An Evaluation on Secondary School Life of the Prophet Lesson and Religious Culture and Moral Knowledge Lesson “Prophet Muhammad Learning Domain”

Yıl 2025, Cilt: 11 Sayı: 1, 146 - 177, 15.01.2025

Süleyman Gümüş

https://doi.org/10.69576/ihya.1538400

Öz

The learning domain of Prophet Muhammad is not only one of the fundamental learning domains that constitute the Religious Culture and Moral Knowledge but has also evolved into an elective lesson known as the Life of Our Prophet within the group of religion, morality, and values, becoming a seperate lesson. It can be stated that the transformation of the learning domain into a separate lesson is significantly motivated by the aim of complementing the objectives of the Religious Culture and Moral Knowledge lesson and promoting deeper learning, thanks to the inclusive nature of the lesson. For this reason, one of the most important expectations about the Prophet Muhammad learning domain and the Life of the Prophet is that it contributes to the development of students' self, personality and identity, as stated in the framework of the objectives of the curricula of both lessons, especially the National Education Basic Law No. 1739. Prophet Muhammad is the most important role model for Muslims to adopt in the process of self, identity and personality development. The aim of this study, which has been carried out through document analysis, is to examine the learning area and the course in terms of its contribution to the development of self, identity and personality. In the study, firstly, the taxonomic characteristics of the outcomes of the the secondary school Life of the Prophet curriculum and secondary school Religious Culture and Moral Knowledge curriculum and have been determined, then the harmony between the outcomes the content has been examined, and the evaluation questions at the end of the unit have also been included in the scope of the study in order to include measurement and evaluation, which is another component of the curriculum. Although the learning domain and learning outcomes of the lessons are qualified to support the development of self, personality and identity at the basic level, the lack of high-level learning outcomes and the incompatibility between cognitive and affective domains indicate that these lessons should be reviewed in terms of curriculum development principles.

Anahtar Kelimeler

Religious Education, Life of Our Prophet Lesson, Learning Domain of Prophet Muhammed, Learning Outcome, Content, Development of Self-Identity-Personality

Etik Beyan

It is declared that scientific and ethical principles have been followed while carrying out and writing this study and that all the sources used have been properly cited.

Ortaokul Peygamberimizin Hayatı Dersi ve Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Dersi “Hz. Muhammed Öğrenme Alanı” Üzerine Bir Değerlendirme

Öz

Hz. Muhammed ile ilgili üniteler, Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi dersinin temel bağlamlarından birisi olduğu gibi Peygamberimizin Hayatı seçmeli dersi, ilgili ünitelerin kapsamının genişletilmesiyle din, ahlak ve değerler grubu içerisinde müstakil bir ders haline gelmiştir. Öğrenme alanının ayrı bir derse dönüşmesinde Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi dersinin hedeflerini tamamlama ve dersin kapsayıcı özelliğine bağlı olarak daha derin öğrenmeleri sağlama amacının önemli bir motivasyon kaynağı olduğu söylenebilir. Bu sebeple DKAB dersi Hz. Muhammed öğrenme alanı ve Peygamberimizin Hayatı dersiyle ilgili en önemli beklentilerden birisi, 1739 Sayılı Milli Eğitim Temel Kanunu başta olmak üzere her iki dersin öğretim programlarının amaçları çerçevesinde ifade edildiği gibi öğrencilerin benlik, kimlik ve kişilik gelişimlerine katkı sağlamaktır. Din dersleri iyi vatandaş kavramı ile ilgili olan bu hedeflerin yanı sıra içsel yönelimleri de kapsamaktadır. Hz. Muhammed ise, Müslümanların benlik, kimlik ve kişilik gelişimleri sürecinde benimseyecekleri en önemli rol modeldir. Doküman analiziyle yürütülen bu çalışmanın amacı da öğrenme alanını ve dersi benlik, kimlik ve kişilik gelişimine katkısı açısından incelemektir. Çalışmada öncelikle ortaokul Peygamberimizin Hayatı öğretim programı ile ortaokul Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi öğretim programı kazanımlarının taksonomik özellikleri belirlenmiş, ardından kazanımlar ile içerik arasındaki uyum incelenmiş, öğretim programının bir diğer bileşeni olan ölçme ve değerlendirmeye yer vermek amacıyla ünite sonlarındaki değerlendirme soruları da çalışma kapsamına dâhil edilmiştir. Öğrenme alanı ve dersin kazanımları temel düzeyde benlik, kişilik ve kimlik gelişimini destekleyecek nitelikte olmakla birlikte, üst düzey kazanımların azlığı, bilişsel ve duyuşsal alanlar arasındaki uyumsuzluk, Peygamberimizin Hayatı dersinin yeterince özgün tasarlanamaması ve buna bağlı olarak Hz. Muhammed öğrenme alanının tekrarı olması, çözülmeyi bekleyen sorunlar olarak göze çarpmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Din Eğitimi, Peygamberimizin Hayatı Dersi, Hz. Muhammed Öğrenme Alanı, Kazanım, İçerik, Benlik-Kimlik-Kişilik Gelişimi

Etik Beyan

Bu çalışmanın hazırlanma sürecinde bilimsel ve etik ilkelere uyulduğu ve yararlanılan tüm çalışmaların kaynakçada belirtildiği beyan olunur.

Kaynakça

• Akgül, Şengül. Uzman Gözüyle “Hz. Muhammed’in Hayatı” Dersi. Kahramanmaraş: SAMER Yayınları, 2019.
• Akkaya, Veysel vd. Ortaokul ve İmam Hatip Ortaokulu Peygamberimizin Hayatı 5. Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, 2022.
• Aktaş, Hamza. “Din Eğitiminin İslâmî İlimlerdeki Yeri”. Siirt Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1/1 (2014), 27-43.
• Anderson, Lorin W. vd. (ed.). A Taxonomy for Learning, Teaching, and Assessing: A Revision of Bloom’s Taxonomyof Educational Objectives. New York: Longman, 2001.
• Arslan, Z. Şeyma vd. Hz. Peygamberi Nasıl Öğretelim? İstanbul: Değerler Eğitimi Merkezi, 2013.
• Aşlamacı, İbrahim. “Öğretmenlerine Göre Ortaokul Din, Ahlak ve Değerler Alanı Seçmeli Derslerinde Karşılaşılan Sorunlar: Nitel Bir Araştırma”. DergiAbant: AİBÜ İlahiyat Fakültesi Dergisi 7/14 (2019), 354-385.
• Aydar, Hidayet. “Dârülfünûn İlahiyat Fakültesi ve Türk Kültür Hayatına Katkıları”. İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 13 (2006), 23-43.
• Ayhan, Halis. Türkiye’de Din Eğitimi. İstanbul: DEM Yayınları, 2014.
• Ayşe Sıdıka. Usûl-i Talim ve Terbiye. ed. Mustafa Gündüz. Ankara: Nobel Akademi Yayınları, 2020.
• Bahçekapılı, Mehmet. “Din ve Ahlâk Eğitiminin Ergenlerin Kişilik Gelişimine Etkisi”. Değerler Eğitimi Dergisi 22 (2011), 7-42.
• Bahçekapılı, Mehmet. Ortaöğretim Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Dersinin Öğrencilerin Dini Duygu, Düşünce ve Davranışları Üzerindeki Etkisi (İstanbul Avrupa Yakası Örneği). İstanbul: İstanbul Üniversitesi SBE, Doktora Tezi, 2010.
• Bahçekapılı, Mehmet. Yeni Eğitim Sisteminde Seçmeli Din Dersleri: İmkânlar, Fırsatlar, Aktörler, Sorunlar ve Çözüm Önerileri. İstanbul: İLKE, 2013.
• Balcı Arvas, Fatma vd. Ortaokul ve İmam Hatip Ortaokulu Peygamberimizin Hayatı 6 Ders Kitabı. Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, ts.
• Bilecik, Sümeyra. “Hz. Muhammed’in Hayatı 5. Sınıf Öğretim Materyali ‘Temizlik’ Ünitesindeki Hadis Çevirilerinin Öğrenci Algı Düzeyine Uygunluğunun İncelenmesi”. Marife 13/2 (2013), 45-62.
• Blasi, Augusto. “Identity and the Development of the Self”. Self, Ego, and Identity: Integrative Approaches. ed. Daniel K. Lapsley - F. Clark Power. New York: Springer-Verlag, 1988.
• Blos, Peter. “The Concept of Acting Out in Relation to the Adolescent Process”. Journal of the American Academy of Child Psychiatry 2/1 (1963), 118-136.
• Canikli, İlyas. “İlköğretim Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Öğretim Programında Hz. Peygamber İmajı”. e-Şarkiyat İlmi Araştırmalar Dergisi 5 (2011), 53-69.
• Cox, James L. Kutsalı İfade Etmek: Din Fenomenolojisine Giriş. çev. Fuat Aydın. İstanbul: İz Yayıncılık, 2004.
• Çakmak, Fatih. “Ortaokul Seçmeli Peygamberimizin Hayatı Dersi Öğretim Programı Hedefleri Üzerine Bir Analiz”. Afyon Kocatepe Üniversitesi İslami İlimler Fakültesi Dergisi 2/2 (2019), 116-143.
• Çamyar, Selahattin - Yaldız, Hacer. Ortaokul ve İmam Hatip Ortaokulu Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi 7 Ders Kitabı. Ankara: Gün Yayıncılık, 2019.
• Çelik, Orhan. Peygamberimizin Hayatı Dersi Öğretim Programları ve Ders Kitaplarının İncelenmesi. İstanbul: Marmara Üniversitesi SBE, Yüksel Lisans Tezi, 2019.
• Demir, İlkay. “Benlik, Kimlik, Kişilik”. Gelişim Psikolojisi. ed. Hatice Ergin - S. Armağan Köseoğlu. Ankara: Nobel Akademi Yayınları, 2020.
• Demirel, Özcan. Kuramdan Uygulamaya Eğitimde Program Geliştirme. Ankara: PegemA Yayıncılık, 2008.
• Doğan, Recai. “Osmanlı Eğitim Kurumları ve Eğitimde İlk Yenileşme Hareketlerinin Batılılaşma Açısından Tahlili”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 37 (1997), 407-442.
• Doronzo, Emmanuel. Introduction to Theology. Virginia: Notre Dame Institute Press, 1973.
• Eliade, Mircea. Dinler Tarihine Giriş. çev. Lale Arslan Özcan. İstanbul: Alfa Yayınları, 2017.
• Eliade, Mircea. Kutsal ve Dindışı. çev. Mehmet Ali Kılıçbay. Ankara: Gece Yayınları, 1991.
• Eliade, Mircea. Patterns in Comparative Religion. çev. Rosemary Sheed. New York: SheedWard Inc., 1958.
• Erdoğan, İsmail vd. Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Ders Kitabı 5. Ankara: Lisans Yayınları, 2020.
• Erikson, Erik H. Childhood and Society. London: Paladin Grafton Books, 1987.
• Erikson, Erik H. Identity, Youth and Crisis. New York and London: W. W. Norton & Company, 1994.
• Ertürk, Selahattin. Eğitimde Program Geliştirme. Ankara: Edge Akademi Yayınları, 2016.
• Eşmeli, İsmet. Dinlerde Kutsal Kişi Fenomeni. Ankara: İlâhiyât Yayınları, 2020.
• Fenton, Clifford Joseph. The Concept of Sacred Theology. Milwaukee: The Bruce Publishing Company, 1941.
• Gouldner, Alvin W. “Cosmopolitans and Locals: Toward an Analysis of Latent Social Roles”. Administrative Science Quarterly 2/3 (1957), 281-306.
• Gümüş, Süleyman. “İlköğretim Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Öğretim Programının (2010) Hedefleri Üzerine Bir Değerlendirme”. Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 17/34 (30 Aralık 2018), 597-618.
• Gümüş, Süleyman. “Mâturidilikte Tanrı Tasavvuru”. Mezheplerin Tanrısı: İslam Mezheplerinin Tanrı Anlayışı. ed. Mustafa Tekin. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2022.
• Gündoğdu, Yusuf Bahri. “Seçmeli Din Dersleri Neden Tercih Edilmiyor? (Ordu İli Örneği)”. Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 16/32 (2017), 557-582.
• Hart, Daniel. “The Adolescent Self-Concept in Social Context”. Self, Ego, and Identity: Integrative Approaches. ed. Daniel K. Lapsley - F. Clark Power. New York: Springer-Verlag, 1988.
• Hewitt, John P. Self and Society: A Symbolic Interactionist Social Psychology. Boston: Pearson Education, 2003.
• İpek, Mikail. “Deist Tanrı”. Bir Dünya Tanrı. ed. Mustafa Tekin. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2022.
• Kandemir, Sibel. Lise Öğrencilerinde Ateizm ve Deizm Eğilimi Üzerine Bir Araştırma (Konya Örneği). Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Doktora Tezi, 2022.
• Kayaoğlu, Fatma. Ortaokullardaki Seçmeli “Peygamberimizin Hayatı” Dersinin Öğrenciler Açısından Değerlendirilmesi. Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Yüksel Lisans Tezi, 2019.
• Kaymakcan, Recep vd. Seçmeli Din Eğitimi Dersleri İnceleme ve Değerlendirme Raporu. İstanbul: Değerler Eğitimi Merkezi, 2013.
• Keyifli, Şükrü. “Dini Bilgiler Öğretimi”. Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1/37 (2013), 95-117.
• Koç, Ahmet - Güzel, Hayri. “Ortaöğretim ‘Hz. Muhammed’in Hayatı’ Dersi Hakkında Bir Değerlendirme”. İstanbul, 2015.
• Koç, Gülten. “Lise Öğrencilerinin Deizm Algısına Dair Sosyolojik Bir Araştırma İstanbul/Başakşehir Örneği”. Edebiyat Dilbilim Eğitim ve Bilimsel Araştırmalar Dergisi 1/1 (2022), 77-96.
• Kohlberg, Lawrence. “Stage and Sequence: The Cognitive-Developmental Approach to Socialization”. Handbook of Socialization: Theory and research. ed. David A. Goslin. 347-480. Chicago: Rand McNally & Company, 1971.
• Krathwohl, David R. vd. Taxonomy of Educational Objectives: The Classification of Educational Goals - Handbook II Affective Domain. New York: Longman, 1964.
• Kuyper, Abraham. Encyclopedia of Sacred Theology. çev. Hendrik de Vries. New York: Charles Scribner’s Sons, 1898.
• L’Abate, Luciano. A Theory of Personal Development. New York: A Wiley-Interscience Publication, 1994.
• Leary, Mark R. - Tangney, June Price. “The Self as an Organizing Construct in the Behavioral and Social Sciences”. Handbook of Self and Identity. ed. Mark R. Leary - June Price Tangney. New York: The Guilford Press, 2012.
• Loehlin, John C. Genes and Environment in Personality Development. London: SAGE Publications, 1992.
• Macit, Sadullah. Ortaokul ve İmam Hatip Ortaokulu Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi 6 Ders Kitabı. FCM Yayıncılık, 2021.
• McInerny, D. Q. Natural Theology. Pennsylvania: Elmhurst, 2005.
• Melekzade Fuad. Usûl-i Tedrîs ve Tederrüs. ed. Abdullah Cengiz. Konya: Çizgi Kitabevi, 2023.
• Meydan, Hasan. “Din, Ahlak ve Değerler Alanı Seçmeli Derslerinin Öğrenci Görüşleri Doğrultusunda Değerlendirilmesi”. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 40 (2013), 219-250.
• Meydan, Hasan. Postmodern İklimde Din ve Değerleri Öğretmek. İstanbul: DEM Yayınları, 2022.
• Mustafa Satı Bey. Fenn-i Terbiye. ed. Mustafa Gündüz. Ankara: Otorite Yayınları, 2012.
• Nayir, Sabahattin vd. Ortaokul ve İmam Hatip Ortaokulu Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi 8 Ders Kitabı. Ankara: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları, 2019.
• Nietzsche, Friedrich. Şen Bilim. çev. Levent Özşar. Bursa: Asa Yayınları, 2003.
• Özdemir, Fikri. Ortaokul ve İmam Hatip Ortaokulu Peygamberimizin Hayatı 7 Ders Kitabı. Ankara: Tutku Yayıncılık, 2019.
• Öztürk, Yaşar Nuri. Deizm. İstanbul: Yeni Boyut Yay, 8. Basım, 2018.
• Paine, Thomas. Akıl Çağı (The Age of Reason). çev. Şükrü Alpagut. İstanbul: Say Yayınları, 1. Basım, 2017.
• Piaget, Jean. Biology and Knowledge: An Essay on the Relations between Organic Regulations and Cognitive Processes. çev. Beatrix Walsh. Chicago: The University of Chicago Press, 1971.
• Piaget, Jean - Inhelder, Bärbel. The Growth of Logical Thinking from Childhood to Adolescence. New York: Basic Books, 1959.
• Polkinghorne, John. Faith, Science and Understanding. New Haven: Yale University Press, 2000.
• Simpson, Elizabeth Jane. The Classification of the Educational Objectives in the Psychomotor Domain. Urbana, 1966.
• Sönmez, Veysel. Program Geliştirmede Öğretmen El Kitabı. Ankara: Anı Yayıncılık, 2004.
• Stryker, Sheldon. Symbolic Interactionism: A Social Structural Version. California: Menlo Park, 1980.
• Stryker, Sheldon - Serpe, Richard T. “Commitment, Identity Salience, and Role Behavior: Theory and Research Example”. Personality, Roles, and Social Behavior. ed. William Ickes - Eric S. Knowles. New York: Springer-Verlag, 1982.
• Tosun, Cemal. Din Eğitimi Bilimine Giriş. Ankara: Pegem Akademi Yayınları, 2012.
• Usta, Sadık. “Lise Öğrencilerinin Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Dersinden Beklentileri”. Social Science Studies Journal 9/114 (2023), 7771-7783.
• Yazıcıbaşı, Muhammet Ali. “Ortaöğretim Öğrencilerinin Gözünden Seçmeli Din Dersleri: Kırıkkale Örneği”. Dini Araştırmalar 21/53 (2018), 149-168.
• Yiğit, Hulusi vd. İlkokul Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi 4 Ders Kitabı. Ankara: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları, 2022.
• Yücel, Tülay. Öğrencilere Göre Ortaöğretim Seçmeli Hz. Muhammed’in Hayatı Dersi (İzmir İli Örneği). İzmir: İzmir Kâtip Çelebi Üniversitesi SBE, Doktora Tezi, 2019.
• Zengin, Mahmut. “Türkiye’de Cumhuriyet Dönemi Politikalarının Din Dersi Öğretim Programlarına Etkileri”. Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 19/36 (2017), 113-137.
• Zengin, Salih Zeki. “Osmanlı’dan Cumhuriyete Mekteplerde Din Dersleri ve Programlardaki Gelişmeler”. Türkiye’de Okullarda Din Öğretimi. ed. Recep Kaymakcan vd. İstanbul: DEM Yayınları, 2011.
• 1. Siyer Çalıştayı. Siyer Araştırmaları Merkezi. Erişim 11 Mayıs 2023. http://www.siyerarastirmalari.com/1-siyer-calistayi
• “Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Dersi Öğretim Programı (İlkokul 4 ve Ortaokul 5, 6, 7 ve 8. Sınıflar)”. T.C. Milli Eğitim Bakanlığı, 2018.
• “İlköğretim Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Dersi (4, 5, 6, 7 ve 8. Sınıflar) Öğretim Programı ve Kılavuzu”. MEB, 2006.
• “Ortaokul ve İmam Hatip Ortaokulu Peygamberimizin Hayatı Dersi Öğretim Programı”. MEB, 2018.