Türk Mutfak Kültüründe Coğrafi İşaret Tescil Belgesine Sahip Peynirler Üzerine Bir Araştırma

Year 2024, Volume: 8 Issue: 2, 112 - 122, 31.12.2024

Adem Ademoğlu

https://doi.org/10.30625/ijctr.1595330

Abstract

Coğrafi işaret kavramı, bir ürünü diğerlerinden ayıran, ürünün kendine has özelliklerini vurgulayan ve aynı zamanda kültürel mirasın korunmasında önemli bir rol oynayan bir mekanizma olarak işlev görmektedir. Ayrıca, bu kavram tüketicilerin seyahat motivasyonlarını, destinasyon tercihlerini ve satın alma niyetlerini de etkileyebilir. Coğrafi işaret sahibi ülkeler, bölgeler ve şehirler bu sayede daha belirgin hale gelmektedir. Bu araştırma, Türkiye’de gerçekleştirilen coğrafi işaret tescil işlemlerinin “peynirler” kategorisindeki mevcut durumunu ortaya koymayı ve bu mirası gelecek nesillere aktarırken coğrafi işaretli peynirlerin tanıtımını sağlamayı amaçlamaktadır. Çalışmanın bir diğer amacı, coğrafi işaretin önemine dikkat çekmektir. Bu hedef doğrultusunda, Türkiye’deki coğrafi işaretli peynirlerin bölgesel ve yıllık dağılımı incelenmiştir. Bu çalışma kapsamında, Türk Patent ve Marka Kurumu’ndaki veriler kullanılmıştır. Türkiye’de gastronomik bir unsur olarak kabul edilebilecek coğrafi işaretli peynirlerin özellikleri (menşe, mahreç, geleneksel ürün) ile tescil sahipleri, iller, bölgeler ve yıllar bazında dağılımları tablolar halinde sunulmuştur. Çalışmanın sonuçlarına göre, peynir tescil sayısının en yüksek olduğu bölgenin Doğu Anadolu Bölgesi olduğu belirlenmiştir. Ege Bölgesi’nde ise yalnızca iki adet tescilli peynir bulunmakta ve başvurular zamanla artış göstermiştir. Son olarak çalışmanın bu bulguları Türkiye’nin gastronomik mirasını koruma ve tanıtmasına önemli katkı sunması beklenmektedir.

Keywords

Peynir, Coğrafi İşaret, Geleneksel Gıdalar

A Study on Cheeses with Geographical Indication Registration in Turkish Culinary Culture

Abstract

The concept of geographical indication serves as a mechanism that distinguishes a product from others, emphasizes the product’s unique characteristics, and plays a significant role in preserving cultural heritage. Moreover, this concept can also influence consumers’ travel motivations, destination preferences, and purchase intentions. Countries, regions, and cities with geographical indications become more prominent as a result. This research aims to reveal the current status of geographical indication registration processes in the 'cheeses' category in Turkey and to promote these cheeses while transferring this heritage to future generations. Another goal of the study is to highlight the importance of geographical indications. In this context, the regional and annual distribution of geographically indicated cheeses in Turkey was examined. The data from the Turkish Patent and Trademark Office were used for this study. The characteristics of geographically indicated cheeses (origin, place of production, traditional product) in Turkey, along with the distribution of registration holders, provinces, regions, and years, are presented in tables. According to the results of the study, it was determined that the Eastern Anatolia Region has the highest number of registered cheeses. In the Aegean Region, only two registered cheeses are present, and the number of applications has increased over time. Finally, it is expected that the findings of this study will make a significant contribution to the preservation and promotion of Turkey’s gastronomic heritage.

Keywords

Cheese, Geographical Indication, Traditional Foods

References

• Ademoğlu, A. (2024). Gaziantep mutfağına özgü coğrafi işaret tescil belgesine sahip yoğurtlu yemekler üzerine bir araştırma. 8. Uluslararası Batı Asya Turizm Araştırmaları Kongresi, 25-27 Mayıs 2024, Şırnak, Türkiye, 50-64.
• Ah, J., ve Tagalpallewar, G. P. (2017). Functional properties of mozzarella cheese for its end use application. Journal of Food Science and Technology, 54(12), 3766-3778.
• Akal, C., Türkmen, N., ve Yetişemiyen, A. (2014). İç Anadolu Bölgesi geleneksel peynirleri. 4. Geleneksel Gıdalar Sempozyumu, 17-19 Nisan 2014, Adana, 552-555.
• Akyüz, N., ve Gülümser (Çakmakçı), S. (1984). Yozgat çanak peynirinin yapılışı, bileşimi ve olgunlaştırılması. Gıda, 9(4), 231-238.
• Altun, İ., Andiç, S., ve Tunçtürk, Y. (2010). Pamir yaylalarından Van’a göç: Piştak peyniri ve şirine. 1. Uluslararası Adriyatik’ten Kafkaslar’a Geleneksel Gıdalar Sempozyumu, 15-17 Nisan 2010, Tekirdağ, 246-248.
• Arslaner, A., ve Türkmen, Ö. (2020). Erzincan tulum cheese. Turkish Journal of Agriculture-Food Science and Technology, 8(4), 932-940.
• Ayber, İ. (2005). Sınai mülkiyet hakları ile ilgili uluslararası kuruluşlar (WIPO, DTÖ, AB, TPE.) (Uzmanlık tezi). Türk Patent Enstitüsü Markalar Dairesi Başkanlığı.
• Ayyash, M. M., ve Shah, N. P. (2011). The effect of substitution of NaCl with KCl on chemical composition and functional properties of low-moisture mozzarella cheese. Journal of Dairy Science, 94(8), 3761-3768.
• Bayraktar, Z. A. (2021). Gastronomi turizmi kaynağı olarak gastronomi rotaları: Schleswıg-Holsteın peynir rotası örneği üzerinden Kars peynir rotası model önerisi (Yayımlanmış doktora tezi). Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum.
• Berno, T., ve Fusté-Forné, F. (2020). Imaginaries of cheese: Revisiting narratives of local produce in the contemporary world. Annals of Leisure Research, 23(5), 608-626.
• Bowen, S., ve Zapata, A. V. (2009). Geographical indications, terroir, and socio-economic and ecological sustainability: The case of tequila. Journal of Rural Studies, 25(1), 108-119.
• Bulut-Solak, B., ve Akın, N. (2013). Determination of some properties of traditional Mihalic cheese made from raw and pasteurized cow's milk during ripening period. Middle-East Journal of Scientific Research, 13, 1180-1185
• Cantürk, A., ve Çakmakçı, S. (2019). Erzurum çevresindeki peynir işletmelerinde kullanılan peynir mayalarının mikrobiyolojik, duyusal ve teknolojik özellikleri. Akademik Gıda, 17(1), 30-37.
• Cassago, A. L. L., Artêncio, M. M., de Moura Engracia Giraldi, J., ve Da Costa, F. B. (2021). Metabolomics as a marketing tool for geographical indication products: A literature review. European Food Research and Technology, 247(9), 2143-2159.
• Čaušević, A., ve Hrelja, E. (2020). Importance of cheese production in Livno and Vlašić for gastronomy and tourism development in Bosnia and Herzegovina. In Gastronomy for tourism development: Potential of the Western Balkans (pp. 27-42). Emerald Publishing Limited.
• Cihangir, E., ve Demirhan, Ö. (2020). Peynir turizmi temelli kültür rotaları oluşturulmasına yönelik bir araştırma: Van otlu peynir örneği. Türk Coğrafya Dergisi, (75), 139-162.
• Cruz, A. G., Buriti, F. C. A., Souza, C. H. B., Faria, J. A. F., ve Saad, S. M. I. (2009). Probiotic Cheese: Health Benefits, Technological and Stability Aspects. Trends in Food Science & Technology, 20(8), 344-354.
• Çakmakçı, S. (2011). Türkiye Peynirleri. İçinde A. A. Hayaloğlu ve B. Özer (Eds.), Peynir Biliminin Temelleri (ss. 589-643). İzmir: Sidas.
• Çakmakçı, S. (2016). Erzincan tulum peyniri üretim teknolojisi ve özellikleri. Uluslararası Erzincan Sempozyumu, Erzincan, Türkiye.
• Çakmakçı, S., ve Salık, M. A. (2021). Türkiye'nin Coğrafi İşaretli Peynirleri. Akademik Gıda, 19(3), 325-342.
• Çekiç, İ. (2022). Türkiye’nin coğrafi işaretli tatlılarının mevcut durumu üzerine bir araştırma. Journal of Gastronomy, Hospitality and Travel, 5(2), 620-630.
• Çelik, M. N., Vural, A., ve Erkan, M. E. (2019). Diyarbakır yöresindeki çiğ koyun sütlerinin mikrobiyolojik, fiziko-kimyasal ve organoleptik özelliklerinin araştırılması. Erciyes Üniversitesi Veteriner Fakültesi Dergisi, 16(3), 178-183.
• Çiçek, M. (2014). Urfa peynirinin tekstürel ve mikroyapısal özellikleri üzerine haşlama sıcaklığı ve süresinin etkilerinin araştırılması (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Harran Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Gıda Mühendisliği Ana Bilim Dalı, Şanlıurfa.
• De Canio, F., Martinelli, E., Peruzzini, M., ve Marchi, G. (2021). The use of virtual tours to stimulate consumers’ buying and visit intentions: An application to the Parmigiano Reggiano cheese. Italian Journal of Marketing, (1), 209-226.
• Demirci, A. Ş., Özalp, Ş., Gülcü, M., ve Dağlıoğlu, F. (2014). Trakya Bölgesi’nde geleneksel olarak üretilen kuskusların bazı özelliklerinin belirlenmesi. 4. Geleneksel Gıdalar Sempozyumu, 17-19 Nisan 2014, Adana, 222-225.
• Denk, E. (2023). Peynirin tarihçesi ve peynir turizmi. İçinde E. Denk (Ed.), Türkiye’nin geleneksel peynirleri ve peynir turizmi potansiyeli. Nobel Yayınevi.
• Denk, E. (2024). Discovering Kandirif cheese as a traditional food product. Current Perspectives in Social Sciences, 28(3), 375-388.
• Durlu-Özkaya, F., ve Gün, İ. (2007). Anadolu’da peynir kültürü. ICANAS 38 Uluslararası Asya ve Kuzey Afrika Çalışmaları Kongresi, 10-15 Eylül, Ankara, Türkiye.
• Durusoy, Y. Y. (2017). Coğrafi işaretli gastronomik ürünlerin bölge halkı tarafından algılanması üzerine analitik bir araştırma: Kars kaşarı örneği (Yayımlanmamış doktora tezi). Haliç Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İşletme Anabilim Dalı.
• Ekinci, M. B. (2014). Coğrafi işaretlemede kullanılan moleküler biyolojik teknikler. 4. Geleneksel Gıdalar Sempozyumu, 17-19 Nisan 2014, Adana, 395.
• Elmalı, G., ve Uylaşer, V. (2012). Geleneksel gıdalardan çeçil peynirinin üretimi ve özellikleri. Uludağ Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 26(1), 83-92.
• Erbay, Z., Koca, N., ve Üçüncü, M. (2010). Hellim peynirinin bileşimi ile renk ve dokusal özellikleri arasındaki ilişkiler. Gıda, 35(5), 347-353.
• Fox, P. F., ve McSweeney, P. L. H. (2017). Cheese: An overview. In P. L. H. McSweeney, P. F. Fox, P. D. Cotter, ve D. W. Everett (Eds.), Cheese—Chemistry, physics and microbiology: General aspects (4th ed., pp. 1–21). Academic Press.
• Fusté-Forné, F. (2020). Savouring place: Cheese as a food tourism destination landmark. Journal of Place Management and Development, 13(2), 177-194.
• Gökovalı, U. (2007). Coğrafi işaretler ve ekonomik etkileri: Türkiye örneği. İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 21(2), 141-160.
• Güler, M. B. (1994). Hatay yöresi sürk (küflü çökelek) ve carra (testi) peynirlerinin üretimi, özellikleri ve standardizasyon olanakları üzerine bazı araştırmalar (Yayımlanmamış doktora tezi). Çukurova Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Adana.
• Güzeler, N., ve Koboyeva, F. (2020). Doğu Anadolu Bölgesi’nde üretilen peynir çeşitleri. Osmaniye Korkut Ata Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 3(2), 172-184.
• Hastaoğlu, E., Erdoğan, M., ve Işkın, M. (2021). Gastronomi turizmi kapsamında Türkiye peynir çeşitliliği haritası. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 25(3), 1084-1113.
• Hatipoğlu, A. (2014). Geleneksel Diyarbakır örgü peynirinin karakteristik özelliklerinin tespit edilmesi ve gıda güvenliği açısından değerlendirilmesi (Yayımlanmamış doktora tezi). Harran Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Şanlıurfa.
• Hazarhun, E., ve Tepeci, M. (2018). Coğrafi işarete sahip olan yöresel ürün ve yemeklerin Manisa’nın gastronomi turizminin gelişimine katkısı. Güncel Turizm Araştırmaları Dergisi, 2(Ek1), 371-389.
• Ilıcalı, G. (2009). Yöresel ve geleneksel ürünler için coğrafi işaret ve geleneksel özellikli ürün adı koruması. II. Geleneksel Gıdalar Sempozyumu, Mayıs 27-29, 2009, Van, 257.
• Karaca, O. B. (2016). Geleneksel peynirlerimizin gastronomi turizmindeki önemi. Journal of Tourism and Gastronomy Studies, 4(2), 17-39.
• Kardeş Çolakoğlu, N., ve Sarıışık, M. (2023). Türk mutfağında yer alan coğrafi işaret tescil belgesine sahip çorbalar üzerine bir araştırma. Kent Akademisi Dergisi, 16(3), 1820-1834.
• Keskin, E., ve Dağ, T. (2020). Identity of cheese: A research on the cheeses of the Aegean region in Turkey. Journal of Ethnic Foods, 7, 1-9.
• Khanal, B. K. S., Pradhan, M., ve Bansal, N. (2019). Cheese: Importance and introduction to basic technologies. Journal of Food Science and Technology Nepal, 11, 14-24.
• Koboyeva, F. (2018). Dağ ve ova işletmelerinde farklı mevsimlerde üretilen taze Kars kaşarlarının bazı kalite özellikleri (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Çukurova Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Adana.
• O’Callaghan, Y. C., O’Connor, T. P., ve O’Brien, N. M. (2017). Nutritional aspects of cheese. In Fundamentals of cheese science (pp. 715-730). Springer.
• Oğan, Y., ve Çelik, M. (2023). A gastronomic product in Turkish culinary culture: A research on Yozgat Çanak cheese. International Journal of Gastronomy and Food Science, 31, 100650.
• Öner, S. (2014). Geleneksel yemeklerin turizm ve ülke tanıtımındaki yeri. 4. Geleneksel Gıdalar Sempozyumu, Nisan 17-19, 2014, Adana, 1001.
• Özbay, G., ve Sarıca, V. (2024). Türkiye’nin coğrafi işaretli peynirlerinin fonksiyonel gıdalar kapsamında değerlendirilmesi. Yönetim ve Ekonomi Dergisi, 31(1), 107-134.
• Özçil, İ. E. (2023). Kuzey Kıbrıs’ta üretilen geleneksel ev yapımı ve endüstriyel hellim peynirlerinin kimyasal analizlerinin karşılaştırılması. 21. Yüzyılda Fen ve Teknik Dergisi, 10(20), 64-72.
• Özdemir, S., Dağdemir, E., ve Özdemir, C. (2009). Civil, çeçil ve tel (saç) peynirlerinin yapılışları ve diğer özellikleri açısından karşılaştırılması. II. Geleneksel Gıdalar Sempozyumu, 27-29 Mayıs 2009, Van, 139-142.
• Özder, G. D., Yıldız, M., ve Çakmakçı, S. (2009). Unutulmakta olan geleneksel peynirlerimizden "kırmızı peynir" ve bazı özellikleri. II. Geleneksel Gıdalar Sempozyumu, 27-29 Mayıs 2009, Van, 847-850.
• Özer, E., ve Kesenkaş, H. (2014). Coğrafi işaretleme ve geleneksel peynirlerimiz. 4. Geleneksel Gıdalar Sempozyumu, Nisan 17-19, 2014, Adana, 48-51.
• Pamukçu, H., Saraç, Ö., Aytuğar, S., ve Sandıkçı, M. (2021). The effects of local food and local products with geographical indication on the development of tourism gastronomy. Sustainability, 13(12), 6692.
• Parlak, Y., ve Güzeler, N. (2014). Kolot peyniri. 4. Geleneksel Gıdalar Sempozyumu, 17-19 Nisan 2014, Adana, 399-403.
• Saygılı, D., Demirci, H., ve Samav, U. (2020). Coğrafi işaretli Türkiye peynirleri. Aydın Gastronomy, 4(1), 11-21.
• Seçkin, A. K., Ergönül, B., ve Tosun, H. (2009). Ege Bölgesi yöresel peynir çeşitleri. II. Geleneksel Gıdalar Sempozyumu, 27-29 Mayıs 2009, Van, 158-161.
• Tunçtürk, M., ve Tunçtürk, R. (2020). Van Otlu peyniri ve yapımında kullanılan bitkiler ile ilgili genel bir değerlendirme. Ziraat Fakültesi Dergisi, 238-244.
• Türk Patent ve Marka Kurumu. (2024). Coğrafi işaretler listesi. https://ci.turkpatent.gov.tr/cografi-isaretler/liste?il=&tur=&urunGrubu=48&adi= (Erişim tarihi: 06 Kasım 2024).
• Užar, D., ve Filipović, J. (2023). Determinants of consumer purchase intention towards cheeses with geographical indication in a developing country: Extending the theory of planned behavior. Market-Tržište, 35(2), 183-204.
• Vandecandelaere, E., Samper, L. F., Rey, A., Daza, A., Mejía, P., Tartanac, F., ve Vittori, M. (2021). The geographical indication pathway to sustainability: A framework to assess and monitor the contributions of geographical indications to sustainability through a participatory process. Sustainability, 13(14), 7535.
• Walther, B., Schmid, A., Sieber, R., ve Wehrmüller, K. (2008). Cheese in nutrition and health. Dairy Science and Technology, 88(4-5), 389-405.
• Yerli, Y., Şen, A., ve Özbay, M. (2018). Dolaz peyniri üzerine nitel bir araştırma: Yalvaç örneği. Güncel Turizm Araştırmaları Dergisi, 2(Ek1), 630-636.
• Yıldız, F., Yetişemiyen, A., Şenel, E., Durlu-Özkaya, F., Öztekin, Ş., ve Şanlı, E. (2010). Some properties of Civil cheese: A type of traditional Turkish cheese. International Journal of Dairy Technology, 63(4), 575-580.
• Yuvaşen, A. (2019). Kars kaşarının mikrobiyal florasının ön olgunlaştırma periyodu boyunca değişimi ve gelişimi (Yüksek lisans tezi). Bayburt Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Gıda Mühendisliği Ana Bilim Dalı.