TURKISH-IRANIAN RELATIONS WITHIN THE FRAMEWORK OF MODERNITY

Yıl 2022, Cilt: 7 Sayı: 14, 1 - 10, 30.06.2022

Ali Tamahkar

Öz

Iran is one of the oldest states with Turkey's oldest land border and
diplomatic relations. The relations established since the Ottoman period have been the subject of
great debate and have led to distrust between the two countries. However, this atmosphere of
insecurity has left its place to relations based on regional cooperation and trust with the
modernization movements that had gained momentum in both countries since the 20th century.
With the proclamation of the republic in Turkey, the process of modernization and nation identity
building gained momentum. With the proclamation of Rıza Khan as the shah in Iran, reform
activities within the framework of modernization showed great momentum. When we analyze at
the modernization and nation-building processes of both countries, it shows us that Reza Shah
clearly took Turkey as an example. As a result, Riza Shah, trying to forge a good relation with Turkey,
signed friendship and trade agreements with Turkey in 1926 and 1929. The main problems in
Turkish-Iranian relations were border violations and the pursuit of rebels. Although these issues
have always been a problem, these conflicts came to an end Thanks to the efforts of the two
countries. After the ups and downs of the relations between the two countries, the Sadabad Pact
was signed and Turkish-Iranian relations had their golden years. Although the present study consists
of the analysis of many articles and books, it has been carried out by focusing on the concept of
modernization, which is important for both countries.

Anahtar Kelimeler

Turkey, modernization, Sadabad Pact, Reza Shah, Atatürk, building of nation identity

MODERNİTE ÇERÇEVESİNDE TÜRK-İRAN İLİŞKİLERİ (1923-1936)

Öz

İran, Türkiye’nin en eski kara sınırının olduğu ve diplomatik ilişki kurulan en eski devletlerden
biridir. Osmanlı döneminden itibaren kurulan ilişkiler büyük bir tartışma konusu olmuş ve iki ülke
arasında güvensizliğe yol açmıştır. Fakat bu güvensizlik ortamı 20. yüzyıldan itibaren her iki ülkede
hız kazanan modernleşme hareketleriyle yerini bölgesel iş birliği ve güven temeline dayanan
ilişkilere bırakmıştır. Türkiye’de cumhuriyetin ilanıyla beraber modernleşme ve ulus kimliği inşası
süreci hız kazanmıştır. İran’da Rıza Han’ın, kendisini şah ilan etmesiyle beraber modernleşme
çerçevesinde reform faaliyetleri büyük bir ivme göstermiştir. Her iki ülkenin modernleşme ve ulus
inşası sürecine bakıldığında bizlere gösteriyor ki Rıza Şah’ın Türkiye’yi bariz bir şekilde örnek aldığı
görülmektedir. Bunun sonucunda Türkiye’yle iyi ilişkiler kurmaya çalışan Rıza Şah, 1926 ve 1929
yıllarında Türkiye ile dostluk ve ticaret antlaşmaları imzalamıştır. Türk- İran ilişkilerindeki başlıca
sorunlar sınır ihlalleri, isyancıların takibi gibi konulardı. Bu konular her zaman sorun olmasına
rağmen, iki ülkenin çabaları sonucu bu ihtilaflar da son bulmuştur. İki ülke arasındaki ilişkilerin inişli
çıkışlı yıllarından sonra, Sadabad Paktı imzalanmış ve Türk-İran ilişkileri altın yıllarını yaşamıştır.
Elimizdeki çalışma, birçok makale ve kitabın analizinden oluşmakla beraber, her iki ülkenin özelinde
önem taşıyan modernleşme kavramı merkeze alınarak yapılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Modernleşme, Türkiye, Sadabad Paktı, Rıza Şah, Atatürk, Ulus Kimliği İnşası

Kaynakça

• Abrahamian, E. (2019). Modern İran Tarihi. (Çev. D. Şendil). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Altan, S. (2018). Rıza Şah Pehlevi'nin Türkiye'ye Ziyareti Cumhuriyet Gazetesindeki Yansımaları. History Studies İnternational Journal of History.10(4) 1-20 DOI Number: 10.9737/hist.2018.606
• Armaoğlu, F. (2019). 20. Yüzyıl Siyasi Tarihi. İstanbul: Kronik Yayınları.
• Balcı. M ve Deniz. E. (2019). Rethinking the Iranian Islamic Revolution of 1979 with the Security Dilemma of the Cold War. International Journal of Political Science & Urban Studies. 7(1) 132-147 DOI: 10.14782/ipsus.539200
• Berkes, N. (2012). Türkiye'de Çağdaşlaşma. İstanbul:Yapıkredi Yayınları.
• Bilgin, M. S. (2016). İki Savaş Arası Dönemde Türkiye’nin Ortadoğu Politikası. Gazi Akademik Bakış , 9 (18) , 33-44. DOI: 10.19060/gav.320641
• Bingaman, L. G. (2011). Conscripting The State: Military and Society in İran 1921-1941. (Yüksek Lisans Tezi). Erişim adresi: https://drum.lib.umd.edu/bitstream/handle/1903/12022/;jsessionid=2D8B4CEAAFDC0B3C94C9A4D27AAAD197?sequence=1
• Erdal, İ. (2012). Atatürk Dönemi (1923–1938) Türk-İran İlişkileri ve Sadabad Paktı. Karadeniz Araştırmaları , 34 (34) , 77-88 . Erişim Adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/karadearas/issue/10062/124056
• Karpat, K. (2010). Türk Demokrasi Tarihi. İstanbul:Timaş Yayınları.
• —. (2015). Türk Siyasi Tarihi. İstanbul: Timaş Yayınları.
• Kili, S. (2000). Atatürk Devrimleri: Bir Çağdaşlaşma Modeli. Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür
• Lewis, B. (2017). Modern Türkiye'nin Doğuşu. (Çev. B. B. TURNA). Ankara: Arkadaş Yayınevi.
• Mango, A. (2015). Atatürk: Modern Türkiye'nin Doğuşu, (Çev. F. Doruker). İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Milani, A. (2012). The Shah. New york: St. Martin's Griffin.
• Oran, B. (Ed.). (2018). Türk Dış Politikası: Kurtuluş Savaşından Bugüne Olgular, Belgeler Yorumlar.(Cilt 1: 1919-1980). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Pirnazar, J. (1980). Political Movement and Organization in İran: (1890-1953). (Doktora Tezi) Erişim Adresi: ProQuest Dissertations & Theses Global DAI-A 42/02, Dissertation Abstracts International
• Saray, M. (2019). Türk-İran İlişkileri. Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi.
• Thomas, L. V. ve Frye, R. N. (1952). The United States And Turkey and İran. Cambridge, Massachusetts: Harvard University Press.
• BCA. Başbakanlık Kararlar Daire Başkanlığı. 8-44-7.
• BCA. Başbakanlık Muamelat Genel Müdürlüğü. 260-753-40.