KUR'ÂN-I KERİM'DE BİRR (İYİLİK)

Yıl 2018, Sayı: 3, 75 - 110, 01.06.2018

Güven Ağırkaya

Öz

İlâhî dinlerin ortak amacı insanlığın saadetidir. İlâhî kitaplar da bu saadetin temini için uyulması gereken emirleri ve yasakları barındıran vahiy ürünü eserlerdir. Kur'ân-ı Kerim de bu ilâhî kitapların sonuncusu ve evrensel olanıdır. Kur'ân nazil olduğu dönemde, muhataplarının psiko-sosyal ve kültürel durumlarını göz önünde bulundurmuştur. Kur'ân‟ın nazil olduğu dönemde kullandığı dil de muhataplarının anlayacakları bir dildir. “Birr” kavramı cahiliye Araplarının Kur'ân nazil olmadan önce kullandıkları bir kavramdır. Ancak bu kullanımda ilâhî boyut eksiktir. Kur'ân ile beraber “birr” kavramı ilâhî bir boyut da kazanmıştır. Birr kavramı Kur'ân'da itikad, ibadet ve ahlâk konularını kapsayan temel kavramlardan bir tanesidir.

Anahtar Kelimeler

Birr, İyilik, İtikad, İbadet

THE BIRR (GOOD'NESS) CONCEPT IN THE QUR'AN

Öz

The chief purpose of divine religions is the happiness of human being and the divine books are the divine inspiration products which contain commandments and prohibitions that humans have to obey to ensure this happiness. The Qur‟an, which is universal, is the last one of these books. The Qur‟an took into consideration the psycho-social and cultural characteristics of the people of the period that it emerged. The language of the Qur‟an could be easily understood by the people of the period that it emerged. “The Birr” is the concept which was used by uneducated Arabs before the period that the Qur‟an emerged. Yet, in this usage divine dimension is deficient. “The Birr” concept gained divine dimension with the Qur‟an. “The Birr” is one of the fundamental concepts which contains faith, worship and moral subjects in the Qur‟an.

Anahtar Kelimeler

Birr, Good'ness, Faith, Worship

Kaynakça

• Abdulbaki, Muhammed Fuad, el‟Mu‟cemu‟l-Müfehres li Elfazi‟l-Kur‟âni‟l-Kerim, Daru‟l- Hadis, Kahire 2001.
• el-Askerî, Ebû Hilâl Hasan b. Abdillah b. Sehl (v. 400/1009), el-Furûku‟l-Lugaviyye (thk. Muhammed İbrahim Selim), Daru‟l-Ġlm ve‟s-Sekafe, Kahire [t.y.].
• Bağdadî, Abdulkadir b. Ömer, Hizânetu‟l-Edeb ve Lübbu Lübâbi Lisâni‟l-Arab (thk. Abdusselam Muhammed Harun), Mektebetu‟l-Hancı, Kahire 1997.
• Begavî, Ebu Muhammed Hüseyin b. Mes‟ud b. Muhammed b. Ferra, Mealimu‟t-Tenzîl fi Tefsîri‟l-Kur‟an (thk. Abrezzak el-Mehdî), Daru İhyai‟t-Turas, Beyrut 1999.
• Beyzavi, Ebû Saîd Nasırüddin Abdullah b. Ömer b. Muhammed (v. 685/1286), Envarü‟t-Tenzilve Esrârü‟t-Te‟vil (thk. Abrezzak el-Mehdî), Daru İhyai‟t-Turas, Beyrut 1999.
• Buhârî, Ebû Abdullah Muhammed b. İsmail (v. 256/869), Sahihu‟l-Buhârî, Daru İbn Kesir, Dımeşk; el-Yemame, Beyrut 1990.
• el-Burkûkî, Seyyid b. Ahmed, ez-Zehair ve‟l-Abkariyyat, Mektebetu‟s-Sakafeti‟d-Diniyye,Mısır [t.y.].
• Bursevî, İsmail Hakkı, Ruhu‟l-Beyan fi Tefsiri‟l-Kur‟ân, Daru‟l-Fikr, Beyrut [t.y.].
• Cevherî, Ebû Nasr İsmail b. Hammad (v. 400/1009), es-Sıhah fi‟l-Luga (thk. Ahmed A. Attar),Dârü‟l-İlm li‟l-Melayin, Beyrut 1990.
• Çağrıcı, Mustafa, Ana Hatlarıyla İslam Ahlâkı, Ensar Neş., İstanbul 2006.
• Damegâni, Ebû Abdullah Hüseyin b. Muhammed ed-Damegani, Islahü‟l-Vücuh ve‟n-Nezair fi‟l-Kur‟âni‟l-Kerim (thk. A. Seyyidü‟l-Ehl), Dârü‟l-İlm li‟l-Melayin, Beyrut 1983.
• Demirci, Kur‟ân‟da Sosyal Gerçeklik, Ensar Neş., İstanbul 2008.
• Ebû Hayyân, Muhammed b. Yusuf b. Ali b. Yusuf el-Endelüsî (v. 745/1344), el-Bahru‟l-Muhît fi‟t-Tefsir (thk. Sıtkı M. Cemil), Dâru‟l-Fikr, Beyrut 1999.
• Ebû Ubeyde, et-Teymi el-Basri Ma‟mer b. Müsenna (v. 209/824), Mecazü‟l-Kur‟ân (thk. Fuat Sezgin), Müessesetü‟r-Risâle, Beyrut 1981.
• Ebu Ubeyd, Kâsım b. Sellâm b. Abdillah el-Herevî el-Bağdadî (v. 224/838), Garîbu‟l-Hadîs (thk. Muhammed A. Hân), Matabatu Daireti‟l-Mearifi‟l-Osmaniyye, Haydarabad 1964.
• el-Ezherî, Ebu Mansûr Muhammed b. Ahmed (v. 370/980), Tehzibu‟l-Luga, (thk. Muhmmed I.Mu„rib), Daru İhyai‟t-Turas, Beyrut 2001.
• Ekin, Yunus, “Dünyevîleşmeye Bir Çözüm olarak İnfâk Anlayışı, Sakarya Ünv. İlâhîyat Fak. Dergisi 2002, Sayı 6, s.77-104.
• Elmalılı, Muhammed Hamdi Yazır (v. 1415/1994), Hak Dinî Kur‟ân Dili, Eser Neşr., İstanbul [t.y.].
• Esed, Muhammed (v. 1413/1992), Kur‟ân Mesajı, İşaret Yay., İstanbul 2002.
• Ferâhî, Abdulhamid b. Abdulkerim (v. 1863/1930), Müfradâtu‟l-Kur‟an (thk. M. Ecmel Eyyûb), Daru‟l-Garbi‟l-İslamî, Beyrut 2002.
• Fîrûzâbâdî, Mecduddin Ebu Tahir (v. 817/1415), el-Kâmûsu‟l-Muhît (thk. Muhammed Naim el-Arksûsî), Mektebetu thkiki‟t-Turâs, Beyrut 2005.
• Halil b. Ahmed (v. 175/791), Tertibu Kitabu‟l-Ayn, (thk. Mehdi Mahzumi, Ġbrahim Samerrai),İntişarat-ı Usve, Kum 1993.
• Helli, Mefhumu‟l-Birr ve‟l-Manzûmetu‟l-Ahlakiyyetu‟l-Kur‟aniyye: el-Binyetu ve‟s-Siyak, Journal of İslamic Ethics 1: Brill, Leiden 2017, s. 122-157.
• Işık, Emin, “Bakara Sûresi”, DİA, İstanbul 1991, IV, 526-529.
• İbn Cüzey, Ebu‟l-Kasım Muhammed b. Ahmed b. Abdullah el-Kelbî el-Gırnâtî, et-Teshîl li Ulumi‟t-Tenzîl (thk. A. el-Hâlidî), Şirketi Daru‟l-Erkâm, Beyrut 1995.
• İbn Aşûr, Muhammed Tâhir et-Tunûsî, et-Tahrîr ve‟t-Tenvîr, ed-Daru‟t Tûnusiyye, Tûnus 1984.
• İbn Düreyd, Ebû Bekr Muhammed b. el-Hasan el-Ezdi (v. 321/933), Cemheretü‟l-Luga, Dâru Sadır, Beyrut [t.y.].
• İbn Düreys, Ebû Abdillah Muhammed b. Eyyûb b. ed-Dureys el-Becelî (v. 294/907), Fedailu‟l-Kur‟an ve ma Unzile mine‟l-Kur‟an bi-Mekke ve ma Unzile bi‟l-Medine (thk. G. Bedir), Dâru‟l-Fikr, Dımeşk 1988.
• İbn Fâris, Ebü‟l-Hüseyin Ahmed (v. 395/1004), Mu‟cemu Mekayisi‟lLuga (thk. Abdüsselam M.Harun), Dârü‟l-Cil, Beyrut [t.y.].
• İbn Kayyim, Ebû Abdullah Şemseddin Muhammed el-Cevziyye (v. 751/1350), Hâdi‟I-Ervah ila Biladi‟l-Efrah, Matbaatü‟n-Nil, Kahire [t.y.].
• İbn Kesir, Ebü‟l-Fida İmadüddin İsmail b. Ömer (v. 774/1373), Tefsirü‟l-Kur‟âni‟l-Azim (thk.Sami b. Muhammed), Dâru Tayyibe, Riyad 1997.
• İbn Manzûr, Ebü‟l-Fazl Muhammed b. Mükerrem b. Ali el-Ensârî (v. 711/1311), Lisânu‟l-Arab, Dâru Sadır, Beyrut 1993.
• İsfahânî, Ebü‟l-Kâsım Hüseyin b. Muhammed b. Mufaddal Ragıb (v. 502/1108), el-Müfredat fi Ğaribi‟l-Kur‟ân (thk. Muhammed S. el-Kilani), Daru‟l-Ma‟rife, Beyrut [t.y.].
• İmruülkays b. Hucr (v. 545), Dîvân (Haz.: A. el-Mustavî), Daru‟l-Marife, Beyrut 2004. İzutsu, Toshihiko, İslam Düşüncesinde İman Kavramı (trc. S. Ayaz), Pınar Y., İstanbul 1984.
• --------Kur‟ân‟da Dinî ve Ahlâkî Kavramlar, trc. S. Ayaz, Pınar Yay., İstanbul 1997.
• --------Kur‟ân‟da Allah ve İnsan (trc. S. Ateş), Yeni Ufuklar Neşr., İstanbul [t.y.].
• el-Kefevî, Ebu‟l-Bekâ, el-Kulliyyât: Mu‟cemun fi‟l-Mustalahâti ve‟l-Furuki‟l-Lugaviyye (thk. Adnan Derviş, Muhammed el-Mısrî), Müessesetu‟r-Risâle, Beyrut [t.y.]
• Kılavuz, A. Saim, Ana Hatlarıyla İslam Akaidi ve Kelama Giriş, Ensar Neşr., İstanbul 2007.
• Kurtubî, Ebu Abdillah Muhammed b. Ahmed (v. 671/1273), el-Câmi„ li Ahkâmi‟l-Kur‟an (thk. Ahmet el-Berduni, İbrahim Ettafeyyiş), Daru‟l-Kutubi‟l-Mısriyye, Kahire 1964.
• Mukatil b. Süleyman, Ebü‟l-Hasan Mukatil b. Süleyman b. Beşir (v. 150/767), el-Vücûh ve‟n Nezâir (haz. Ali Özek), İlmi Neş., İstanbul 1993.
• --------Tefsîru Mukatıl b. Süleyman (thk. Abdullah M. ġehata), Daru İhyai‟t-Turas, Beyrut 2002.
• Yahya b. Sellam, Ebu Zekeriyya b. Ebi Salebe et-Temiî (v. 200/815), Tefsiru Yahya b. Sellam (thk. Hind Şelebi), Daru‟l-Kutubi‟l-İlmiyye, Beyrut 2004.
• Müslim, Ebû‟l-Hüseyin el-Kuşeyri en-Nisaburi Müslim b. el-Haccac (v. 261/875), Sahihu Müslim, Daru‟t-Talia Riyad 2006.
• Nâbiğa ez-Zübyânî, Dîvanu‟n-Nâbiğa ez-Zübyânî (thk. Muhammed Ebu‟l-Fadl İbrahim), Daru‟l-Mearif, Kahire [t.y.].
• Okumuş, Mesut, “Kur‟ân‟da „Birr‟ Kavramı Üzerine Semantik Bir Analiz”, Dinî Araştırmalar Dergisi, Cilt 5, Sayı 14, Eylül-Aralık 2002, s. 97-115.
• Râzî, Ebû Abdullah Fahreddin Muhammed b. Ömer Fahreddin (v. 606/1209), Mefatihü‟l-Gayb, Dârü İhyai‟t-Turâsi‟l-Arabî, Beyrut 1990.
• Râzî, Abdulkadir Muhammed b. Ebî Bekr (v. 666/1268), Tefsiru Garîbi‟l Kur‟âni‟l-Azim, TDV, Ankara 1997.
• es-Sükrî, Ebu Said, Dîvânu İmrui‟l-Kays ve Mülhakatuh biĢerhi Ebi Said es-Sükrî (thk. Enver es-Süveylim, Muhammed eş-şevabike), İsdaru Merkezi Zayid, Ayn 2000.
• Taberî, Taberî, Ebû Cafer İbn Cerir Muhammed b. Cerir b. Yezid (v. 310/923), Câmiü‟l-Beyân an Te‟vili Ayi‟l-Kur‟ân (thk. Abdullah A. et-Türkî), Daru‟l-Hicr, [y.y.] 2001.
• Tarafe b. Abd, Dîvân (thk. Mehdi M. Nasıruddin), Daru‟l-Kutubi‟l-İlmiyye, [y.y.] 2002.
• Tirmizi, Ebû İsa Muhammed b. İsa b. Sevre es-Sülemi (v. 279/892), Sünenü‟t-Tirmizi (thk. M.Fuad Abdulbaki), Mustafa el-Babi, Kahire 1962.
• Toksarı, Ali, “Birr” md., DİA, İstanbul 1992, VI, 204-205.
• Topaloğlu, Bekir, “Cennet”, DİA, İstanbul 1993, VII, 374-386.
• Topuzoğlu, Tevfik RüĢtü, “Halîl b. Ahmed”, DİA, c.15.
• Şevkânî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ali (v. 1250/1834), Fethü‟l-Kadir el-Câmi‟ beyne Fenneyi‟r-Rivaye ve‟d-Diraye min İlmi‟t-Tefsir, Dâru İbn Kesir, Dımeşk 1993.
• Yalın, Salih, “Ahmet Hamdi Akseki‟de Ahlâki Sorumluluk”, Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Yıl 2015/1, Sayı 38, s.209-225.
• Zebîdî, Ebü‟l-Feyz Murtaza Muhammed b. Muhammed b. Muhammed (v. 1205/1790), Tacü‟l-Arus min Cevâhiri‟l-Kamus (thk. İ. Terzi), Dâru İhyai‟t-Türasi‟l-Arabî, Beyrut 1975.
• Zehebî, Muhammed Hüseyin, et-Tefsir ve‟l-Müfessirûn, Mektebetu Vehbe, Kahire [t.y.]
• Züheyr b. Ebi Sülma, Dîvan (Şerh: Ali H. Fâûr), Daru‟l-Kutubi‟l-İlmiyye, Beyrut 1988.
• ZemahĢerî, Ebü‟l-Kâsım Cârullah Mahmûd b. Ömer b. Muhammed (v. 538/1144), el-Keşşaf an Hakaiki‟t-Tenzil ve Uyunü‟l-Ekavil fî Vücûhi‟t-Te‟vil, Dârü‟l-Fikr, Beyrut 1983.
• ez-Zevzenî, Ebu Abdullah Hüseyin b. Ahmed (v. 486/1093), Şerhu‟l-Muallakati‟s-Seb„a, Daru İhyâi‟t-Turâsi‟l-Arabî, yy. 2002.
• Zuhayli, Vehbe, Tefsirü‟l-Münir fi‟l-Akide ve‟ş-şeria ve‟l-Minhac, Dârü‟l-Fikri‟l- Muasır, Beyrut; Dârü‟l-Fikr, Dımaşk 1991.