İlâhî Sıfatlar Çerçevesinde Dâvûd-i Kayserî’nin İnsan Fiilleri ve Özgürlüğü Konusuna Yaklaşımları

Yıl 2023, Cilt: 9 Sayı: 1, 123 - 149, 10.01.2023

Ali İhsan Kılıç

https://doi.org/10.5281/zenodo.7513157

Öz

Bu çalışma Ekberî literatür açısından önde gelen şârihlerden Dâvûd-ı Kayserî’nin irâde ve meşîet sıfatları özelinde ilâhî isim ve sıfatlar ile onların mazharları arasındaki ilişkiyi konu edinmektedir. Böylesi bir çalışma, odaklandığı mesele itibariyle metafizik tartışmaların temel meselesi olan birlik-çokluk ilişkisinin bir türünü oluşturduğu için İslam nazarî geleneklerinin ortaklaştığı bir zemine sahiptir. Bu nedenle çalışmada ilk olarak Ekberî düşüncenin teşekkülünden önce ortaya çıkmış kelamî ve felsefî yaklaşım tarzları genel hatlarıyla ortaya konulmuştur. Bu yapılırken söz konusu geleneklerin bu konudaki temel prensiplerini ve perspektiflerini yansıtmak amaçlanmış, bu nedenle konunun ana kaynaklardan takip edilmesi yerine ikincil literatür üzerinden daha özlü bir çerçevede sunulması şeklinde bir yöntem tercih edilmiştir. Dâvûd-ı Kayserî’nin yaşadığı dönem söz konusu geleneklerin yöntemlerinin birbirleri karşısında sınandığı ve yer yer tedahüllerin de olduğu bir zamana karşılık geldiği için kavram ve önermelerin takibinin yapılmasına ve Ekberî düşünce perspektifinden bunların ne anlama geldiğine de odaklanılmıştır. Bu bağlamda Dâvûd-ı Kayserî’nin yaklaşımlarını belirlemede a’yân-ı sâbite kavramı ile “ilmin ma’luma tâbî olduğu” ilkesinin çalışmada merkezde durduğu belirtilmelidir. Bununla birlikte bu kavramların hangi boyutlarda mezc anlamına geldiği hangi yönlerden meseleleri yeni bağlamlara taşıdığı sorularına cevap aranmıştır. Böylece Ekberî düşüncenin klasik tartışmalardan birisi karşısında nerede durduğu ve ne türden yaklaşımlar geliştirdiği ortaya konulmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Dâvûd-ı Kayserî, İrade, Meşîet, A’yân-ı Sâbite, Kaza, Kader

Dawud al-Qaysari’s Approaches to Human Acts and Freedom in the Framework of Divine Attributes

Öz

This study deals with the relationship between divine names and adjectives and their manifestations, in particular, the volition (‘irâda) and will (mashii’at) attributes of Dawud al-Qaysari, one of the leading commentators in terms of Akbari literature. Since such a study constitutes a type of unity-multitude relationship, which is the main issue of metaphysical discussions, it has a common ground among Islamic theoretical traditions. For this reason, in the study, first of all, the theological and philosophical approaches that emerged before the formation of Akbari thought were put forward in general terms. While doing this, it was aimed to reflect the basic principles and perspectives of the traditions in question on this subject, therefore, instead of following the main sources, a method was preferred in the form of presenting the subject in a more concise framework through the secondary literature. Since the period in which Dawud al-Qaysari lived corresponds to a time when the methods of these traditions were tested against each other and sometimes intertwined, it was also focused on following the concepts and propositions and what they mean from the Akbari perspective. In this context, it should be stated that the concept of the immutable entities (a’yān thābita) and the principle that knowledge is incident to the known stand at the center in determining the approaches of Dawud al-Qaysari in the study. However, answers have been sought to the questions in which dimensions these concepts mean mazj and in what ways they carry the issues to new contexts. Thus, it has been tried to reveal where Akbari thought stands against one of the classical debates and what kind of approaches he developed.

Anahtar Kelimeler

Dawud al-Qaysari, Irâda, Mashii’at, A’yān thābita, Qaza, Qader

Kaynakça

• Afîfî, Ebu’l-Alâ. “İbnü’l-Arabî’nin Sisteminde ‘A’yân-ı Sâbite’ ve ‘Mu’tezile’deki Ma’dûmât’”. İslâm Düşüncesi Üzerine Makaleler. çev. Ekrem Demirli. İstanbul: İz Yayıncılık, 2000.
• Alaaddin, Bekrî. “Sırru’l-kader beyne İbn Arabî ve’l-Konevî”. I. Uluslararası Sadreddin Konevî Sempozyumu Bildirileri. Konya: Meram Belediyesi Konevi Araştırma Merkezi Yayınları, 2010.
• Alkan, Ercan. “A’yân-ı Sâbite Teorisi”. İslam Düşüncesinde Teoriler 1-Metafizik II. haz. Ömer Türker. İstanbul: Ketebe Yayınları, 2021.
• Arslan, Hulusi. “İrade Teorileri”. İslam Düşüncesinde Teoriler 1-Metafizik II. haz. Ömer Türker. İstanbul: Ketebe Yayınları, 2021.
• Aydınlı, Osman. “Kaderî Anlayışın İlk Tezahürleri”. İslâmî Araştırmalar Dergisi 16/2 (2003).
• Başer, Hacı Bayram. Şeriat ve Hakikat Tasavvufun Teşekkül Süreci. İstanbul: Klasik Yayınları, 2017.
• Can, Seyithan. “Kudret Teorisi”. İslam Düşüncesinde Teoriler 1-Metafizik II. haz. Ömer Türker. İstanbul: Ketebe Yayınları, 2021.
• Cengiz, Lütfi. “Emevîler Döneminde Kader Problemi”. Marife 1/2 (Güz 2001).
• Chittick, William C. “Ibn al-ʿArabī's Hermeneutics of Mercy”. Mysticism and Sacred Scripture. ed. Steven T. Katz. Oxford: Oxford University Press, 2000.
• Çakmaklıoğlu, Mustafa. “Davud El-Kayserî’ye Göre Sûfî Epistemolojisinin Temel Bir Kavramı Olarak “Keşf” ve Türleri”. Manas Sosyal Araştırmalar Dergisi 6/4 (2017).
• Demirli, Ekrem. Sadreddin Konevî’de Bilgi ve Varlık. İstanbul: İz Yayıncılık, 2011.
• Demirli, Ekrem. İbnü’l-Arabî Metafiziği. İstanbul: Sufi Kitap, 2013.
• Demirli, Ekrem. “Yeni Dönem Tasavvufu: Tarikatların Tesisi ve Ekberî Geleneğin Teşekkülü”. İslam Düşünce Atlası. ed. İbrahim Halil Üçer. Konya: Konya Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları, 2017.
• Fazlıoğlu, İhsan. “İznik’te Ne Oldu? Osmanlı İlmî Hayatının Teşekkülü ve Dâvûd Kayserî”. Nazariyat: İslâm Felsefe ve Bilim Tarihi Araştırmaları Dergisi 4/1 (2017).
• Izutsu, Toshihiko. İbnü’l-Arabî’nin Fusûs’undaki Anahtar Kavramlar. çev. Ahmed Yüksel Özemre. İstanbul: Kaknüs Yayınları, 2005.
• Kaya, Mahmut. “Sudur”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 2009.
• el-Kâşânî, Abdürrezzâk. Şerhu Fusûsi’l-hikem. Beyrut: Müessesetü’t-târîhi’l-arabî, 2006.
• Kayserî, Dâvûd-ı. Şerhu Fusûsi’l-Hikem. thk. Hasanzâde Âmulî. Kum: Müessese-i Bustân-ı Kitâb, 1428/2007.
• Kayserî, Dâvûd-ı. Tasavvuf İlmine Giriş. çev. Muhammed Bedirhan. İstanbul: Nefes Yayınları, 2013.
• Kayserî, Dâvûd-ı. “Esâsü’l-Vahdâniyye ve Mebne’l-Ferdâniyye”. er-Resâil. thk. Mehmet Bayraktar. Kayseri Büyükşehir Belediyesi Kültür, Yayınları, 1997.
• Koca, Muhammet Ali. “Mâdumun Şey’iyyeti Teorisi”. İslam Düşüncesinde Teoriler 1-Metafizik II. haz. Ömer Türker. İstanbul: Ketebe Yayınları, 2021.
• Koloğlu, Orhan Şener. “Sıfat Teorileri”. İslam Düşüncesinde Teoriler 1-Metafizik II. haz. Ömer Türker. İstanbul: Ketebe Yayınları, 2021.
• Koloğlu, Orhan Şener. Kelam Tarihine Giriş. Bursa: Emin Yayınları, 2016.
• Özdemir, Metin. Allah’ın Bilgisinin Ezelîliği ve İnsan Hürriyeti. İstanbul: İz Yayıncılık, 2003.
• Özdemir, Metin. “İlahi Bilgi Teorileri”. İslam Düşüncesinde Teoriler 1-Metafizik II. haz. Ömer Türker. İstanbul: Ketebe Yayınları, 2021.
• Özdemir, Sema. Dâvûd Kayserî’de Varlık Bilgi ve İnsan. İstanbul: Nefes Yayınları, 2014.
• Özdemir, Sema. “Dâvûd Kayserî’ye Göre Sûfînin Bilgisi Ve İlm-İ İlâhî”. Ekev Akademi Dergisi 16/51 (Bahar 2012).
• Şeyhhasan, Münzir. “Nazariyyetü İstidadati’l-Mahiyye inde İbni Arabi ve Alakatuha bi-Nefi’l-Cebr ani’l-İbad”. İslâm Araştırmaları Dergisi 48 (2022).
• Türker, Ömer. “Yenilenme Dönemi”. İslam Düşünce Atlası. ed. İbrahim Halil Üçer. Konya: Konya Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları, 2017.
• Türker, Ömer. “Mutlak Varlık Kavramı Ekseninde Davud Kayserî’nin Filozof ve Kelamcılara Yönelttiği Eleştiriler”. Uluslararası İznik Sempozyumu. (5-7 Eylül 2005).
• Uludağ, Süleyman. “A’yân-ı Sâbite”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 1991.
• Ünver, Mustafa. “Kelâm ve Tasavvuf Açısından Kadere İman-Tevekkül İlişkisi”. Kader 18/1 (2020).
• Yavuz, Yusuf Şevki. “Kader”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
• Watt, W. Montgomery. İslam Düşüncesinin Teşekkül Dönemi. çev. Osman Demir. İstanbul: Ketebe Yayınları.