, vr. 79b.
• Kefevî, Mahmûd b. Süleyman. Ketâʾibü aʿlâmi’l-aḫyâr min fuḳahâʾi meẕhebi’n-Nuʿmâni’l-muḫtâr. İstanbul: Süleymaniye Ktp, Reîsülküttâb, nr. 690, vr. 369a-370b
• Kehhâle, Ömer Rızâ. Mu’cemü’l-müellifin: teracimu musannifi’l-kütübi’l-Arabiyye. 4 Cilt. Beyrut: Mektebetü’l-Müsenna, 1957.
• Kılıç, Hulusi. “Belâgat”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 5/380-383. İstanbul: TDV Yayınları, 1992.
• Kırkız, Mustafa. “Hızır b. Muhammed el-Amâsî ve Unbûbu’l-Belâğâ fi Yenbû’i’l-Fesâha Adlı Eseri”. Uluslararası Amasya Âlimleri Sempozyumu. Ed. Şuayip Özdemir vd. 1/693-700. Amasya: Amasya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 2017.
• Mardin, Ebül‘ulâ. Medenî Hukuk Cephesinden Ahmed Cevdet Paşa. İstanbul: 1946.
• Matlûb, Ahmed. el-Ḳazvînî ve Şürûḥu’t-Telḫîṣ. Bağdad: 1967.
• Mektebetu Alukah. “. ”مخطوطة أرجوزة في المعاني والبيان. Erişim 22 Mart 2021. http://www.alukah.net/library/0/69351/
• Merkezu Emcad li’l-Mahtûtât. ”فهارس مركز أمجاد للمخطوطات“. Erişim 04 Mayıs 2021. https://amgadcenter.com/search
• Mutlu, Yücel. Dâru’r-Râha’dan Abdiağa Konağı’na (Râhatoğulları/Mütevellizâdeler 1321- 2001). Sivas: Özbelsan Anonim Şirketi, 2003.
• Özen, Şükrü. “Teftâzânî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 40/299-308. İstanbul: TDV Yayınları, 2011.
• Paşa, Babanzade Bağdatlı İsmail. Hediyyetü’l-arifin esmaü’l-müellifin ve asarü’l-musannifin. 2 Cilt. Ankara: Millî Eğitim Bakanlığı, 1967.
• Rukancı, Fatih, Fatih. “Sivas Ziya Bey Yazma Eserler Kütüphanesi”. Türk Kütüphaneciliği 19/2 (2005), 278.
• Süreyya, Mehmed. Sicill‐i Osmânî. İstanbul: Matbaa‐i Amire, 1308.
• Şaban, İbrahim, “Osmanlı Âlimlerinin Arap Belâgatine Dair Eserleri”, Şarkiyat Mecmuası 0/13 (2008), 119-134.
• Şensoy, Sedat. “Şerh”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 38/555-558. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• Şeyhî, Mehmed Efendi. eş‐Şekâikuʹn‐nuʹmâniyye ve zeyilleri: Vekâyiu’l‐fudalâ. nşr. Abdülkâdir Özcan. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1989.
• Şimşek, Zeynep. Ziya Bey Yazma Eser Kütüphanesi’nde Bulunan Arap Dili ve Edebiyatı Alanındaki Yazma Eserlerin Tespiti Ve Tavsifi. Gümüşhane: Gümüşhane, Yüksek Lisans Tezi, 2015.
• Tahranî, Muhammed Muhsin Tahrani Aga Büzürg-i. ez-Zeria ila tasanifi’ş-Şia. Beyrut : Dârü’l-Edva, 1983.
• Taşköprizâde, İsâmüddin Ahmed Efendi. eş-Şeḳāʾiḳu’n-nuʿmâniyye fî ʿulemâʾi’d-devleti’l-ʿOs̱mâniyye. Nşr. Ahmed Subhi Furat. İstanbul: 1985.
• Topuzoğlu, Tevfik Rüştü. “Hâşiye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 16/419-422. İstanbul: TDV Yayınları, 1997.
• Topuzoğlu, Tevfik Rüştü. “Recez”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 31/509, 510. İstanbul: TDV Yayınları, 2007.
• Tuna, Üzeyir. Hamza b. Turgut el-Aydînî ve Kitâbu’l-Mesâlik Adlı Eseri. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisan Tezi, 2003.
• Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı. “Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Ziya Bey Yazma Eser Kütüphanesi”. Erişim 08 Temmuz 2021. http://www.ziyabey.yek.gov.tr/
• Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı. “Yazmalar”. Erişim 29 Nisan 2021. http://yazmalar.gov.tr/sayfa/yazma-kitaplar/9
• Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı. “Yazmalar”. Erişim 04 Mayıs 2021. http://yazmalar.gov.tr/eser/hasiye-alal-muhtasar/9517
• Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı. “Yazmalar”. Erişim 04 Mayıs 2021. http://yazmalar.gov.tr/eser/hasiyetul-hasiye-ala-serhi-muhtasaril-munteha/149271
• Yazıcı, Hüseyin. “XVII. Asır Arap Edebiyatının Kısa Bir Değerlendirilmesi ve Hızır b. Muhammed el-Amâsî”. Nüsha: Şarkiyat Araştırmaları Dergisi 1/2 (2001), 55-70.
• Ziya Bey Yazma Eserler Kütüphanesi Yazma Eserler Kataloğu. Sivas: Ziya Bey Yazma Eserler Kütüphanesi Müdürlüğü, Mart 2021.
• Ziriklî, Hayreddin. el-A’lâm : Kamûsu terâcim li-eşheri’r-ricâl ve’n-nisâ min’el-Arab ve’l-müstarebîn ve’l-müsteşrikın. 8 Cilt. Beyrut: Dârü’l-İlm li’l-Melayin, 1997.