The Polysemous Words as Legal Term and Their Effects on Furû of Fiqh

Yıl 2024, Cilt: 10 Sayı: 2, 498 - 532, 25.07.2024

Alaaddin Hançer , Alimcan Buğda

https://doi.org/10.69576/ihya.1432231

Öz

One of the important issues emphasized in the Islamic Hudouk multi-works, which include the basic dynamics of Islam Indiskaunsam, is the wording. In these works of legal procedure, the words have been examined within a wide framework based on the relationship between wording and meaning. One of the rulers included in this divisional scheme was the very meaningful Jafizlar. In this study, salam discussed the formation of words with multiple meanings within the scope of jurisprudence and their active role in shaping legal provisions. The study has been prepared to highlight one of the factors that cause disputes among jurists, to point out that disputes do not occur randomly or arbitrarily, and that every dispute has a reasonable justification. Disputes have been evaluated within the scope of Hanafi, Maliki, Hanbali and Shafii sects for this purpose. While the opinions of jurists belonging to these sects are conveyed through the examples given, the evidence they put forward is also included. The main works written by jurists belonging to the relevant sects were scanned, and the works of contemporary jurists related to the subject were examined. While examining the provisions affected by polysemous words, the examples given were chosen as representative. Care was taken to ensure that the examples given were from different fields of fiqh. It is thought that the study will make a significant contribution to understanding the disputes caused by polysemous words and will answer the question of why there are so many disputes among jurists in different fields of fiqh. In addition, it is expected that it will lead to an understanding of the ease that legal disputes offer in practice for the Ummah and the ease they provide in solving the problems encountered within the framework of worship and transactions.

Anahtar Kelimeler

Islamic Law, Polysemy, Common Words, Sessite Words, Disputes

Bir Hukuk Terimi Olarak Müşterek Lafız ve Fürû-i Fıkha Tesiri

Öz

İslam hukukunun temel dinamiklerine yer verilen İslam hukuk usulü eserlerinde üzerinde durulan önemli konulardan biri de lafız konusudur. Lafızlar, bu hukuk usulü eserlerinde lafız – mana ilişkisine dayalı olarak geniş bir taksimat çerçevesinde incelemeye tabi tutulmuştur. Bu taksimat şemasında yer verilen konulardan biri de çok anlamlı lafızlardır. Bu çalışmada, İslam hukuk ilmi kapsamında birden çok anlamı haiz lafızların oluşum şekilleri ve fıkhi hükümlerin şekillenmesinde etkin rolü ele alınmıştır. Çalışma, hukukçular arasında ihtilafa sebep olan etkenlerden birini gündeme taşımak, ihtilafların gelişigüzel, keyfi bir şekilde oluşmadığını, her ihtilafın makul bir gerekçesinin olduğunu tespit etmek üzere hazırlanmıştır. İhtilaflar bu amaca matuf olarak Hanefî, Malikî, Hanbelî ve Şafiî mezhepleri kapsamında değerlendirilmiştir. Bu mezheplere mensup hukukçuların verilen örnekler üzerinden görüşleri aktarılırken ileri sürdükleri delillere de yer verilmiştir. İlgili mezheplere mensup hukukçuların kaleme aldıkları temel eserlerin konu ile ilgili kısımları taranmış, konu ile ilintili bulunan çağdaş hukukçuların çalışmaları incelenmiştir. Çok anlamlı lafızların etki ettiği hükümler incelenirken verilen örnekler temsili olarak seçilmiştir. Verilen örneklerin fıkhın farklı alanlarından olmasına dikkat edilmiştir. Çalışmanın çok anlamlı lafızların sebep olduğu ihtilafların anlaşılmasında önemli katkı sağlayacağı ve hukukçular arasında fıkhın farklı alanlarında bu kadar ihtilafın neden kaynaklandığı sorusuna cevap niteliği taşıyacağı düşünülmektedir. Ayrıca hukuki ihtilafların pratikte ümmet için genişlik imkânı sunduğu, ibadet ve muâmelât çerçevesinde karşılaşılan problemlerin çözümünde sağladığı kolaylığın anlaşılmasına vesile olacağı beklenmektedir.

Anahtar Kelimeler

İslam Hukuku, Çok Anlamlılık, Müşterek Lafız, Sesteş Kelimeler, İhtilaflar

Kaynakça

• Abdulvahhâb, Abdüsselâm et-Tavîle. Eserü’l-lüğatü fî ihtilâfi’l-müctehidîn. Kâhire: Dâru’s-Selâm, 2000.
• Acar, H. İbrahim. “İddet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 21/466-471. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
• Acar, Ömer. “Çok Anlamlılık-Eşadlılık İkileminde İştirak-i Lâfzî”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 51/2 (2010), 241-270.
• Aktan, Hamza. “Sıhriyet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 37/111-112. İstanbul: TDV Yayınları, 2009.
• Âmidî, Ebu’l Hasen Seyfüddîn Ali b. Muhammed b. Sâlim es-Sâlebî. El-İhkâm fî usulü’l-ahkâm. 4 Cilt. Riyad: Dâru’s-Samiî, 2003.
• Apaydın, H. Yunus. “İrade Beyanı”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 22/387-391. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
• Aynî, Ebû Muhammed (Ebü’s-Senâ) Bedrüddîn Mahmûd b. Ahmed b. Mûsâ b. Ahmed. El-Binâye fî Şerhi’l-Hidâye. 12 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1990.
• Ayverdi, İlhan. Misalli Büyük Türkçe Sözlük. 3 Cilt. İstanbul: Mas Matbaacılık A.Ş., 2006.
• Bâbertî, Ekmelüddîn Muhammed b. Mahmûd. et-Takrîr li Usûli Fahri’l-İslâm el-Pezdevî. thk. Abdusselâm Subhî Hâmid. Kuveyt: y.y., 2005.
• Baysal, Fatma Betül. Kur’an’da Çok Anlamlılık ve Eş Anlamlılık. Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Beyhakī, Ebû Bekr Ahmed b. el-Hüseyn b. Alî. Delâilü'n-nübüvve. nşr. Abdülmu‘tî Kal‘acî. 7 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 3. Basım, 2008.
• Bilginer, Yahya - Kahveci, Nuri. “Medeni Hukukla Mukayeseli Olarak İslam Hukukunda Evlenmenin Geçici Engelleri”. Bingöl Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi -/17 (Haziran 2021), 125-139.
• Bilmen, Ömer Nasûhi. Hukuk-ı İslâmiyye ve Istılâhatı Fıkhiyye Kâmusu. 8 Cilt. İstanbul: Bilmen Yayınevi, 1952.
• Buhârî, Alâuddîn Abdülazîz b. Ahmed b. Muhammed. Keşfu’l-esrâr an usuli Fahril-İslam el-Pezdevî. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1997.
• Buhârî, Alâüddîn Abdülazîz b. Ahmed b. Muhammed. Keşfü’l-esrâr fî şerḥi Uṣûli’l-Pezdevî. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, 1890.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmail. el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ. 2 Cilt. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 2. Basım, 2006.
• Burhâneddin el-Buhârî, (Burhânü’ş-Şerîa) Mahmûd b. Ahmed b. Abdilazîz el-Mergīnânî. el-Muhîtu’l-burhânî fi’l-fıkhi’n-nûmânî. 9 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2004.
• Cevherî, Ebû Nasr İsmâîl b. Hammâd. es-Sıhâh Tâcu’l-Luga ve Sıhâhu’l-Arabiyye. thk. Ahmed Abdulgafûr Attâr. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-İlim li’l-Melâyîn, 4. Basım, 1984.
• Dârekutnî, Ebu’l-Hasen Alî b. Ömer b. Ahmed. Sünen-i Dârekutnî. 5 Cilt. thk. Şuayb Arnâut vd. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2004.
• Demiray, Kemal. Temel Türkçe Sözlük. İstanbul: İnkılâp Kitabevi, 1980.
• Doğan, Enfel. “Türkiye Türkçesinin Bilinen İlk Sesteş Kelimeler Sözlüğü Lisânımızda Elfâz-ı Müteşâbihe (1924) Adlı Eser Üzerine”. Uluslararası Lehçe Araştırmaları Dergisi 4/2 (2020), 229-249.
• Durmuş, İsmail. “Müşterek”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi 32/171-172. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• Ebû Dâvûd, Süleymân b. el-Eş‘as b. İshâk es-Sicistânî el-Ezdî. Sünen-i Ebî Dâvûd. thk. Muhammed Avvâme. 4 Cilt. Cidde: Dâru’l-Kıble li’s-Sekâfeti’l-İslâmiyye, 2. Basım, 2004.
• Fîrûzâbâdî, Ebü't-Tâhir Mecdüddin Muhammed b. Ya‘kûb b. Muhammed. el-Kâmûsü’l-muhît. Beyrut: Müessesetü'r-Risâle, 8.Basım, 2005.
• Hallâf, Abdulvahhab. İlmu-usûli’l-fıkh. Beyrut: Dâru’l-Kalem, 20. Basım. 1986.
• İbn Abdilberr, Ebû Ömer Cemâlüddîn Yûsuf b. Abdillâh b. Muhammed en-Nemerî. el-Kâfî fî fıkhi’l-Medine el-Mâlikî. 2 Cilt. Riyad: Mektebetü’r-Riyad el-Hadîsiyye, 1978.
• İbn Âbidîn, Muhammed Emîn b. Ömer b. Abdilazîz el-Hüseynî ed-Dımaşkî. Reddü’l-muḥtâr ʿale’d-Dürri’l-Muḫtâr şerhu Tenvîri’l-Ebsâr. 13 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1994.
• İbn Ebî Şeybe, Abdullah b. Muhammed b. Ebî Şeybe İbrâhîm b. Osman Ebî Bekr b. Ebî Şeybe el-Kûfî el- Abbâsî. el-Kitâbu’l-Musannef fi’l-ahâdîsi ve’l-âsâr. thk. Abdülhâlık el-Afkânî. 15 Cilt. Endonezya: Daru’s-Selefiyye, 2. Basım, 1979.
• İbn Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî el-Mervezî. Müsned-i Ahmed b. Hanbel. thk. Şuayb el-Arnût. 50 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1995.
• İbn Huzeyme, Ebû Bekr Muhammed b. İshâk b. Huzeyme es-Sülemî en-Nisâburî. Sahih-i İbn Huzeyme. thk. Mustafa el-Azamî. 4 Cilt. Beyrut: el-Mektebetü’l-İslâmî, 1980.
• İbn Hümâm, Kemâlüddîn Muhammed b. Abdilvâhid b. Abdilhamîd es-Sivâsî el-İskenderî. Şerhu Fethü’l-Kadîr âle’l-Hidâye şerhi Bidâyeti’l-Mübtedî. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2003.
• İbn Kudâme, Ebû Muhammed Muvaffakuddîn Abdullāh b. Ahmed b. Muhammed b. Kudâme el-Cemmâîlî el-Makdisî. el-Muğnî. 15 Cilt. Riyad: Dâru’l-Âlemi’l-Kütüb, ts.
• İbn Mâce, Ebû Abdillâh Muhammed b. Yezîd el-Kazvînî. Sünen-i İbn Mâce. thk. Dr. Beşşâr Avvâd Mârûf. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ceyl, 1998.
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem b. Alî b. Ahmed el-Ensârî er-Rüveyfiî. Lisânü’l-ʿArab. 9 Cilt. Kahire: Dâru’l-Hadîs, 2003.
• İbn Rüşd, Ebu’l-Velîd Muhammed b. Ahmed b. Ahmed el-Kurtûbî. Bidâyetü’l-müctehid ve nihayetü’l-muktesîd. 2 Cilt. Kahire: Mektebetü’l-Hanci, 1994.
• Kaan, Enver Osman. “Fıkhî Görüş Ayrılıklarına Sebep Olan Farklı İctihad Yöntemleri (Zekât Örneği)”. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi 20/2 (Eylül 2020), 961-989.
• Karadeniz, İrfan – Karaman, Hüseyin. “İbn Rüşd’de Müşterek Lafız Teorisi ve İlahî Sıfatlar”. Bingöl Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 19 (2022), 67-86.
• Karâfî, Ebü’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. İdrîs b. Abdirrahmân el-Mısrî. ez-Zahîra fi’l-fıkh. thk. Muhammed bû Hubze. 13 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ğarbi’l-İslâmî, 1994.
• Karaman, Hayrettin. Anahatlarıyla İslam Hukuku (1.2.3. Cilt Bir Arada). İstanbul: Ensar Neşriyat, 13. Basım, 2008.
• Karataş, Fatih. “Fıkıh Usûlü Literatüründe Umûmu’l-Müşterek”. Şırnak Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 11/25 (Aralık 2020), 550-574.
• Kâsânî, Alâuddîn Ebû Bekr b. Mes’ûd b. Ahmed. Bedâiü’s-sanâi‘ fî tertibi’ş-şerâî. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İslâmî, 1987.
• Merğînânî, Ebu’l Hasen Burhânüddîn Alî b. Ebû Bekir b. Abdilcelîl el-Fergânî. el-Hidâye şerhu Bidâyeti’l-Mübtedî. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Erkâm, ts.
• Mevsilî, Abdullah b. Mahmûd b. Mevdûd. el-İhtiyar li-ta’lîli’l-Muhtâr. 5 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc. el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ. 2 Cilt. Suudî Arabistan: Dâru’l-Müğnî, 1998.
• Nesâî, Ebû Abdirrahmân Ahmed b. Şuayb b. Alî. es-Sünenü’l-kübrâ. thk. Abdullah b. Abdulmuhsîn et-Türkî. 12 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2001.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Muhyiddin Yahyâ b. Şeref b. Mürî. Kitabu’l-Mecmu’ şerhu Mühezzebi’ş-Şirâzî‘. thk. Muhammed Necib el-Mutîi. 23 Cilt. Cidde: Mektebetü’l-İrşâd, ts.
• Orhan, Fatih. Hurûfu’l-Meânî ve Fıkhî İhtilaflara Etkisi. Kayseri: Erciyes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2003.
• Öztekden, Özkan. “Tatar Türkçesi ile Türkiye Türkçesi Arasındaki Eş Seslilik İlişkisine Birkaç Örnek”. Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi 3 (1997), 197-203.
• Râzî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Muhammed et-Tahtânî. el-Mahsûl fî ilmi’l-usûl. 6 Cilt. Mısır: Müessetü’r-Risâle, Mısır, ts.
• Râzî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Muhammed et-Tahtânî. Mefâtîhu’l-ğayb. 32 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, ts.
• Remlî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Ahmed b. Hamza el-Menûfî el-Ensârî el-Mısrî. Nihâyetü’l-muhtâc ilâ şerhi’l-minhâc. nşr. Muhammed Ali Beydavî. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 3. Basım, 2003.
• Samar, Mahmut. “İslam Hukuk Usulünde Müşterek Lafzın Manaya Delaletine Dair Tartışmalar”. Eskiyeni 42 (Eylül 2020), 961-984.
• Serahsî, Ebû Bekr Şemsü’l-eimme Muhammed b. Ebî Sehl Ahmed. el-Mebsût. 30 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Mâ‘rife, ts.
• Serahsî, Ebû Bekr Şemsü’l-Eimme Muhammed b. Ebî Sehl Ahmed. Usûlü’s-Serahsî. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İmiyye, 1993.
• Şâ’ban, Zekiyyüddîn. Usûlü’l-fıkhi’l-İslâmî. Binğâzî: el-Mektebetü’l-Hanîfiyye, 2015.
• Şahin, Salih. “Matuf ile Matufun Aleyhi İrapta ve Hükümde Ortak Kılan Bağlaçların Nahiv ve Fıkıh Usûlü İlmi Bakımından İncelenmesi (Serahsî-Pezdevî Bağlamında)”. Dini Araştırmalar Dergisi 23/1 (Yaz 2023), 191-218.
• Şâşî, Nizâmüddîn Ebi Ali Ahmed b. Muhammed b. İshak. Usulü’ş-Şâşî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2003.
• Şensoy, Sedat. “Lafız”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi 27/46-47. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
• Şevkânî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Alî b. Muhammed eş-Şevkânî es-San’ânî el-Yemânî. Neylü'l-evtâr şerhu Münteka’l-Ahbâr. b.y. y.y. ts.
• Şirâzî, Ebû İshâk Cemâlüddîn İbrâhîm b. Alî b. Yûsuf. el-Mühezzeb fî fıkhi İmami’ş-Şâfii. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1995.
• Şirbînî, Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed el-Hatîb el-Kâhirî. Muğni’l-muḥtâc ilâ maʿrifeti meʿânî elfâẓi’l-Minhâc. 4 Cilt. nşr. Muhammed Halil Aytenî. Beyrut: Dâru’l-Mârife, 1997.
• Teftâzânî, Sâ’düddîn Mes’ûd b. Fahriddîn Ömer b. Burhâniddîn Abdillâh el-Herevî el-Horasânî. et-Telvîh âle’t-Tavdîh li-metni’t-Tenkîh fî usûli’l-fıkh. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• Tirmîzî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ b. Sevre (Yezîd). Sünen-i Tirmîzî (el-Câmiu’l-kebîr). thk. Dr. Beşşâr Avvâd Mârûf. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ğarbi’l-İslâmî, 2 Basım, 1998.
• Tüfekçi, İbrahim. “İslâm Hukukunda Meclis Muhayyerliği”. İslâm Hukuku Araştırmaları Dergisi (2012), 11-42.
• Zerkeşî, Ebû Abdillâh Bedrüddîn Muhammed b. Bahâdır b. Abdillâh et-Türkî el-Mısrî el-Minhâcî eş-Şâfiî. Bahru’l-muhît fî usûlü’l-fıkh. 6 Cilt. Kuveyt: Dâru’s-Saffet, 1992.
• Zuhaylî, Vehbe. el-Fıkhu’l-İslâmî ale’l-mezâhibi’l-erbaati ve edilletühû. 8 Cilt. Dımaşk: Dâru’l-Fikr, 1985.