For the Problem of Identification Critical Overview to the Concept of Deism

Yıl 2021, Sayı: 10, 138 - 161, 15.12.2021

Hasan Peker

Öz

In the science of logic, it is possible to say that there is a definition of everything, meanwhile every concept, by keeping out what is expressed as "undefinable". The definition has rules that must be followed and it is essential that the person making the definition abide by them. Otherwise, due to uncertain or incorrect definitions, concepts will either be vague and incomprehensible or lead to misunderstandings and misrepresentations. For this reason, an identification-related problem concerns both the person himself and the addressee. In this study, we talk about the concept of deism through identifications that pose problems. Related articles, oral presentations, and the uses we observe in daily life provide a wealth of data on the subject. We will consider as much of these data as we deem sufficient and bring to attention as much as we deem necessary. As a method, we have aimed to examine the issue with a partially descriptive and mostly critical point of view and to reveal its importance. The conclusion we have reached is that the concept of deism, which we have specifically mentioned, is the subject of problematic uses that need to be taken seriously.

Anahtar Kelimeler

Philosophy of Religion, Concept, Definition, Problematic, Deism

Tanımlama Sorunsalı Bakımından Deizm Kavramına Kritik Bakış

Öz

Mantık ilminde, “tanımlanamazlar” olarak ifade edilenleri paranteze alarak her şeyin, bu arada her kavramın bir tanımının söz konusu olduğunu ifade etmek mümkündür. Tanımın, gözetilmesi gereken kuralları vardır ve tanımlamada bulunan kimsenin bunlara riayet etmesi elzemdir. Aksi taktirde, eksik yahut yanlış tanımlamalardan dolayı, kavramlar ya müphem ve anlaşılmaz olur ya da yanlış anlatımlara ve yanlış anlamalara yol açar. Bu sebeple tanımlama kaynaklı bir sorun hem kişinin kendisini hem de muhatabını alakadar eder. İşte biz bu çalışmamızda deizm kavramını, sorun arz eden tanımlamalar üzerinden bahse konu ediyoruz. İlgili yazıların, sözlü sunumların ve gündelik hayatta gözlemlediğimiz kullanımların bolca sunduğu verilerden yeterli gördüğümüz kadarını dikkate alarak ve gerekli gördüğümüz kadarını dikkatlere sunarak, kısmen betimleyici ve çoklukla eleştirel bir bakış açısıyla meseleyi irdelemeyi ve ehemmiyetini ortaya koymayı amaçlamış bulunuyoruz. Varmış olduğumuz netice, spesifik olarak bahse konu etmiş olduğumuz deizm kavramının, ciddiye alınması gereken boyutta sorunlu kullanımlara konu olduğudur.

Anahtar Kelimeler

Din Felsefesi, Kavram, Tanım, Sorunsal, Deizm

Kaynakça

• Ardoğan, Recep “Deizm”. -Buhrandan Burhana- Günümüz Kelam Problemleri. ed. Recep Ardoğan. İstanbul: İstanbul Matbaası. 1. Basım, 2017, 80-85.
• Arslan, Ahmet. İslâm Felsefesi Üzerine. Ankara: Vadi yayınları, 1999.
• Aydın, Mehmet. Din Felsefesi. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi Yayınları, 2. Basım, 1990.
• Aytepe, Mahsum. “Deizm-Bilim İlişkisi ve İslam Düşüncesi”, Yakın Doğu Üniversitesi İslam Tetkikleri Merkezi Dergisi, 3/1, (Bahar 2017), 113-136.
• Baloğlu, Adnan Bülent. Son Hurafe Deizm. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2. Basım, 2021.
• Bingöl, Abdülkuddûs. Klasik Mantık’ın Tanım Teorisi (Aristoteles, İbn Sînâ ve Port-Royal Mantıkçıları ile sınırlandırılmış olarak). İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, 1993.
• Bolay, Süleyman Hayri. Felsefî Doktrinler Sözlüğü. Ankara: Akçağ Yayınları, 5. Basım, 1990.
• Cevizci, Ahmet. Paradigma Felsefe Sözlüğü. İstanbul: Paradigma Yayıncılık, 6. Basım, 2013.
• Ceylan, Ahmet, “Deistik Tanrı Tasavvuru ve Hayata Yansımaları”, Tanrı Tasavvurları ve Sosyal Hayata Yansımaları Sempozyumu. ed. Ramazan Biçer ve Süleyman Akkuş. 181-203. Sakarya: Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları. 2005.
• Coşkun, İbrahim. “Modern Çağ Deizminin Nedenleri ve Sonuçları”. Din Karşıtı Çağdaş Akımlar ve Deizm. ed. Vecihi Sönmez vd. 41-70. Van: Ensar Neşriyat, 2017.
• Çapak, İbrahim. Ana Hatlarıyla Mantık. İstanbul: Ensar Neşriyat, 4. Basım, 2016.
• Çetin, Erol. Deizm Eleştirisi ve Yapılması Gerekenler. İstanbul: Hiperyayın, 2019.
• Çıkar, Mehmet Şirin. “Arap Dilbilim Çalışmalarında “Had/Tanım” Terimi ve Er-Rummânî’nin “El-Hudud” Adlı Eseri”, Dinbilimleri Dergisi, 5/2, 53-69.
• Çüçen, A. Kadir. Klâsik Mantık. Bursa: Sentez Yayıncılık, 7. Basım, 2016.
• Dorman, Emre. “Tarihsel ve Teolojik Açıdan Deizm ve Eleştirisi”, Din Karşıtı Çağdaş Akımlar ve Deizm, ed. Vecihi Sönmez vd. 217-242. Van: Ensar Neşriyat, 2017.
• Davies, Brian. Din Felsefesine Giriş. çev. Fatih Taştan. İstanbul: Paradigma Yayınları, 2011.
• Erdem, Hüsameddin. “Deizm”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 9/109-111. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
• Erdem, Hüsameddin, Problematik Olarak Din-Felsefe Münasebeti. Konya: Hü-Er Yayınları, 4. Basım, 2010.
• Eren, Hasan vd., Türkçe Sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu, Yeni Baskı, 1988.
• Ertuğrul, İsmail Fenni. Lûgatçe-i Felsefe [Felsefe Terimleri Sözlüğü]. ed. Recep Alpyağıl. Konya: Çizgi Kitabevi, Konya, 2015.
• Evkuran, Mehmet. “Eş‘arî Kelam Sisteminin Teolojik Temelleri Üzerine -Deizm Bağlamında Bir Tartışma-”. Uluslararası İmam Eş‘arî ve Eş‘arîlik Sempozyumu Bildirileri Siirt Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi. ed. Cemaleddin Erdemci- Fadıl Aygan. 2/35-48. İstanbul: 2014.
• Glock, Charles Y. “Dindarlığın Boyutları Üzerine”. çev. M. Emin Köktaş. Din Sosyolojisi. ed. Yasin Aktay- M. Emin Köktaş. Ankara: Vadi Yayınları, 1998.
• Gökberk, Macit. Felsefe Tarihi. İstanbul: Remzi Kitabevi, 2012.
• Gündoğar, Hamdi. “Deizm; Aklın Tanrılaştırılması Ya da Sorumsuz Özgürlük”. Din Karşıtı Çağdaş Akımlar ve Deizm. ed. Vecihi Sönmez vd. Van: Ensar Neşriyat, 2017, 29-40.
• Gündüz, Şinasi. “Giriş”. Yaşayan Dünya Dinleri. ed. Şinasi Gündüz. 17-33. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2007.
• İşbilî, Ebi’l-Hasan Ali b. Mümin b. Muhammed b. Ali b. Usfûrî el-, Şerhu Cumeli’z-Zeccacî. 3 Cilt. Beyrut/Lübnan: Dâru’l-Kutübi’l-İlmiyye, 1998/1419.
• Kardaş, Meryem, “Deizm İncilinde Tanrı ve Din Tasavvuru”, Din Karşıtı Çağdaş Akımlar ve Deizm, ed. Vecihi Sönmez vd. Van: Ensar Neşriyat, 2017, 15-27.
• Kütük, Selçuk. Deizm. İstanbul: Bir Yayıncılık, 1. Basım, 2019.
• Maclntrye, Alasdair. Ethik’in Kısa Tarihi -Homerik Çağdan Yirminci Yüzyıla-. çev. Hakkı Hünler-Solmaz Zelyut Hünler. İstanbul: Paradigma Yayınları, 1. Basım, 2001.
• Öner, Necati. Klasik Mantık. Ankara: Divan Kitap, 11. Basım, 2011.
• Öztürk, Yaşar Nuri. Din Maskeli Allah Düşmanlığı Şirk ve Şirke Tepkinin Felsefeleşmesi. İstanbul: Yeni Boyut Yayınları, 2. Basım, 2013.
• Öztürk, Yaşar Nuri. Tanrı, Akıl ve Ahlâktan Başka Kutsal Tanımayan Dini İnanç Deizm. İstanbul: Yeni Boyut Yayınları, 6. Basım, 2016.
• Peker, Hasan. “İkraha Yol Açan Dindarlık Üzerinden Deizmin Haklılandırılması Problemi ve Bu Bağlamda Kur’ân’a Yönelik Bir İddianın Eleştirisi”. İslam ve Yorum, ed. Fikret Karaman. 3/191-220. Malatya: İnönü Üniversitesi Yayınevi, 2020.
• Peker, Hasan. “Tanrı ve Din Tasavvuru Bağlamıyla Deizm ve Yayılımı Üzerine”. Kilis 7 Aralık Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 5/8 (Haziran 2018/1), 13-42.
• Seyrek, Ahmet. Ateizm, Deizm ve Agnostisizm. Ankara: Dorlion Yayınları, 1. Basım, 2019.
• Yıldırım, Ali. Din Dilinin Ahlâkî Yorumu. Ankara: Elis Yayınları, 2015.