Service Contract/Forward Ijara As a Finance Tool

Year 2025, Volume: 11 Issue: 1, 341 - 366, 15.01.2025

Mehmet Gayretli

https://doi.org/10.69576/ihya.1540887

Abstract

In order for a Muslim to live a life in accordance with his faith in the economy, which is one of the most important areas of life, he needs a financial system compatible with his faith. De¬spite all the difficulties, there are significant efforts to establish and implement a system that is interest-free and compatible with Islamic values, against the capitalist system that domi¬nates around the world. Interest-free banking activities, which were introduced and tried to be implemented in various countries in the Islamic world in the last century, have been car¬ried out in our country for approximately thirty years. This sector, which is carried out under the name of participation banking and is developing day by day, offers an alternative banking service for many people, especially those with Islamic sensitivities. In cases where people's own means are not sufficient to meet their needs such as health, education, security, trans¬portation and travel, they can apply for the support offered by financial institutions. Service finance contracts, which constitute a significant part of the consumer loans applied by Islamic financial institutions, are different from classical service contracts. Service contracts, which are considered within the scope of ijarah in classical fiqh sources, are contracts made in con¬nection with a certain property or person. Service financing applied by Islamic financial in¬stitutions is a service financing that is not tied to a specific property or person, is offered by legal entities rather than real persons, has certain qualifications, creates a debt in embezzle-ment, and is defined in modern literature as embezzlement leasing (el-icâratü'l-mevsûfe fi'z-zimme/ It is ijarah expressed as forward ijara. Although embezzlement leasing has significant differences compared to classical service contracts, their legal nature is largely the same since both of them are in the nature of ijarah contracts. In this article, taking into account current practices, the legal nature of the embezzlement lease contract, some controversial aspects are touched upon and some suggestions are presented as a result.

Keywords

İslamic Law, Interest-Free Finance, Participation Banking, Service Contract, Embezzlement Leasing

Bir Finansman Aracı Olarak Hizmet Akdi/Zimmette Kiralama

Abstract

Bir Müslüman için hayatın en önemli alanlarından biri olan ekonomide inancına uygun bir yaşam sürdürebilmesi için inancıyla uyumlu bir finansman sistemine ihtiyacı vardır. Bütün zorluklarına rağmen dünya genelinde hâkim olan kapitalist sisteme karşı faizsiz ve İslami değerlerle uyumlu bir sistem kurmak ve bunu yürütmek hususunda önemli çabalar bulun¬maktadır. Son yüzyılda İslam dünyasında muhtelif ülkelerde ortaya konan ve uygulanmaya çalışılan faizsiz bankacılık faaliyetleri, yaklaşık otuz yıldır ülkemizde de yürütülmektedir. Katılım bankacılığı adıyla sürdürülen ve her geçen gün daha da gelişmekte olan bu sektör, İslami hassasiyeti olanlar başta olmak üzere pek çok kimse için alternatif bir bankacılık hiz¬meti sunmaktadır. İnsanların sağlık, eğitim, güvenlik, taşıma, seyahat gibi ihtiyaçlarını kar¬şılamak için kendi imkânlarının yeterli olmadığı durumlarda, finans kurumlarının sunduğu desteğe başvuru söz konusu olmaktadır. İslami finans kurumlarının uyguladığı ihtiyaç kre¬dilerinin önemli bir kısmını teşkil eden hizmet finansmanı nitelikli akitler, klasik hizmet akitlerinden farklıdır. Klasik fıkıh kaynaklarında icâre kapsamında ele alınan hizmet akit¬leri, muayyen bir mala veya kişiye bağlı olarak yapılan akitlerdir. İslami finans kurumları¬nın uyguladığı hizmet finansmanı ise muayyen bir mala veya kişiye bağlı olmayan, gerçek kişiler tarafından değil de tüzel kişiler tarafından sunulan, nitelikleri belli, zimmette borç oluşturan, modern literatürde zimmette kiralama (el-icâratü’l-mevsûfe fi’z-zimme/forward ijara) olarak ifade edilen icâredir. Zimmette kiralama, klasik hizmet akitle¬rine göre önemli farklara sahip olmakla birlikte her ikisi de icâre akdi niteliğinde olduğu için hukuki mahiyetleri büyük ölçüde aynıdır.Bu makalede güncel uygulamaları da dikkate alarak, zimmette kiralama akdinin hukuki mahiyetine, tartışmalı bazı yönlerine değinilmiş ve sonuçta bazı öneriler sunulmuştur.

Keywords

İslam Hukuku, Faizsiz Finans, Katılım Bankacılığı, Hizmet Akdi, Zimmette Kiralama

References

• Aktepe, İshak Emin. Katılım Finans. Basım yeri yok. TKBB Yayınları. Tarihsiz.
• Bardakoğlu, Ali. “İcâre”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 21/379-388. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
• Ali Haydar Efendi, Düreru’l-hükkâm şerhu mecelleti’l-ahkâm. 4 Cilt. İstanbul: Matbaa-i Tevsî-i Tıbâat, 1330/1912.
• Avrupa Fetva Araştırmaları Merkezi (el-Meclisü’l-Ûrûbbî li’l-İftâ ve’l-Buhûs). el-Karârât ve’l-fetâvâ es-sâdıra ani’l-meclisi’l-ûrûbî li’l-iftâ ve’l-buhûs. https://www.e-cfr.org/blog/2022/02/28/%D9%82%D8%B1%D8%A7%D8%B1%D8%A7%D8%AA-%D9%88%D9%81%D8%AA%D8%A7%D9%88%D9%89-%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AC%D9%84%D8%B3-%D8%A7%D9%84%D8%A3%D9%88%D8%B1%D9%88%D8%A8%D9%8A-%D9%84%D9%84%D8%A5%D9%81%D8%AA%D8%A7/ (Erişim tarihi: 21.09.2023).
• Behûtî, Mansur b. Yûnus b. Salâhiddîn. Şerhu müntehe’l-irâdât. 2 Cilt. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 1993.
• Behûtî, Mansur b. Yûnus b. Salâhiddîn. Keşşâfu’l-kınâ‘, thk. Ebû Abdillâh Muhammed Hasen İsmail. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1997.
• Çakır, Mustafa. “Hizmet Finansmanında Zimmette Kiralama Modeli ve Fıkhî Temelleri”. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi 34, (Eylül 2019). 289–320.
• Desûkî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed b. Arefe. Hâşiyetü’d-desûkî ale’ş-şerhi’l-kebîr. 4 Cilt. Basım yeri yok: Dâru’l-Fikr, tarihsiz.
• Din İşleri Yüksek Kurulu, Fetvalar, Ankara: Diyanet İşleri Başkalığı Yayınları, 4. Baskı, 2018.
• Hacak, Hasan. “Milk”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 30/62-64. Ankara: TDV Yayınları, 2020.
• Haccâvî, Ebu’n-Necâ Şerefüddîn Mûsâ b. Ahmed. el-İknâ‘ fî fıkhi’l-İmam Ahmed b. Hanbel. Thk. Abdüllatîf Muhammed Mûsâ. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Marife, tarihsiz.
• Hammâd, Nezih. Fî fıkhi’l-muâmelâti’l-mâliyye ve’l-masrifiyye el-muâsıra. Dımeşk: Daru’l-kalem, 1428/2007.
• Hevâmile, Muhammed. “Tahkîku re’yi’l-Hanefiyye fî hükmi’l-icâreti’l-mevsûfe fi’z-zimme”, https://www.aliftaa.jo/Research/203/%d8%a7%d9%84%d8%a5%d8%ac%d8%a7%d8%b1%d8%a9-%d8%a7%d9%84%d9%85%d9%88%d8%b5%d9%88%d9%81%d8%a9-%d9%81%d9%8a-%d8%a7%d9%84%d8%b0%d9%85%d8%a9 (Erişim tarihi: 21.09.2023).
• İbn Âbidîn, Muhammed Emîn b. Ömer. Reddü’l-muhtâr ale’d-dürri’l-muhtâr. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1992.
• İbn Kudâme, Ebû Muhammed Muvaffakuddîn Abdullah b. Ahmed b. Muhammed. el-Muğnî. 9 Cilt. Riyad: Mektebetü’r-Riyad el-Hadîse, tarihsiz.
• İbn Kudâme, Ebû Muhammed Muvaffakuddîn Abdullah b. Ahmed b. Muhammed. el-Kâfî fî fıkhi’l-imâmi Ahmed. 4 Cilt. Beyrut Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1994.
• İbn Rüşd, Ebu’l-Velîd Muhammed b. Ahmed el-Kurtubî. Bidâyetü’l-müctehid ve nihâyetü’l-muktesıd. thk. Abdülmecid Tu’me el-Halebî, 2 Cilt. Beyrut: Daru’l-Marife, 1997.
• AAOIFI (İslami Finans Kuruluşları İçin Muhasebe ve Denetleme Kurumu). Faizsiz Finans Standartları. nşr: TKBB. çev: Komisyon. 2024.
• Karadâğî, Ali Muhyiddin. Buhûs fî fıkhi’l-muâmelâti’l-mâliyye el-muâsıra. Beyrut: Daru’l-Beşairi’l-İslâmiyye, 1422/2001.
• Karâfî, Şihâbuddîn Ebu’l-Abbas Ahmed b. İdrîs. ez-Zahîre, Thk. Muhammed Huccî vd. 13 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1994.
• Mevsılî, Abdullah b. Mahmud b. Mevdud. el-İhtiyâr li ta’lîli’l-muhtâr. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye. tarihsiz.
• Minhâcî, Şemseddin Muhammed b. Ahmed b. Abdülhak. Cevâhiru’l-ukûd ve muînü'l-kudât ve'l-muvakkıîn ve'ş-şühûd. 2 Cilt. Beyrut: Dârü'l-Kütübi'l-İlmiyye, 1996.
• Muhammed İlîş. Şerhu minahi’l-celîl alâ muhtasari’l-allâme Halîl. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1984.
• Muhammed Kadri Paşa. Mürşidü’l-hayrân ilâ ma’rifeti ahvâli’l-insân. Bulak: Matbaatü’l-Kübrâ el-Emîriyye, 1891.
• Nevevî, Ebû Zekeriyya Muhyiddîn Yahya b. Şeref. Ravdatü’t-tâlibîn ve umdetü’l-müftîn. Thk. Züheyr Şâviş, 12 Cilt. Beyrut: el-Mektebetü’l-İslâmî, 3. Baskı, 1991.
• Nevevî, Ebû Zekeriyya Muhyiddîn Yahya b. Şeref. el-Mecmû‘ şerhu’l-mühezzeb. 4 Cilt. Basım yeri yok: Daru’l-Fikr, tarihsiz.
• Bilmen, Ömer Nasuhi. Hukukı İslamiyye ve Istılahatı Fıkhiyye Kamusu. 8 Cilt. İstanbul: Bilmen Yayınevi, 1970.
• Sa’dî, Abdurrahman b. Abdullah. İcâretü’l-mevsûf fi’z-zimme. Riyad: Benkü’l-Bilâd, 1437.
• Serahsî, Ebû Bekr Şemsüleimme Muhammed b. Ahmed b. Sehl. el-Mebsut. 15 Cilt. Beyrut: Daru’l-Marife, 1993.
• Şîrâzî, Ebû İshâk İbrâhim b. Ali. el-Mühezzeb fî fıkhi’l-İmam eş-Şâfiî. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1995.
• Şîrâzî, Ebû İshâk İbrâhim b. Ali. Kitâbu’t-tenbîh fî fıkhi’ş-Şâfiî. Beyrut: Âlemu’l-Kütüb, 1983.
• Şirbînî, Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed el-Hatîb. Muğni’l-muhtâc ilâ ma’rifeti meânî elfâzi’l-minhâc. Thk. Ali Muhammed Muavvaz–Âdil Ahmed Abdülmevcûd. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2000.
• Uluslararası İslam Fıkıh Akademisi (Mecma’u’l-Fıkhi’l-İslâmî ed-Devlî). Karârât ve Tavsiyyât. 4. Baskı, 1443/2020.
• Zekeriyyâ el-Ensârî, Muhammed b. Ahmed. Esne’l-metâlib. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2001.
• Zerkâ, Mustafa Ahmed. “Hel yukbelü şer’an el-hükmü ale’l-medîni’l-mümâtil bi’t-ta’vîdi ale’d-dâin?”. Mecelletü ebhâsi’l-iktisâdi’l-islâmî 2/2 (1405/1985), 103-112.
• Zuhaylî, Muhammed. Mevsûatü kadâyâ İslâmiyye muâsıra. Dımeşk: Daru’l-Mektebî, 2009.