Kur’an Ayetleri Arasındaki Bağlam İlişkisi Açısından İhlâs Suresi

Yıl 2023, Cilt: 9 Sayı: 2, 586 - 609, 20.07.2023

Şükrü Aydın

https://doi.org/10.5281/zenodo.8115129

Öz

Konuşulan bir cümleden veya yazılan bir metinden asıl maksadın ne olduğunun doğru anlaşılması bağlamın, eskilerin ifadesiyle siyak-sibakın bilinmesiyle doğrudan ilişkilidir. Son ilâhî mesaj Kur’ân-ı Kerim inmeye başladıktan hemen sonra ağırlıklı olarak şifâhî bir metin olarak aktarılmakla birlikte Hz. Peygamber’in görevlendirdiği vahiy kâtipleri aracılığıyla da kayıt altına alınmıştır. Her metinde olduğu gibi Kur’ân metninde de ayetlerin bütünlüğüne ve ayetler arası bağlamsal ilişkiye dikkat etmek gerekir. Kur’ân ayetlerinin doğru ve maksadına uygun anlaşılmasında bunun kaçınılmaz bir husus olduğu söylenebilir. Hacim olarak çok küçük, kısa ve öz dört ayetten oluşan İhlâs Suresi, ayetlerinin birbiriyle sıkı, kopmaz bir bağlantısı olan, zengin içeriğiyle ve birçok ayetle bağlam ilişkisiyle dikkat çeken kısa surelerden biridir. Bu özelliğinden dolayı Hz. Peygamber tarafından Kur’ân’ın üçte biri gibi sayılmış ve böyle değerlendirilmiştir. Çünkü onda bütün ilâhî dinlerde ortak ve temel ilke kabul edilen ve sureye ad olarak verilmiş “ihlâs” sözcüğünün anlamıyla da uyumlu olarak bütün peygamberlerin savunduğu saf/katıksız bir tevhîd inancı eksiksiz bir şekilde anlatılır. Bu surede öteden beri yaratıcıyı merak eden insanlara, kendisine yakıştırılmayacak hiçbir sıfatla nitelenemeyecek, her türlü şirkten uzak bir tanrı tasavvuru kazandırılır. Allah’ın kendisine ortak koşulan her türlü nesneye benzemekten münezzeh olduğu, çocuk edinmenin veya bir eşe sahip olmanın O’na asla yaraşmayacağı kesin bir dille ifade edilir. Kur’ân’ın her bir ayetinde olduğu gibi bu surenin ayetlerinin de basmakalıp bir çeviri ile okunmasının derinlikli bir anlamayı sağlanmada yeterli olmayacağı düşünüldüğü için müfessirler bu surenin tefsirinde Kur’ân bütünlüğüne ve ayetlerin iç-dış bağlamına azami derecede dikkat çekmişlerdir. Sûrenin bütün ayetlerinde vurgusu yapılan Tevhîd, sadece Allah’ın birliğini kabul ile sınırlı olmayıp, hayatın bütün alan ve katmanlarında düzen, intizam, birlik ve uyumluluğu ifade eden bir ilkedir.

Anahtar Kelimeler

Kur’ân, Ayet, İhlâs Suresi, Bağlam, Tevhîd, Şirk.

Surah al-Ikhlas in Terms of Context Relation Between Qur'anic Verses

Öz

Understanding what the main purpose is from a spoken sentence or a written text is directly related to knowing its relations with the other sentences. Soon after Qur’an, final divine message, started to be revealed, it was a text mainly narrated orally; however, it was being recorded by the revelation clerks appointed by the Prophet. As in all texts, it is necessary to pay attention the unification of the verses and the thematic connection between them in Qur’an, too. It could be said that this is an unavoidable aspect to understand the verses correctly and in accordance with their meanings. Surat al Ikhlas with very small volume, consists of four short and concise verses, is one of the short surahs whose verses have a tight and unbreakable connection with each other, attracting attention with its rich content and contextual relationship with many verses. Therefore, it was counted as one-third of the Qur'an by the Prophet and evaluated so. Because in it, a pure/sheer monotheistic belief, which is supported by all prophets, is fully explained in accordance with the meaning of the word "ikhlas", name of the surah, which is accepted as a common and basic principle in all divine religions. In it, people, curious about the Creator, are given the vision of a god that cannot be described with any adjectives and be attributed to him, and that is far from all kinds of polytheism. It is clearly stated that Allah is free from resembling any object that is associated with Him, and that it is never appropriate for Him to have children or a wife. As in each verse of the Qur’an, the exegetes paid great attention the unification of the Qur’an and their internal-external meaning while commenting a surah since they thought that reading the verses with stereotype translation would not be sufficient in a profound understanding of Qur’an. The unity of creator emphasized in all verses of the surah is not only limited to the unity of Allah but also it is a principles expressing the order, unification and coherence in all layers of life.

Anahtar Kelimeler

Qur’an, Verse, Surat al Ikhlas, Context, Oneness, Shirk

Kaynakça

• Açar, Halil Rahman. “Vahyedilmiş Bilgi Olarak Kur’ân’ı Araştırma Üzerine Bazı Uyarılar”. 1. Uluslararası Kur’ân’ı Yeniden Düşünme İlmi Toplantısı. (03-04-05 Mayıs, 2013), 139-150.
• Açar, Halil Rahman. “Müslümanların Kur’ân’ı Erken Dönem Anlama Çabaları Tefsir Olarak Adlandırılabilir mi?” Kur’ân ve Yorumu -İlk Üç Yüz Yıl-1 (2019), 33-38.
• Akdemir, Salih. Son Çağrı Kur’ân. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2015.
• Aksan, Doğan. Anlambilim Konuları ve Türkçenin Anlambilimi. Ankara: Engin Yayınları, 2006.
• Albayrak, Hâlis. Kur’ân Bütünlüğü Üzerine/Kur’ân’ın Kur’ân’la Tefsiri. İstanbul: Şûle Yayınları, 1996.
• Altın, Mehmet. “Kur’ân’ın Beyânî İ’câzı Bağlamında Hurûf-ı Mukattaʻa”. Amasya İlahiyat Dergisi 16 (Haziran 2021), 301-335.
• Arslan, Adnan “Bikâî’nin Nazmu’d-Dürer Tefsirinde Münâsebet İlmi’ne Dair Bir İnceleme: 30. Cüz Özelinde” Tefsir Araştırmalar Dergisi/ The Journal of Tafsīr Studies 5/1 (Nisan/April-2021), 357-376.
• Atay, Hüseyin. Kur’ân/Türkçe Çeviri. Ankara: Atayy Yayınları, 2017.
• Atay, Hüseyin-Kutluay Yaşar. Kur’ân-ı Kerîm ve Türkçe Anlamı/Meâl. Ankara: DİB Yayınları, 1985.
• Aydın, Şükrü. “Kur’ân Âyetleri Bağlamında ‘Cin’ Algısı Hususunda Farklı Yaklaşımlar”. İHYA Uluslararası İslâm Araştırmaları Dergisi 7/1 (2021), 289-230.
• Aydın, Şükrü. Kur’an’ı Anlamak –Türkçe Çeviriler bağlamında- Ankara: BİLAY Yayınları, 2022.
• Bayraktar, Bayraklı. Yeni Bir Anlayışın Işığında Kur'ân Meâli. İstanbul: Bayraklı Yayınları, 2007.
• Beydâvî, Kâdî Nâsiruddîn. Envâru’t-tenzîl ve esrâru’t-te’vîl. thk. Muhammed Abdurrahman Mer’aşlî. Beyrut: Dâru İhyâi't-Turâsî'l-Arabî, 1418.
• Bikâî, İbrâhîm b. Ömer b. Hasan er-Rubât b. Ali b. Ebubekir. Nazmü’d-dürer fî tenâsübi’l-âyât ve’s-suver. Kahire: Dâru’l-Kitâbi’l-İslâmî, ts.
• Bilgiz, Musa, Hayat Rehberi Kur’an, Ankara: Gece Kitaplığı/Gece Akademi Yayınları, 2019.
• Bilmen, Ömer Nasuhi. Kur’ân-ı Kerîmin Türkçe Meâli Âlisi ve Tefsiri. İstanbul: Bilmen Yayınevi, 1985.
• Buhârî, Ebû Abdullah Muhammed b. İsmail. el-Câmiu’s-Sahih. thk. Muhibbuddin el-Hatib. Kahire: Matbaatu's-Selefiyye ve Mektebetuha, 1400.
• Bulaç, Ali. Kur’ân-ı Kerîm’in Türkçe Anlamı. İstanbul: Bakış Yayınları, ts.
• Bursevi, İsmail Hakkı. Ruhu’l-beyân fi tefsiri’l-Kur’an. Beyrut: Dâru’l-Fikr, ts
• Câbirî, Muhammed ʹAbid. Fehmü’l-Kur’ân. çev. Muhammed Coşkun. İstanbul: Mana Yayınları, 2017.
• Çalışkan, İsmail. Tefsir Tarihi. Ankara: Bilay/Bilimsel Araştırma Yayınları, 2020.
• Çantay, Hasan Basri. Kur’ân-ı Hakîm ve Meâl-i Kerîm. İstanbul: Çantay Kitabevi, 1988.
• Durmuş, Zülfikar. Kur’ân’ın Türkçe Tercümeleri/Aziz Kur’ân ve İnsanlığa Son Çağrı Örneği- İstanbul: Çıra Akademi Yayınları, 2021.
• Ebû Hayyân, Endelüsî Muhammed b. Yûsuf b. Alî b. Yûsuf. Tefsirü'l-bahri'l-muhit. Beyrut: Dâru'l-Fikr, 1420.
• Ebû’s-Suûd, Muhammed b. Muhammed el-İmâdî. İrşâdü’l-ʿakli’s-selîm ilâ mezâya’l-Kitâbi’l-Kerîm. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, ts.
• Elmalılı, M. Hamdi Yazır. Hak Dini Kur'ân Dili. sdl. İsmail Karaçam-E. Işık-N. Bolelli-A. Yücel. İstanbul: Zehraveyn Yayıncılık, ts.
• Eryarsoy, Beşir-Ağırakça, Ahmed. Kur’ân-ı Kerîm ve Türkçe Meâli. İstanbul: Buruc Yayınları, 1999.
• Esed, Muhammed. Kur'ân Mesajı. çev. Cahit Koytak-Ahmet Ertürk. İstanbul: İşaret Yayınları, 2001.
• Ezheri, Ebû Mansûr Muhammed b. Ahmed. Tehzibü’l-luga, thk. Muhammed Avd Mürʽib. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 2001.
• Feyizli, HasanTahsin. Feyzü’l-Kur’ân/ Kur’ân’ı Kerîm Meâli. İstanbul: Server İletişim ve Yayıncılık, 2007.
• Gazzâlî, Ebû Hamid Muhammed b. Muhammed. Cevââhiru’l-Kur’ân. thk. Muhammed Reşid Rızâ el-Kabânî. Beyrut: Dâru İhyai’l-Ulûm, 1986.
• Hâkim, el-Cüşemî, Ebû Sa‘d el-Muhassin b. Muhammed b. Kerrâme. et-Tehzîb fî’Tefsîr. thk. ʻAbdurrahmân b. Süleymân es-Sâlimî. Kahire-Beyrut: Dâru’l Kitâb el-Mısrî –Dâru’l-Kitâb el-Lübnâni, 2019.
• Hamidullah, Muhammed. İslâm Peygamberi, çev. Mehmet Yazgan. İstanbul: Beyan Yayınları, 2013.
• Hayrât Neşriyat. İlmî Araştırma Merkezi Meâl Heyeti. Kur’ân-ı Kerîm ve Muhtasar Kelime Meâli. İstanbul: Hayrât Neşriyat, 2012.
• Hâzin, Ebü’l-Hasen Alâüddîn Alî b. Muhammed b. İbrâhîm. Lübâbü’t-teʾvîl fî meʿâni’t-tenzîl. Tashîh: Muhammed Ali Şahin, Beyrut: Dâru’l-Kütubi’l- İlmiyye, 1415.
• Heyet, (Karaman, Hayrettin vd.). Kur’ân Yolu/ Türkçe Meâl ve Tefsir. Ankara: DİB Yayınları, 2014.
• Heyet, (Karaman, Hayrettin vd.). Kur’ân-ı Kerîm ve Açıklamalı Meâli. Ankara: TDV Yayınları, 2015.
• Işık, Emin. “İhlâs Sûresi”. TDVİA. 21/537-538. İstanbul: TDV İslâm Araştırmaları Merkezi, 2000.
• İbn Acibe, Ebü’l-Abbas Ahmed b. Muhammed b. Mehdî Hasenî el-İdrisî eş-Şâzelî el-Fâsî, Bahrü’l-medid fî tefsiri’l-Kur’ani’l-mecîd. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2002/1423.
• İbn Âşûr, Muhammmed Tahir. Tefsîru’t-tahrîr ve't-tenvîr. Tunus: ed-Dâru’t-Tunûsiyye li’n-Neşr, 1984.
• İbn ʻAtıyye, Ebû Muhammed Abdulhak b. Ğalib el-Endelûsî. el-Muharreru'l-veciz. thk. Abdusselâm Abduşşâfî Muhammed. Beyrut: Dâru'l-Kütubi'l-İlmiyye, 1420/2001.
• İbnü'l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Cemâlüddîn Abdurrahmân b. Alî b. Muhammed Bağdâdî. Zâdü'l-mesîr fî İlmi't-Tefsîr. thk. Abdurrezzak el-Mehdî. Beyrut: Dâru’l Kitabi’l-Arabî, 1422.
• İbn Cüzey, Ebü'l-Kâsım Muhammed b. Ahmed b. Muhammed el-Kelbi, et-Teshîl li-ulûmi’t-tenzîl. Thk. Muhammed b. Seyyid Muhammed Mevla. Kuveyt: Darü’z-Ziya, 2013/1434.
• İbn Kesîr, Ebû 'l-Fida' İsmail b. Ömer. Tefsiru'l-Kur'âni'l-Azim. thk. Sami b. Muhammed es-Selâme. Riyad: Dâru Taybe li'n-Neşri ve't-Tevzi', 1420/1999.
• İbn Manzûr, Ebû’l-Fazl Muhammed b. Mükerrem b. Ali. Lisânu’l-Arab. Kahire: Dâru’l-Meʻârif, ts.
• İbn Sînâ, İhlâs Sûresi Tefsiri, çev. Ahmet Hamdi Akseki, Haz. Ahmet Faruk Güney, Ankara: DİBY, ts.
• Kâdî, Abdulfettah. Esbâb-ı Nüzûl. çev. Salih Akdemir. Ankara: Fecr Yayınları, 1986.
• Kandemir, Mehmet Yaşar-Zavalsız Halit-Şimşek Ümit. Âyet ve Hadislerle Kur’ân-ı Kerîm Meâli. İstanbul: MÜİFAV Yayınları, 2016.
• Kâsımî, Muhammed Cemâleddin b. Muhammed. Mehâsinu’t-te’vîl. thk. Muhammed Basil Uyun Sevved. Beyrut: Dâru’l-Kütubil-İlmiyye, 1418.
• Koç, Turan. Din Dili. İstanbul: İz Yayıncılık, 2017.
• Kurtubî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ahmed b. Ebû Bekr. el-Câmi' li Ahkâmi’l-Kur’ân. thk. Ahmed Berdûnî. Kahire: Dâru’l-Kütubi’l-Mısriyye, 1964.
• Mâturîdî, Muhammed b. Mahmud Ebû Mansur. Tefsiru’l-Maturîdî/Te’vilâtu Ehli’Sünne. thk. Mecdî Bâselûm. Beyrut: Dâru’l-Kütubi’l-İlmiyye, 2005.
• Mâverdî, Ebü'l-Hasen Alî b. Muhammed b. Habîb el-Basrî el-Mâverdî. en-Nüket ve’l-ʻuyûn. thk. Seyyid Abdulmaksud b. Abdurrahim. Beyrut: Dâru’l-Kütubi’l İlmiyye, ts.
• Mevdudî, Ebû’l-Aʻlâ. Tefhimu’l-Kur’ân. çev. Muhammed Han Kayanî vd. İstanbul: İnsan Yayınları, 2005.
• Mevlânâ, Muhammed Ali. Kur’ân-ı Kerîm Türkçe Tercüme ve Tefsir. Lahore: Ahmadiyya Anjuman Isha'at Islam, 2008.
• Müslim, Ebû ’l-Hüseyin Müslim b. Haccâc el-Kuşeyrî. Sahih-u Müslim. thk. Muhammed Fuâd Abdulbaki. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, 1954.
• Nesefî, Ebü'l-Berekât Hafızüddin Abdullah b. Ahmed b. Mahmûd. Tefsîrü’n- Nesefi/Medârikü't-tenzîl ve hakâikü't-te'vîl. thk. Yûsuf Ali Bedyûvî. Beyrut: Dâru’l-Kelimi’t-Tayyib, 1419/1998.
• Nîsâburî, Nizameddin el-Hasan b. Muhammed b. el-Hüseyin el-Kummî. Garâibü'l-Kur'ân ve regâibü'l-furkân. thk. Zekeriyyâ Umeyrât, Beyrut: Dâru’l-Kütubi’l-İlmiyye, 1416.
• Okuyan, Mehmet. Kur’ân/ Meâl-Tefsir. İstanbul: Haliç Üniversitesi Yayınları, 2021.
• Oral, Osman, “Fahreddin Râzî’ye Göre İhlâs Sûresi’nde Allah Tasavvuru ve Tevhid Sorunu”, SOBİDER: Sosyal Bilimler Dergisi = The Journal of Social Science 1/17 (2017), 168-184.
• Oral, Osman, “Mâtürîdî’ye Göre İhlâs Sûresi’nde Allah Tasavvuru ve Tevhid Sorunu”, Türk ve İslam Dünyası Sosyal Araştırmalar Dergisi = The Journal of Turk & Islam World Social Studies 4/5 (2017), 76-93.
• Öz, Ahmet. Kur’ân’ı Anlamada Bağlam. İstanbul: Hikmetevi Yayınları, 2016.
• Öz, Ahmet. “Kur’ân’ın Dahili Bağlamlarını Gösteren Kavramlar”, Tefsir Usûlü, ed. Ali Riza Gül - Ali Karataş, İstanbul: Lisans yayıncılık, 2019.
• Paçacı, Mehmet. “De ki: Allah Bir’dir” - İhlâs Sûresi’nin Sami Geleneği Perspektifinden Bir Tefsiri- İslâmiyât 1/3 (1998), 49-71.
• Paret, Rudi. Kur’ân Üzerine/İslâm Sembolizmi. çev. Hüseyin Yaşar. İstanbul: İz Yayıncılık, 2012.
• Râzî, Fahruddin Muhammed b. Ömer b. Hüseyin. Mefâtihu'l-gayb (et-Tefsiru'l-kebîr). Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turasi’l-Arabî, 1420.
• Sönmez, Zekiye. “Necrân'da Hıristiyanlık ve Hz. Muhammed'in Necrân Din Adamlarıyla Münâsebetler”. Uludağ Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi 26/2 (2017), 117-148.
• Şimşek, Mehmet Sait. Hayat Kaynağı Kur’ân Tefsiri. İstanbul: Beyan Yayınları, 2016.
• Tabâtabâî, Seyyid Muhammed Hüseyin. el-Mizân fi Tefsiri'l-Kur'ân. thk. Şeyh Hasan el-A'lemî. Beyrut: Müessesetü'l-A'lemî li'l-Matbuât, 1997.
• Toksöz, Hatice, “Elmalılı Hamdi Yazır’ın İhlâs Suresi Tefsirinde Tanrı Tasavvuru İle İlgili Felsefi Kavramlar ve İbn Sînâ’daki Temelleri”, Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1/28 (2012), 39-61
• Topaloğlu, Bekir, “Ahad”. TDVİA. 1/483-484. İstanbul: TDV İslâm Araştırmaları Merkezi, 1988.
• Toptaş, Mahmut. Kur’ân-ı Kerîm Türkçe Meâli. İstanbul: Anadolu Gençlik/İmaj Baskı-Cilt, ts.
• Türkçe Kur’ân Meâlleri. https://www.kuranmeali.com/index.php.
• Vâhidî, Ebû’l Hasan Ahmed b. Muhammed b. Ali. et-Tefsîru’l-basît. thk. Farklı Muhakkikler. Riyad: Câmiʿatu’l-İmam Muhammed b. Suʿud el-İslâmiyye-ʻImadetu’l-Bahsi’l-ʻİlmî, 1430.
• Yakıt, İsmail. Kur’ân-ı Hakîm Meâli. İstanbul: Ötüken Neşriyat, 2020.
• Zeccâc, Ebû İshâk İbrahim b. es-Seriy. Meʻâni’l-Kur’ân ve İ’râbuhu. thk. Abdulcelil Abduh Şelebî. Beyrut: Âlemu’l-Kütub, 1988.
• Zemahşerî, Ebû’l-Kasım Mahmud b. Ömer el-Harezmî. el-Keşşâf ‘an hakâiki gavâmidi’t-tenzîl ve ʻuyûni’l-ekâvîl fî vücûhi’t-te’vîl, Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l Arabî, 1407.
• Zuhaylî, Vehbe. et-Tefsiru’l-Münîr. Dımaşk: Dâru'l-Fikri’l-Muʻasır, 1418.