Abdülkerîm es-Semmân’ın “en-Nefehâtü’l-ilâhiyye” Adlı Eseri Bağlamında Tasavvufî Görüşleri

Year 2025, Volume: 11 Issue: 2, 818 - 845, 20.07.2025

Ömer Akdoğan , İsa Yalçın

https://doi.org/10.69576/ihya.1580183

Abstract

Abdülkerîm es-Semmân (ö. 1189/1776), Halvetiyye tarikatının önemli bir temsilcisidir. Tasavvufî eğitimini Mustafa Kemâleddin el-Bekrî’den almış, ardından Nakşibendiyye, Kâdiriyye ve Şâzeliyye gibi diğer tasavvuf yollarının öğretilerini de benimseyerek Semmâniyye adında yeni bir tarikat kurmuştur. Semmân, yaşamı boyunca hem Medine’de hem de diğer İslâm beldelerinde büyük bir saygı görmüş, irşad faaliyetlerinde bulunmuş ve geniş bir mürid kitlesine sahip olmuştur. Semmân’ın tasavvuf anlayışı, Hz. Peygamber’in (s.a.v.) hem zahirî hem de batınî yönleri örnek alınarak şekillenmiştir. Müellifimizin genel düşüncesi tevbe, zikir, halvet ve mürşid-mürid ilişkisi gibi tasavvufun temel öğretilerine dayanmaktadır. Velûd bir müellif olan Semmân, tasavvufî alanda pek çok eser kaleme almıştır. Semmân’ın önemli eserlerinden biri de en-Nefehâtü’l-ilâhiyye fî keyfiyyeti sülûki’t-tarîkati’l-Muhammediyye’dir. Eser, tasavvuf yolunda ilerlemek isteyen müridlerin izlemesi gereken adımları detaylıca açıklayan bir rehber niteliğindedir. Bu çalışmada Semmân’ın hayatı, eserleri ve tarikatı hakkında bilgiler verilmekte, en-Nefehâtü’l-ilâhiyye’de ele aldığı kavramlar çerçevesinde tasavvufî düşüncesi incelenmektedir. Semmân’ın hayatı ve en-Nefehâtü’l-ilâhiyye eseri, şeriat ve tarikat bütünlüğüne dair zengin örnekler sunmakta, bugüne uzanan tasavvuf mirasına da ilham vermeyi sürdürmektedir.

Keywords

Tasavvuf , es-Semmân , en-Nefehât , Tevbe , Zikir , Bey‘at

The Sūfī Views of ‘Abd al-Karīm al-Sammān in the Context of his work “al-Nafahāt al-ilāhiyya”

Abstract

‘Abd al-Karīm al-Sammān (d. 1189/1776) was an important representative of the Halvatiyya order. He received his Sūfi education from Mustafa Kamāl al-Dīn al-Bakrī and then founded a new order called Sammāniyya by adopting the teachings of other Sūfī paths such as Naqshbandiyya, Qādiriyya and Shāzeliyya. Throughout his life, al-Sammān was highly respected both in Medina and in other Islamic cities, engaged in the guidance activities, and had a large following of disciples. Sammān’s understanding of Sufism was shaped by taking both the outward (ẓāhir) and inward (bāṭin) aspects of the Prophet Muhammad (peace be upon him) as an example. His general thought is based on the basic teachings of Sūfism such as repentance, dhikr, khalwat, and the relationship between murshid and disciple. A prolific author, al-Sammān wrote many works in the field of Sūfism. One of his important works is al-Nafahāt al-ilāhiyya fī kayfiyyat al-sulūki al-tarīqat al-Muhammadiyya. The work is a guide that explains in detail the steps to be followed by the disciples who want to progress on the path of Sūfism. This study provides information about al-Sammān’s life, works, and tariqa, and analyzes his Sūfi thought within the framework of the concepts he discusses in al-Nafahāt al-ilāhiyya. al-Sammān’s life and his work al-Nafahāt al-ilāhiyya provide rich examples of the unity of sharī'ah and tariqa, and continue to inspire the Sūfi heritage that continues to this day.

Keywords

Sufism , al-Samman , al-Nafahāt , Repentance , Dhikr , Bay‘ah

References

• Buska, Wahyudi vd. “Abdusshamad al-Palembani; His Thoughts and Movements in the Spread of Islam in Indonesia”. Al-Fikra: Jurnal Ilmiah Keislaman 19/1 (Januari-Juni 2020), 144-154.
• Cebecioğlu, Ethem. Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü. İstanbul: Ağaç Kitabevi Yay., 2004.
• Cebertî, Abdurrahman b. Hasan. Tarîhu ‘acâibü’l-âsâr fi’t-terâcim ve’l-ahbâr. Cilt. I. Beyrût: Dâru’l-Cîl, 1978.
• Ceyhan, Semih. Üç Pîrin Mürşidi Köstendilli Ali Alâeddin el-Halvetî ve Telvihât-ı Sübhâniyye. İstanbul: İSAM Yay., 2015.
• Cürcânî, Ali b. Muhammed es-Seyyid Şerif. Kitâbu’t-ta‘rîfât. Beyrût: Mektebetü Lübnan, 1985.
• Çift, Salih. “Semmân, Muhammed b. Abdülkerîm”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 36/497-498. İstanbul: TDV Yayınları, 2009.
• Drewes, G. W. J. “A note on Muhammad al-Samman, his writings, and 19th century Sammàniyya practices, chiefly in Batavia, according to written data”. In: Archipel 43 (1992), 73-87.
• Ebü’n-Nasr, Cemil M. Modern Dünyanın Sûfî Tecrübesi: Ticâniyye Tarikatı Örneği. çev. Kadir Özköse. Konya: Ensar Yayıncılık, 2. Baskı, 2008.
• Erbilî, Muhammed Emin el-Kurdî. Tenvîru’l-kulûb fî mu‘âmeleti ‘allâmu’l-guyûb. Suriye-Halep: Dâru’l-Kalemi’l-‘Arabî, 1411/1991.
• Grandin, Nicole. “Sudan, Afrika’nın Boynuzu ve Doğu Afrika’da Tarîkatlar”. İslâm Dünyasında Tarîkatlar (Gelişmeleri ve Aktüel Durumları). yay.: Alexandre Popovic - Gilles Veinstein. terc. Osman Türer. Ankara: Sûf Yay., 2004.
• Gürer, Dilâver. Abdülkâdir Geylânî: Hayatı, Eserleri, Görüşleri. İstanbul: İnsan Yay., 1999.
• Harîrîzâde, Mehmed Kemâleddin. Tibyânü vesâ‘ili’l-hakâ’ik fî beyâni selâsili’t-tarâ’ik. Cilt. I-II. İstanbul: Süleymaniye Ktp., İbrâhim Efendi, nr. 430-432.
• Herevî, Abdullah el-Ensârî. Kitâbü menâzili’s-sâirîn. Beyrût: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1408/1988.
• İbn Manzûr. Lisânu’l-‘Arab. Cilt. II. Beyrût (Lübnan): Dâru’l-İhya, 1419/1999.
• İbrahim, Abdullah Abdurrezzak. ‘Advau ala’t-turuki’s-sûfiyye fi’l-Garrati’l-‘Ifrikıyye. Kâhire: Mektebetü Medbuli, 1989.
• Karrar, Ali Salih. The sufi brotherhoods in the Sudan. London: C. Hurst and Company, 1992.
• Kâşânî, Abdürrezzak. Mu‘cem’u Istılâhâtü’s-sûfiyye. thk. Abdülâl Şahin. Kahire: Dâru’l-Menâr, 1992.
• Kehhâle, Ömer Rızâ. Mu‘cemü’l-müellifîn. Cilt. X. Beyrût: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, ts.
• Kur’ân-ı Kerîm Meâli. çev. Halil Altuntaş – Muzaffer Şahin. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 12. Basım, 2011.
• Martin, B. G. “A Short History of the Khalwati Order of Dervishes”. Scholars, Saints and sufis: Muslim religious institutions in the Middle East since 1500. ed. Nikki R. Keddie. Berkeley: University of California Press, 1972.
• Murâdî, Ebü’l-Fazl Muhammed Halîl b. Ali. Silkü’d-dürer fî a‘yâni’l-karni’s-sânî ‘aşer. Cilt. IV. B.y.: Dâru’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, 1408/1988.
• Muthalib, Abdul. “The Objection to The Claim of Meeting The Prophet Muhammad in a State of Awakedness According to Muhammad al-Shinqītī”. Refleksi 13/3 (2012), 289-304.
• O’Fahey, R. S. (Comp.). “The Sammaniyya Tradition”. Arabic Literature of Africa: The Writings of Eastern Sudanic Africa to c. 1900. Cilt. I. Leiden: E. J. Brill, 1994.
• Obeid, Amani Mohammad El. The Sammaniyya Tariqa in the Sudan: Doctrine and Politics. Khartoum: University of Khartoum, Degree of M.Sc. in Political Science, 1997.
• Özköse, Kadir. “Sudan’da Tasavvufî Tecdid Hareketleri”. Tasavvuf İlmi ve Akademik Araştırma Dergisi 47 (Haziran 2021), 197-217.
• Ratke, Bernd. “18. Yüzyılda Tasavvuf: Geçici Bir Değerlendirme Denemesi”. çev. Ramazan Muslu. Tasavvuf: İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi 6/15 (2005), 377-414.
• Salih, Abdulgalil A. The Sammāniyya: Doctrine, History and Future. Moldova: Lap Lambert Academic Publishing, 2022.
• Seccâdî Isfehânî, Seyyid Cafer. Ferheng-i ıstılâhât ve ta‘bîrât-ı irfânî. Tahran: Kitabhane-i Tahûrî, 1403/1983.
• Selmânî, Lisânüddîn el-Hatîb Muhammed b. Abdullah b. Saîd. Ravzatü’t-ta‘rîf bi’l-hubbi’ş-şerîf. nşr. Abdulkâdir Ahmed Atâ. Kâhire: Dâru’l-Fikri’l-Arabî, 1966.
• Selvi, Dilaver. Kaynaklarıyla Tasavvuf. İstanbul: Semerkand Yayınları, 2014.
• Semmân, Abdülkerîm. en-Nefehâtü’l-ilâhiyye fî keyfiyyeti sülûki’t-tarîkati’l-Muhammediyye. Mısır: Matbaatu’l-Âdâb ve’l-Müeyyed, 1326/1908-9.
• Sühreverdî, Şehâbeddin Ebû Hafs Ömer. ʿAvârifü’l-maʿârif. Cilt. II. thk. Abdülhalîm Mahmûd-Mahmûd b. Şerîf. Kâhire: Dâru’l-Ma‘ârif, ts.
• Tehânevî, Muhammed Ali. Keşşâfü ıstılâhâti’l-fünûn ve’l-‘ulûm. Cilt. I. thk. Ali Dehrûc. Beyrût: Mektebetü Lübnan Nâşirûn, 1996.
• Uludağ, Süleyman. “Havâtır”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 16/527. İstanbul: TDV Yayınları, 1997.
• Uludağ, Süleyman. Tasavvuf Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Kabalcı Yayıncılık, 2012.