Ibn Ajiba's Approach to Diseases Such as Plague/Ta'un

Yıl 2023, Cilt: 9 Sayı: 1, 69 - 92, 10.01.2023

Ramazan Emektar

https://doi.org/10.5281/zenodo.7513152

Öz

İbn ˈAjība (DoD 1224/1809), his influence with his scientific personality, sufi personality, works and ideas has been felt in many regions of the world, especially in Islamic geography. He closely observed various problems in his time, expressed them and was particularly prominent in finding solutions to problems related to sufism. This article aims to analyze Ibn ˈAjība's view of diseases such as plague/taˈun by using descriptive analysis method and to contribute to the literature by referring to his other works, especially Silk al-durar fī dhikr al-qadā’ wa al-qadar. Ibn ˈAjība considered diseases such as plague and taˈun in the context of predestination and explained them from the point of view of wisdom (hikma) and power (qudra). Ibn ˈAjība evaluates people from different perspective, according to their spiritual states and stations, about entering the place where the plague is found. In Ibn ˈAjība's thought, it is essential to overcome the stages of the certainty (yaqîn) in order to have a correct view of diseases such as the plague/taˈun. Because certainty upbringing strengthens one's spiritual side and one's relationship with one's Lord. All affairs belong to God. Both death and life are in the power of God. Causes have no effect on death. It is necessary to be patient in the face of calamities such as the plague, to consent to God's judgment and to surrender. While Ibn ˈAjība considers it appropriate to take precautions for those at the level of common people and elite who have a view of wisdom, he considers it appropriate to abandon personal discretion and precaution in the face of God's providence and precaution for those at the level of the most privileged degree who have a view of power.

Anahtar Kelimeler

Sufısm, Ibn ˈAjība, Ta, Wisdom, Power

İbn Acîbe’nin Vebâ/Tâun Gibi Hastalıklara Yaklaşımı

Öz

Öz
İbn Acîbe (öl. 1224/1809), ilmî şahsiyeti, tasavvufî kişiliği, eserleri ve görüşleriyle etkisi İslam coğrafyası başta olmak üzere dünyanın pek çok bölgesinde hissedilmiştir. O, yaşadığı dönemdeki çeşitli sorunları yakinen müşahede etmiş, onları ifade etmede ve özellikle tasavvufla ilgili sorunlara çözüm bulmada önde gitmiştir. Bu makale, İbn Acîbe’nin Silkü’d-dürer fî zikri’l-kazâ ve’l-kader eseri başta olmak üzere diğer eserlerine başvurarak onun vebâ/tâun gibi hastalıklara bakışını, betimsel analiz yöntemiyle tahlil etmeyi ve literatüre katkı sağlamayı hedeflemektedir. İbn Acîbe, vebâ ve tâun gibi hastalıkları kaza ve kader bağlamında ele almış, hikmet ve kudret zaviyesinden açıklamıştır. İbn Acîbe, vebâ bulunan yere girme konusunda, insanları içinde bulundukları manevî makam ve hallere göre farklı bakış açılarıyla değerlendirmektedir. İbn Acîbe’nin düşüncesinde, vebâ/tâun gibi hastalıklara doğru bakışın olabilmesi için yakîn merhalelerini aşmak elzemdir. Zira yakîn terbiyesi kişinin manevi yönünü ve Rabbi ile ilişkisini güçlendirmektedir. Bütün işler Allah’a aittir. Ölüm de hayat da Allah’ın kudretindedir. Sebeplerin ölüme hiç bir tesiri yoktur. Vebâ gibi musibetlere karşı sabırlı olmak, Allah’ın hükmüne rıza göstermek ve teslimiyet gereklidir. İbn Acîbe, hikmet bakışına sahip avam ve havâs düzeyindekiler için tedbir almayı uygun görürken, kudret bakışına sahip havâssu’l-havâs derecesindekiler için Allah’ın takdiri ve tedbiri karşısında kişisel takdir ve tedbirin terk edilmesini uygun görmektedir.

Anahtar Kelimeler

Tasavvuf, İbn Acîbe, Tâun Hastalığı, Hikmet, Kudret

Kaynakça

• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî. el-Müsned. thk. Şuayb Arnavut. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2001.
• ’Ajiba, Ahmad ibn. The Book of ascension to the essential truths of sufism: (Mi’raj al-tashawwuf ila haqa’iq al-tasawwuf) a lexicon of sufic terminology = Mi’racü’t-teşevvüf ila hakaiki’t-tasavvuf. çev. Mohamed Fouad Aresmouk, Fitzgerald Michael Abdurrahman. thk. Mohamed Fouad Aresmouk, Fitzgerald Michael Abdurrahman. Louisville : Fons Vitae, 2012.
• Kur’ân-ı Kerîm Meâli. çev. Halil Altuntaş - Muzaffer Şahin. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 3. Basım, 2009.
• Arıcı, Mustakim. “İslâm Coğrafyasında Salgınlar Tarihinin Sessiz Kaynakları:Taun/Veba Risaleleri Literatürü”. Nazariyat 7/1 (Nisan 2021), 93-148.
• Azzuzî, Hasan. eş-Şeyh Ahmed b. Acibe ve menhecuhu fî’t-tefsir. 2 Cilt. Rabat: Vizaretü’l-Evkaf ve’ş-Şuuni’l-İslâmiyye, 2001.
• Baldick, Julian. Mystical Islam: an introduction to sufism. London: I.B. Tauris, 1989.
• Bezzaz, Muhammed Emin. Tarihü’l-evbie ve’l-mecaat bi’l-Magrib fi’l-karneyni’s-samin aşer ve’t-tasi’ aşer. Rabat: Külliyyetü’l-Adab ve’l-Ulumi’l-İnsaniyye, 1992.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmail el-. el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ. thk. Muhammed Züheyr b. Nasr. 9 Cilt. b.y.: Dâru Tavki’n-Necât, ts.
• Ceran, İsmail. Fas Tarihi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2012.
• Emektar, Ramazan. İbn Acîbe Hayatı, Eserleri ve Tasavvufî Görüşleri. ed. Hüseyin Okur. İstanbul: Nizamiye Akademi, 2022.
• Emektar, Ramazan. “İbn Acîbe’nin Mârifet Anlayışı”. İhya Uluslararası İslam Araştırmaları Dergisi 7/2 (25 Temmuz 2021), 1121-1149.
• Gezer, Arif. “Hz. Peygamber’in Hastalıklara Karșı Tutumu”. Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi Salgın Hastalıklar Özel Sayısı (2020), 625-640.
• Harekât, İbrâhîm. el-Mağrib Abre’t-Târîh. 1-3 Cilt. Dâru’l-Beyzâ: Dâru’r-Reşadi’l-Hadise, 2. Baskı., 1984.
• Harekât, İbrâhîm. “Fas (Tarih)”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 21/188-190. İstanbul, 1995.
• Ibn Ajiba, Ahmad. Takyidan fî vahdeti’l-vücud. çev. Louis Jean Michon. Merakeş: Dârü’l-Kubbeti’z-Zerka, 1998.
• İbn Acîbe, Ebu’l-Abbas Ahmed b Muhammed b Mehdi el-Hasenî. Bahrü’l-Medîd fî Tefsiri’l-Kur’âni’l-Mecîd. çev. Dilaver Selvi. 11 Cilt. İstanbul, 2014.
• İbn Acîbe, Ebu’l-Abbas Ahmed b Muhammed b Mehdi el-Hasenî. el-Bahru’l-medîd fî tefsiri’l-Kur’âni’l-mecîd. thk. Ahmed Abdullah el-Kuraşî Raslân. 6 Cilt. Kahire, 1419.
• İbn Acîbe, Ebu’l-Abbas Ahmed b Muhammed b Mehdi el-Hasenî. el-Fütûhâtü’l-ilâhiyye fî şerhi’l-Mebâhisi’l-asliyye. thk. Muhammed Abdurrahman Üveysi. Dımaşk: el-Yemame, 1998.
• İbn Acîbe, Ebu’l-Abbas Ahmed b Muhammed b Mehdi el-Hasenî. Tefsiru’l-fâtihati’l-kebir. thk. Bessam Muhammed Barûd. [Beyrut] : Dârü’l-Havi, 1999.
• İbn Acîbe, Ebu’l-Abbas Ahmed b Muhammed b Mehdi Hasenî. “Silkü’d-dürer fi zikri’l-kazâi ve’l-kader”. el-Letâifü’l-imâniyyeti’l-melekûtiyye ve’l-hakâikü’l ihsaniyyeti’l-ceberûtiyye fî resâili’l-Ârif billah eş-Şeyh Ahmed b. Acîbe Hasenî. thk. Âsım İbrahim Keyyâlî. 267-294. Beyrut : Darü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2006.
• İbn Acîbe, Ebü’l-Abbas Ahmed b Muhammed b Mehdi Hasenî. Îkâzü’l-himem fî şerhi’l-Hikem. Beyrut: Dâru’l-Hayr, 2005.
• İbn Acîbe, Ebü’l-Abbas Ahmed b Muhammed b Mehdi Haseni Şazeli. Mi’râcü’t-teşevvüf ila hâkaiki’t-tasavvuf. thk. Mahmud Beyruti. Dımaşk : Darü’l-Beyruti, 2004.
• İbn Hacer el-Askalânî, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b Alî b Muhammed. Bezlü’l-maun fî fazli’t-taun. thk. Ahmed İsam Abdülkadir. Riyad: Dârü’l-Âsıme, 1991.
• İbn Hacer el-Askalânî, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed. Fethü’l-bari bi-şerhi Sahihi’l-Buhari. thk. Muhibbüddin el-Hatîb Muhammed Fuâd Abdülbâk. Beyrut: Dârü’r-Reyyan li’t-Türas, 2., 2000.
• İbn Sina, Ebû Alî el-Hüseyn b. Abdillâh b. Alî b. Sînâ. Kitâbu Def’u’l-mazarri’l-külliyye ani’l-ebdani’l-insaniyye. thk. Muhammed Züheyr el-Baba. Haleb : Câmiatu Haleb: Munazzamatü’l-Arabiyye li’t-Türas ve’s-Sekâfe ve’l-Ulum, 1984.
• İbnü’l-Esir, Ebü’s-Seadat Mecdüddin Mübarek b. Muhammed. en-Nihaye fî garibi’l-hadis ve’l-eser. thk. Tahir Ahmed Zavi, Mahmûd Muhammed Tanahi. Kahire: Dâru İhyai’l-Kütübi’l-Arabiyye, 1963.
• İskenderî, Ebü’l-Fazl Taceddin Ahmed İbn Ataullah el-. et-Tenvir fî iskati’t-tedbir. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1998.
• İskenderî, İbn Ataullah el-. Hikem-i Ataiyye. çev. Yahya Pakiş. İstanbul: Semerkand Yayınları, 2009.
• Kara, Mustafa. “İbn Acîbe”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 19/294-295. İstanbul: TDV Yayınları, 1999.
• Kettânî, Muhammed Abdülhay b. Abdilkebîr b. Muhammed Hasenî İdrîsî el-. Fihrisü’l-fehâris ve’l-esbât ve mu’cemü’l-me’âcim ve’l-meşyahât ve’l-müselselât. Beyrut: Dâru’l-Ğarbi’l-İslâmî, 1982.
• Michon, J. L. “Ibn Adjiba”. EI’ (New Edition). C. 3, 1971.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc. el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ. thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkī. 5 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâu’t-Turâsü’l Arabî, ts.
• Sarıyıldız, Gülden. “Karantina”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 24/463-465. İstanbul, 2001.
• Sicistani, Süleyman b Eş’as b İshak el-Ezdi Ebû Davud es-. Kitâbü’s-Sünen = Sünenu Ebû Davud. thk. Şuayb Arnavut. 7 Cilt. Darü’r-Risâletü’l Âlemiyye, 2009.
• Suğayr, Abdülmecid es-. Husûsiyyetü’t-tecribeti’s-sûfiyye fi’l-Magrib : mefâhim ve tecelliyyât. Kahire: Ru’ye li’n-Neşr, 2011.
• Varlık, Nükhet. “Tâun”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 40/175-177. İstanbul, 2011.