Özellikleri ve Metodu Açısından Kemâhî’nin Müsned Şerhi Tenvîrü’s-Sened fî Îdâhi Rumûzi’l-Müsned’i

Year 2025, Volume: 11 Issue: 1, 367 - 390, 15.01.2025

Muhammed Emin Ercan

https://doi.org/10.69576/ihya.1526245

Abstract

Hadis tarihine bakıldığında hadis şerhleri önemli bir yere sahiptir. Hadis şerh faaliyetleri, hadislerde bulunan garip kelimelerin tercümeleri ve zahiren çelişkili gibi görülen hadislerin açıklamaları niteliğinde başlamıştır. Hicrî dördüncü asırda Ebû Süleyman Hamd b. Muhammed el-Hattabî’nin (ö. 388/998), Ebû Dâvûd’un (ö. 275/889) es-Sünen’i üzerine yazdığı Meâlimü’s-sünen eseriyle birlikte sistematik bir hal alan şerh faaliyetleri günümüze kadar devam edegelmiştir. Osmanlı hadis kültürü, 623 yıl boyunca hadis şerh faaliyetlerinin merkezinde yer almıştır. Makalemize konu olan Osman b. Yakup el-Kemâhî, XVIII. yüzyılda yaşamış Osmanlı muhaddislerindendir ve iki hadis şerhi kaleme almıştır. Bu araştırmada, İmam A’zam’a (ö. 150/767) ve Müsned’ine yoğunlaşmak yerine Kemâhî’nin Müsned üzerine yazdığı Tenvîrü’s-sened adlı şerh kitabı ele alınacaktır. Bu şerh kitabı, metninin (Müsned) te’lif olarak ilk asra yakın olması itibâriyle önemli hadis şerhleri arasında değerlendirilebilir. Bunun yanı sıra kaynak zenginliği ve farklı ilim dallarını ihtivâ eden şerhleriyle çok yönlü ve özgün bir şerhtir. 221 varaklık Tunus nüshasının incelenmesi sonucunda tespit edilen Tenvîr şerhinin önemi, özellikleri ve Kemâhî’nin bu eserdeki şerh metodu ele alınacaktır.

Keywords

Hadîs, Şerh, Hanefî, İmam A’zam, Kemâhî, el-Müsned, Tenvîrü’s-sened

Ethical Statement

Bu makale 2022 yılında kabul edilen “Osman b. Yakup el-Kemâhî’nin (ö. 1171/1757) Tenvîru’s-sened fî îdâhî rumûzî’l-Müsned Adlı Eserinin Edisyon Kritiği” adlı yüksek lisans tezinden üretilmiştir.

The Method and Technical Features of Kemāhī’s Commentary on the Musnad Tanwīr al-Sanad fī Īdāh Rumūzī al-Musnad

Abstract

When examining the history of hadith, hadith commentaries hold a significant place. The activity of hadith commentary initially began as explanations of rare words found in hadiths and clarifications of seemingly contradictory hadiths. With the work Ma'ālim al-Sunan, written by Abū Sulaymān Ḥamd b. Muḥammad al-Khaṭṭābī (d. 388/998) on Abū Dāwūd's (d. 275/889) al-Sunan, hadith commentary efforts became more systematic and have continued to the present day. The Ottoman hadith culture stood at the center of hadith commentary activities for 623 years. The subject of this article, ʿUthmān b. Yaʿqūb al-Kamāhī, was an Ottoman muhaddith who lived in the 18th century and authored two hadith commentaries. This study will focus on Kamāhī's commentary on the Musnad, titled Tanwīr al-Sanad, rather than his work concerning Imām al-Aʿẓam (d. 150/767) and his Musnad. This commentary can be regarded as one of the important hadith commentaries, given that its text (the Musnad) dates back to the early centuries of Islam. Moreover, it is a multifaceted and original commentary due to its rich sources and its incorporation of various branches of knowledge. The study will discuss the significance, features, and commentary method employed by Kamāhī in the Tanwīr commentary, based on an examination of the 221-page Tunis manuscript.

Keywords

Hadith, Commentary, Hanafi, Kamahi, al-Musnad, Tanwir al-Sanad

Ethical Statement

This article was derived from the master's thesis titled "Critical Edition of Osman b. Ya‘qūb al-Kamāhī's (d. 1171/1757) Work Tenvīr al-Sanad fī Īḍāḥ Rumūz al-Musnad," which was accepted in 2022.

References

• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî. el-Müsned. thk. Şuayb el-Arnaût. Beyrut: Müessesetü’r-Risale, 2001.
• Altıntaş, Fatma Betül. “Osmanlı Muhaddislerinden Kemâhî’nin el-Müheyyâ Adlı Şerhinde Mezhep Faktörünün Etkileri”, Diyanet İlmi Dergi, 57/3 (2021), 819-848.
• Aydın, Fuat vd. Osmanlı Medreseleri: Eğitim, Yönetim ve Finans. İstanbul: Mahya Yayınları, 2019.
• Bağdadî, İsmail b. Muhammed. Hediyyetü’l-arifin Esmâu’l-müellifin ve Asâru’l- musannifin. İstanbul: Vekâletü’l-Meârifi’l-Celîle, 1951.
• Öztürk, Temel. “Kadı Sicillerindeki Terekelere Göre 18. Yüzyılın İlk Yarısında Trabzon’da Okunan Ahlak Kitapları” Uluslararası Gençlik ve Ahlâk Sempozyumu (6-8 Ekim 2016). ed. Hasan Barlak vd. 1038-1053. Sinop: Sinop Üniversitesi, 2016.
• Beyhakî, Ebûbekr Ahmed b. Hüseyn. es-Sünenü’l-Kübrâ, thk. Abdullah b. Abdulmuhsin et-Türkî, Kâhire: Dâru Hicr, 2011.
• Bezzâr, Ebûbekr Ahmed b. Amr el-Bezzâr. el-Bahru’z-Zehhâr (el-Müsned). thk. Mahfuzu’r-Rahman, Adil b. Sa’d, Sabrî Abdulhalik eş-Şâfiî. Medine: Mektebetü’l-Ulûm ve’l-Hikem, 2009.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmail. el-Câmiu’s-Sahîh. thk. Muhammed Züheyr b. Nâsır. Beyrut: Dâru Tavki’n-Necât, 1422/2001.
• Dârekutnî, Ali b. Ömer. es-Sünen. thk. Şuayb el-Arnaûtî. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2004.
• Ebû Hanîfe, Nu’man b. Sâbit. el-Müsned. Bangladeş: Müessese-i İslamiyye, 2002.
• Ercan, Muhammed Emin. Osman b. Yakup el-Kemâhî’nin Tenvîrü’s-sened fî îdâhi rumûzi’l-Müsned Adlı Eseri. Malatya: İnönü Üniversitesi, İlahiyat Fakültesi, Yüksek Lisans Tezi, 2022.
• Erünsal, İsmail. “Cezerî Kasım Paşa”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 24/545-546. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
• İbn Hacer el-Askalânî, Ahmed b. Ali. el-İsâbe fî temyîzi’s-sahâbe. thk. Âdil Ahmed Abdülmevcud vd. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1994.
• İbn Hacer el-Askalânî, Ahmed b. Ali. Takrîbü’t-Tezhîb. thk. Muhammed Avvâme. Suriye: Daru’r-Reşid, 1986.
• Kehhâle, Ömer Rıza. Mu’cemü’l-müellifîn. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî. ts.
• Kemâhî, Osman b. Yakup. Hâşiye alâ Envâri't-Tenzîl ve Esrâri't-Te'vîl. Manisa: Manisa İl Halk Kütüphanesi, 39, vr. 1a-210a.
• Kemâhî, Osman b. Yakup. el-Müheyya’ fî keşfi esrâri’l-Muvatta’. thk. Ahmed Ali. Kâhire: Dâru’l-Hadis, 2005.
• Kemâhî, Osman b. Yakup. Nûru’l-ef’ide. İstanbul: Âtıf Efendi Kütüphanesi, 324/ 1-349a.
• Kemâhî, Osman b. Yakup. Tenvîru’s-sened fî îdâhi rumûzi’l-Müsned. Tunus: el-Mektebetü’l-Vataniyye, 4953, 1a-221b.
• Kemâhî, Osman b. Yakup. Teshîlü’s-süllem, İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Kılıç Ali Paşa, 324, 1-258a.
• Kemâhî, Osman b. Yakup. Tenvîru’s-sened fî îdâhi rumûzi’l-Müsned. Çorum: Hasan Paşa Kütüphanesi, Yazmalar, 230/ 1-1147.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. Haccâc el-Kuşeyrî. el-Câmiu’s-Sahîh. thk. Muhammed Fuâd Abdulbaki. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, ts.
• Nesâî, Ahmed b. Şuayb. es-Sünenü’l-Kübrâ. thk. Hasan Abdulmunim Şelbi. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2001.
• Özcan, Abdülkadir. “Lale Devri”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 27/81-84. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
• Sülün, Murat. “Şehâbeddin Sivâsî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 38/418. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• Tanman, Baha. “Yâkup Paşa Tekkesi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 43/285. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
• Tayâlisî, Ebû Dâvûd Süleyman b. Davud. el-Müsned. thk. Muhammed b. Abdulmuhsin et-Türkî. Mısır: Dâru Hicr, 1999.
• Tirmizî, Muhammed b. İsa. eş-Şemâilü’l-Muhammediyye. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, ts.
• Tozlu, İbrahim. “Osmanlı Muhaddisi Osman b. Yakub el-Kemâhî (1171/1757) ve Hadis İlmindeki Yeri”. Uluslararası Erzincan Sempozyumu (28 Eylül-1 Ekim 2016). ed. Halil Baltacı vd. 576-592. Erzincan: Binali Yıldırım Üniversitesi, 2020.
• Yıldırım, Selahattin. “Osmanlı Muhaddislerinden el-Kemâhî ve el-Muheyyâ adlı Muvatta Şerhi”. Ekev Akademi Dergi, 2004.