İslâm Kamu Hukukunda Devlet Başkanının Belirlenmesi

Year 2023, Volume: 9 Issue: 1, 20 - 52, 10.01.2023

Salih Şahin

https://doi.org/10.5281/zenodo.7513137

Abstract

İnsan neslinin çoğalıp ve toplum halinde yaşamaya başlamasından itibaren yöneticiyi diğer bir ifadeyle siyasal otoriteyi belirleme konusu önemli bir sorun olarak karşısına çıkmış ve her asırda toplumların gündeminde önemli bir yer işgal etmiştir. Bu durum diğer toplumları ilgilendirdiği kadar İslâm toplumunu da ilgilendirmiştir. Siyasi otoritenin belirlenmesi müslüman toplumların asırlarca gündemlerini meşgul eden ve pek çok tartışmanın da kaynağı konumunda olan bir mesele olmuştur.
Hz. Peygamber hayatta iken kendisinin vahyin muhatabı, masum ve Yüce Allah tarafından peygamber olarak seçilmesinden kaynaklanan özel konumu nedeniyle doğal siyasal lider olarak kabul edilmiştir. Onun peygamberliği gibi siyasal otoritesi de hiçbir zaman tartışma konusu olmamıştır. Ancak Hz. Peygamber’in vefatıyla vahiy kesildiği için siyasal otoritenin belirlenmesi artık beşeri zeminde ele alınmış, peygamber gibi özel vasıflara sahip olmayan bireyler arasında cereyan etmiştir. Bu nedenle de artık İslâm toplumunda siyasal rekabet başlamış, siyasal otoritenin nasıl belirleneceği fıkıh ve kelam ilminin temel konuları arasında yer almıştır.
İslâm hukukçuları ve kelamcılar İslâm toplumunda devlet başkanının belirlenmesini temel kaynaklar bağlamında ele alarak derinlemesine tartışmıştır. Her devirde İslâm alimlerinin gündemini meşgul eden bu tartışmalar dikkatlice incelendiğinde siyasal otoritenin belirlenmesi yönünde ortaya konan görüşlerin dört temel başlık altında toplanabileceği ortaya çıkmaktadır. Bunlar; “nass ile tayin, seçim, ahd/istihlâf ve kahır/teğallüb” yöntemleridir. Ancak bu yöntemlerden kahır yönteminin İslâm hukukunda iktidar için bir yöntem olmaktan ziyade fiili bir durum olarak ele alındığı ve bu fiili durumun ortaya koyduğu hukuki sonuçlar bağlamında tartışıldığı şimdiden ifade edilmelidir.

Keywords

İslâm hukuku, devlet başkanı, halife, seçim, şûra

Determination of the Head of State in Islamic Public Law

Abstract

Since the human generation has multiplied and started to live in society, the issue of determining the political administration has emerged as an important problem and this issue has occupied an important place in societies in every century. The issue of how to determine the political administration has concerned the Islamic society as much as other societies, and has even been an issue that has occupied the agenda of the Islamic world for centuries and has been the source of many debates.
While the Prophet was alive, he was accepted as a natural political leader due to his special position due to the fact that he was chosen as the addressee of the revelation, innocent and as a prophet by Almighty Allah. Like his prophethood, his political authority has never been the subject of debate. However, Since the revelation ceased with the death of the Prophet, the determination of political authority was now handled on a human basis, and it took place among individuals who did not have special qualifications such as the prophet. For this reason, political competition has begun in the Islamic society, and how to determine the political authority has been among the main subjects of the science of fiqh and kalam.
Islamic jurists and theologians have discussed the determination of the head of state in the Islamic society in the context of basic sources. When these discussions, which occupy the agenda of Islamic scholars in every era, are carefully examined, it is understood that the views on the determination of political authority can be grouped under four main headings. These are the methods of “appointment by nass, election, ahd/istihlaf and kahr/tegallub”. However, it should be stated in advance that the method of grief, which is one of these methods, is considered as an actual situation rather than a method for power in Islamic law and is discussed in the context of the legal consequences of this actual situation.

Keywords

Islamic Law, president, khalifha, election, shura

References

• A. Mustafa, Nevin. İslâm Siyâsî Düşüncesinde Muhalefet. çev. Vecdi Akyüz. İstanbul: İz Yayıncılık, 1990.
• Abdulkerîm, Fethi. ed-Devletü ve’s-siyâdetü fi’l-fıkhi’l-İslâmî. Kâhire: Mektebetü Vehbe, 1974.
• Abîd, Mansûr er-Rıfâî. Nizâmu’l-hükmi fî’l-İslâm. Kahire: Dâru’n-Neşr el-İlektronî, www.kotobarabia.com. 2001.
• Ammâra, Muhammed. el-İslâm ve’s-Sevra. Kâhire: Dâru’ş-Şurûk, 1988.
• Atve, Abdü’l-Âl Ahmed. Nizâmü’l-hükmi fi’l-İslâm. www.alukah.net.
• Avcı, Casim. “Hilâfet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 17/541. İstanbul: TDV Yayınları, 1998.
• Aydın, M. Akif. “İstihlâf”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 23/ 337. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
• Aydın, Mehmed Akif “Hz. Peygamber ve Dört Halife Dönemi İslâm Devlet Yönetimi”. İslâm ve Demokrasi. haz. Ömer Turan. Ankara: TDV Yayınları, 1999.
• Bağdâdî, Ebû Mansûr Abdülkâhir b. Tâhir b. Muhammed et-Temîmî. Usûlü’d-dîn. İstanbul: Matbaatü’d-Devle,1928.
• Beyâtî, Münîr Hamît. en-Nizâmü’s-siyâsî el-İslâmî mukârinen bi’d-devleti’l-kânûniyye. Ammân: Dâru’n-Nefâis, 2013.
• Buhârî, Muhammed b. İsmaîl Ebû Abdillâh. Sahîhu’l-Buhârî. thk. Mustafa Dîb el-Bugâ. Beyrût: Dâr-u İbn-i Kesîr, 1987.
• Cüveynî, Abdü’l-Melik b. Abdullah b. Yusuf. Giyâsü’l-ümem fi’t-tiyâsi’z-zulem. thk. Fuad Abdü’l-Mun‘im, Mustafa Hilmi. İskenderiye: Dâru’d-D‘ave, 1979.
• Davutoğlu, Ahmet. “Devlet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 9/239. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
• Dihlevî, Ebû Abdilazîz Kutbüddîn Şah Veliyyullah Ahmed b. Abdirrahîm b. Vecîhiddîn. Hüccetüllâhi’l-bâliga. thk. es-Seyyid Sâbık. Beyrût: Dâru’l-Ceyl, 2005.
• Dihlevî, Şah Veliyyullah. İzâletü’l-hafâ an hilâfeti’l-hulefâ. thk. Takıyyüdîn en-Nedvî. Dimeşk: Dâru’l-Kalem, 2013.
• Dumeycî, Abdullah b. Ömer b. Süleyman. el-İmâmetü’l-uzmâ inde ehl-i’s-sünneti ve’l-cemâati. Riyâd: Dâru Tayyibe, 1408.
• Dûrî, Abdulazîz. en-Nuzumu’l-İslâmiyye. Beyrût: Merkezü’d-Dirâsâti’l-İslâmiyye, 2008.
• Ebû Dâvûd, Süleymân b. el-Eş‘as b. İshâk es-Sicistânî. Sünen-i Ebî Dâvûd. Beyrût Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, ts.
• Ebû Fâris, Abdulkâdir. en-Nizâmü’s-siyâsî fî’l-İslâm. Ummân: Dâru’l-Furkân, 1980.
• Ekinci, Ekrem Buğra. İslâm Hukuku (Umûmî ve Husûsî Hükümler). İstanbul: Arı Yayınları, 2016.
• Îcî, Ebu’l-Fazl Adudüddîn Abdurrahmân b. Ahmed b. Abdilgaffâr. el-Mevâkıf. thk. Abdurrahmân Amîra. Beyrut: Dâru’l-Ceyl, 1997.
• Ensârî, Abdulhamîd. İsmail “Ehlü’l-hal ve’l-akd”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 10/539. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
• Eşit, Yusuf. “Seyyid Bey’in Hilafte Dair Görüşlerinin İslâm Hukuku Açısından Değerlendirilmesi”. I. Uluslararası Sosyal Bilimler Sempozyumu. (13-15 Ekim 2016). 1286-1296.
• Fahruddin er-Râzî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ömer b. Hasan. el-Erba‘în fî usûli’d-dîn. thk. Ahmet Hicâzî es-Sekkâ. Kahire: Matbaatu Dâru’t-Tedâmun, 1986.
• Fayda, Mustafa. “Hulefâ-yi Râşidîn”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 18/326. İstanbul: TDV Yayınları 1998.
• Fayda, Mustafa. “Hz. Peygamber Sonrasında Halife Seçimi Meselesi ve Hulefâ-yi Râşidîn’in Hilafete Gelme Süreçleri”. M. Sabri Küçük Aşçı, Ali Sultan, Abdulkadir Macit (Ed.), Geçmişten Günümüze Hilafet içinde (1-35). İstanbul: İLEM, 2019.
• Ferrâ, Ebû Ya‘lâ Muhammed b. el-Hüseyin b. Muhammed b. Halef. el-Ahkâmü’s-sultâniyye. thk. Muhammed Hamid el-Fakî. Beyrût: Dâru’l-Kütübü’l-İlmiyye, 2000.
• Fığlalı, Ethem Ruhi. “Hâricîler”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 16/169. İstanbul: TDV Yayınları 1997.
• Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed. el-İktisâd fi’l-itikâd. thk. Muvaffak Fevzî el-Ceber. Dimeşk: Dâru’l-Hikme, 1994.
• Haddâd, Radıyyüddîn Ebû Bekir b. Alî b. Muhammed. el-Cevheretü’n-neyyire. İstanbul: Mahmut Bey Matbaası, 1301.
• Hallâf, Abdulvahhâb. es-Sultatü’s-selâse fî’l-İslâm. (et-Teşrî, el-Kazâ, et-Tenfîz), Kuveyt: Dâru’l-Kalem, 1985.
• Hallâf, Abdü’l-vahhâb. İlmü usûli’l-fıkh. thk. Muhammed Ebû’l-Hayr es-Seyyid. Dimeşk: Müessesetü’r-Risâle, 2012.
• Hallâf, Abdü’l-Vehhâb, es-Siyâsetü’ş-şer‘iyye ev nizâmü’d-devle İslâmiyye fi’ş-şuûni’d-düstûriyye ve’l-hâriciyye ve’l-mâliyye. Kahire: el-Matbaatü’s-Selefiyye, 1350.
• Hamidullah, Muhammed. İslâm Anayasa Hukuku. çev. Vecdi Akyüz. İstanbul: Beyan Yayınları, 1995.
• Hamidullah, Muhammed. İslâm Peygamberi. çev. Mehmet Yazgan. İstanbul: Beyan Yayınları, 2014.
• Hamidullah, Muhammed. İslâmda Devlet İdaresi. terc. Hamdi Aktaş, İstanbul: Beyan Yayınları, 1998.
• Hatîb, Numân Ahmed. el-Vecîz fi’n-nuzumi’s-siyâsiyye. Ammân: Dâru’s-Sekâfe, 2011.
• Heyet. Fetevâ-i Hindiyye. Beyrût: Dâru’l-Fikr, 1991.
• Heyet. Kur’ân Yolu Türkçe Meâl ve Tefsir. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2003.
• İbn Âbidin, Muhammed Emin b. Ömer b. Abdulaziz ed-Dımaşkî. Hâşiye-i Raddü’l-muhtâr ale’d-Dürri’l-muhtâr şerh-i Tenvîri’l-ebsâr. Beyrût: Dâru’l-Fikr, 2000.
• İbn Haldûn, Abdurrahmân b. Muhammed el-Hadramî. Mukaddime. haz. Süleyman Uludağ. İstanbul: Dergâh Yayınları, 1988.
• İbn Hanbel, Ahmed Ebû Abdullâh eş-Şeybânî. el-Müsned. Kahire: Müessese Kurtuba ts.
• İbn Hazm, Ebû Muhammed Alî b. Ahmed b. Saîd el-Endelüsî el-Kurtûbî. el-Muhallâ bi’lâsâr. thk. Abdulgaffâr Süleymân el-Bendâvî. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2003.
• İbn Hazm, Ebû Muhammed Alî b. Ahmed b. Saîd. el-Faslü fî’l-mileli ve’l-ehvâi ve’n-nihal. Kahire: Mektebetü’l-Hâncî, trs.
• İbn Kayyım el- Cevziyye, Şemseddîn Muhammed b. Ebî Bekr Eyyûb ez-Züra‘î Ebû Abdillah. İ‘lâmü’l-muvaḳḳıʿîn an rabbi’l-âlemîn. thk. Ebu Ubeyde Meşhur b. Hasan Âli Selman. Riyâd: Dâr-u İbni’l- Cevzîye, 1423.
• İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullah b. Müslim. el-İmâmetü ve-siyâse. thk. Halîl el-Mansûr. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1997.
• İbn Teymiye, Ebü’l-Abbâs Takıyyüddîn Ahmed b. Abdilhalîm b. Mecdiddîn Abdisselâm el-Harrânî. Minhâcü’s-sünneti’n-nebeviyye fî nakdi kelâmi’ş-Şîiyye el-Kaderiyye. thk. Muhammed Reşâd Sâlim. Riyad: Câmiatü’l-İmâm Muhammed b. Suûd el-İslâmiyye, 1986.
• İbrahim Hasan, Hasan İbrahim, Hasan, Ali. en-Nuzumu’l-İslâmiyye. Kahire: Mektebetü’n-Nehda el-Mısriyye, ts.
• İsfahânî, Ebü’l-Kâsım Hüseyn b. Muhammed b. el-Mufaddal er-Râgıb. el-Müfredâtü fî garîbi’l-Kur’ân. trc. Abdulbaki Güneş, Mehmet Yolcu. İstanbul: Çıra Yayınları, 2010.
• Kalkaşendî, Ahmed b. Abdullah. Meâsiru’l-hilâfe fî meâlimi’l-hilâfe. thk. Abdussettâr Ahmed Ferâc. Kuveyt: Âlemü’l-Kütüb, 1985.
• Kallek, Cengiz. “Biat”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 6/120. İstanbul: TDV Yayınları, 1992.
• Karadâvî, Yusuf. İslâm’da Devlet Mefhumu. çev. Hüsameddin Cemal, İstanbul: Nida Yayıncılık, 2016.
• Karadâvî, Yusuf. Şeriatın Amaçlarını Anlamak. çev. Abdullah Kahraman İstanbul: Nida Yayıncılık, 2019.
• Karaman, Hayrettin. “Akid”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 2/252. İstanbul: TDV Yayınları, 1989.
• Karaman, Hayrettin. Mukayeseli İslâm Hukuku. İstanbul: İz Yayıncılık, 2016.
• Kâsânî, Alâüddîn Ebûbekir Ahmed. Bedâiu‘s-sanâi‘ fî tertîbi’ş-şerâi‘. Beyrût: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, 1982.
• Kettânî, Muhammed Abdüllhay. Nizâmu’l-hükûmeti’n- Nebeviyye el-müsemmâ et-Terâtîbü’l-idâriyye. thk. Abdullah el-Hâlidî. Beyrût: Dâru’l-Erkâm, ts.
• Köksal, İsmail. “İslâm Tarihinde Devlet Başkanlığı Seçim Şekilleri ve Şer‘î Tahlili”. İlahiyat Fakültesi Dergisi 11/1 (2006), 25-36.
• Küçükbaşçı, Mustafa Sabri. “Emevîler ve Hilafet”. M. Sabri Küçük Aşçı, Ali Sultan, Abdulkadir Ma.cit (Ed.). Geçmişten Günümüze Hilafet içinde, İstanbul: İLEM, 2019.
• Mâverdî, Muhammed b. Muhammed b. Habîb el-Bağdâdî. el-Hâvî’l-kebîr fî fıkhi mezhebi’l-İmâmi’ş- Şâfiî. thk. Ahmet Abdullah. Beyrût: Dârü’l-kütübi’l-İlmiyye, 1994.
• Mâverdî, Muhammed b. Muhammed b. Habîb. el-Ahkâmü’s-sultâniyye. thk. Ahmed Câd. Kahire: Dâru’l-Hadîs, 2006.
• Mergînânî, Ebü’l-Hasen Burhânüddîn Alî b. Ebî Bekr b. Abdilcelîl el-Fergânî. el-Hidâye şerh-i Bidâyetü’l-mübtedî. thk. Muhammed Adnân Dervîş. Beyrût: Dâru’l-Erkâm Bin Ebî’l-Erkâm, trs.
• Mevdûdî, Ebü’l-A‘lâ. el-Hilâfetü ve’l-mülk. Kuveyt: Dâru’l-Kalem, trs.
• Mevdûdî, Ebü’l-A‘lâ. Nazariyyetü’l-İslâm ve hedyühû fî’s-siyâseti vel’kânûni ve’d-destûr. Arapça’ya çev. Celîl Hasan el-Islâhî. Kahire, 1950.
• Mevsılî, Abdullah b. Mahmûd b. Mevdûd. el-İhtiyâr li ta‘lîli’l-Muhtâr. thk. Abdullatîf Muhammed Abdurrahman. Beyrût: Dâru’l-Kütüb’l-İlmiyye, 2005.
• Müslim, Ebu’l-Hüseyin Müslim b. el-Haccâc. Sahîh-i Müslim. thk. Muhammed Fuâd Abdu’l-bâkî Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1991.
• Nazlı, Ahmet. “Darbeler, Anayasalar ve Toplumsal Sözleşme”. Şehir İrfan. (Şubat 2016).
• Nebhânî, Muhammed Takiyyüddîn. Nizâmu’l-hükmi fi’l-İslâm. Beyrût: Metâbi‘i Sâdır Rîhânî,1951.
• Nesefî, Ebü’l-Muîn Meymûn b. Muhammed b. Muhammed b. Mu‘temid. Tebsıratü’l-edille fî usûli’d-dîn. thk. Muhammed el-Enver Hâmid İsâ. Kahire: el-Mektebü’l-Ezheriyye, 2011.
• Nevâvî, Abdü’l-Hâlik. el-Alâkâtü’d-devliyye en-nuzumu’l-kadâiyye fî’ş-şerîati’l-İslâmiyye. Beyrût: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, 1974.
• Nevevî, Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref b. Mürî. Ravzatü’tâlibîn ve umdetü’l-müftîn. Beyrût: el-Mektebü’l-İslâmî 1405.
• Osman, Muhammed Ra’fet. Riyâsetü’d-devle fi’l-fıkhi’l-İslâmî. Kahire: Dâru’l-Kitâbi’l-Câmi‘î, 1975.
• Râzî, Muhammed b. Ebûbekir b. Abdulkâdir. Muhtâru’s-sıhâh. thk. Mahmûd Hâtır. Beyrût: Mektebe Lübnân Nâşirûn, 1995.
• Reyyis, Muhammed Ziyâeddîn. en-Nazari’yyâtü’s-siyâsiyyeti’l-İslâmiyye. Kahire: Dâru’t-Türâs, 1952.
• Sâmerrâî, Numan Abdürrezzâk. en-Nizâmü’s-siyâsî fi’l-İslâm. Riyad: Mektebetü’l-Melik Fahd, 1418.
• Semerkandî, Ebû Bekr Alâüddîn Muhammed b. Ahmed b. Ebî Ahmed. Tuhfetü’l-Fukahâ. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1984.
• Senhûrî, Abdürrazzâk Ahmed. Fıkhu’l-hılâfe ve tatavvruhâ li tusbiha usbete umemin şarkıyye. thk. Tevfîk Muhammed eş-Şâvî ve Nâdiye Abdü’r-Razzâk es-Senhûrî. Mısır: Müessesetü’r-Risâle, 1999.
• Serahsî, Şemsüddîn Ebûbekir Muhammed b. Ebî Sehl Ahmed. el-Mebsût. thk. Halîl Muhyiddin el-Meyyis. Beyrût: Dâru’l-Fikr, 2000.
• Serahsî, Şemsüddîn Ebûbekir Şemsü’l-Eimme Muhammed b. Ebî Sehl. Usûl-ü Serahsî. thk. Ebû’l-Vefâ el-Afgânî. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2015.
• Seyyid, Mehmed. Usûl-i Fıkıh Medhal. Haz. Selçuk Camcı. İstanbul: Işık Akademi Yayınları, 2011.
• Süyûtî, Abdurrahman b. Ebubekir. Târîhu’l-hulefâ. thk. Muhammed Muhyiddîn Abdulhamîd. Mısır: Matbaatü’s-Saâde, 1952.
• Şafak, Ali. “Bağy”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 4/ 451-452. İstanbul: TDV Yayınları 1991.
• Şâfiî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İdrîs. el-Ümm. Beyrût: Dâru’l-Marife, 1393.
• Şahin, Salih. “Başkanlık Sisteminin İslâm Kamu Hukuku Açısından Değerlendirilmesi”. (Yayınlanmamış Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi SBE Temel İslâm Bilimleri Anabilim Dalı, 2022).
• Şâvî, Fârûk. Fikhü’ş-şûrâ ve’l-istişâra. el-Mensûra: Dâru’l-Vefâ, 1992.
• Şehristânî, Muhammed b. Abdu’l-Kerîm b. Ebî Bekr Ahmed. el-Milel ve’n-Nihal. thk. Ahmed Fehmi Muhammed. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1992.
• Şelebî, Ebû Zeyd. Târîhü’l-hadâreti’l-İslâmiyye ve’l-fikri’l-İslâmî. Kahire: Mektebet’ü Vehbe, 2012.
• Şen, Abdurrahman. Hulefa-i Râşidîn Örnekliğinde İslâm’da Devlet Başkanı Seçimi. İstanbul: Pınar Yayınları, 2014.
• Taberânî, Ebü’l-Kâsım Müsnidü’d-dünyâ Süleymân b. Ahmed. el-Mu‘cemü’l-Kebîr. thk. Hamdî b. Abdülmecîd es-Selefî Musul: Mektebetü’l-Ulûm, 1983.
• _______, el-Mu‘cemü’l-Evsat. thk. Târık b. Avdullâh, Abdulmuhsin b. İbrâhîm Kahire: Dâru’l-Harameyn, 1415.
• Taberî, Muhammed b. Cerîr Ebû Cafer. Tarîhü’l-ümem ve’l-mulûk. Beyrût: Dâru’l-Kütübü’l-İlmiyye, 1407.
• Taftâzânî, Sa’duddîn Mes’ûd b. Ömer b. Abdillah. Şerhu’l-Makâsıd fî ilmi’l-kelâm. Pakistan: Dâru’l-Maârifi’n-Nuu‘mâniyye ,1981.
• Tarsûsî, Necmeddîn İbrahîm b. Ali. Tuhfetü’t-Türk fîmâ yecibu en yamele fî’l-mülk. thk. Abdulkerîm Muhammed Mutî el-Hamdâvî. trs.
• Teziç, Erdoğan Anayasa Hukuku. İstanbul: Beta Basım Yayım Dağıtım, 2021.
• Tirmizî, Muhammed b. Îsâ Ebû Îsâ. el-Câmi‘u’s-sahîh. thk. Ahmed Muhammed Şâkir Beyrût: Dâr-u İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, trs.
• Türcan, Talip. “Ülü’l-Emr”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 42/295-297. İstanbul: TDV Yayınları 2012.
• Ûdeh, Abdulkadir. el-İslâm ve evdâüna’s-siyâsiyye. trs.
• Ünalan, Abdullah. “Ehl-i sünnet ve Şîa’nın İmâmet’te Dayandığı Hadisler”, (Yayınlanmamış Doktora Tezi, Harran Üniversitesi SBE Temel İslâm Bilimleri Anabilim Dalı, 1998.
• Ünalan, Abdullah. “Ehl-i sünnet ve Şîa’nın İmâmet’te Dayandığı Hadisler”. (Yayınlanmamış Doktora Tezi, Harran Üniversitesi SBE Temel İslâm Bilimleri Anabilim Dalı, 1998).
• Yakıt, İsmail. “Kur’ân Açısından Devlet ve Egemenlik Kavramları”. Uluslararası Avrupa Birliği Şûrası Tebliğ ve Müzakereleri. Ankara: TDV Yayınları, 2000.
• Yaman, Ahmet. İslâm Kamu Hukuku. Ankara: Bilimsel Araştırma Yayınları, 2020.
• Yaman, Ahmet. Siyaset ve Fıkıh. İstanbul: İz Yayıncılık, 2015.
• Yiğit, İamail. “Ömer b. Abdülazîz”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 34/53. İstanbul: TDV Yayınları 2007.
• Yusuf Musa, Muhammed. Nizâmu’l-hükmi fi’l-İslâm. Kahire: Dâru’l-Fikri’l-Arabî, trs.
• Zebîdî, Muhammed b. Muhammed b. Abdurrezzâk. Tâcü’l- urûs min cevheri’l- kamus. thk. Heyet. Mısır: Dâru’l-Hidâye, trs.
• Zehebî, Şemseddîn Muhammed b. Ahmed b. Osman. Tarîhu’l-İslâm ve vefiyâtu’l-meşâhîri ve’l-i‘lâm. thk. Ömer Abdüsselâm Tedmirî. Beyrût: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, 1987.
• Zühaylî, Vehbe. el-Fıkhü’l-İslâmiyyü ve edilletühü. Dimeşk: Dâru’l-Fikr, 1975.