NEVŞEHİR YÖRESİ BAĞCILIK, ÜZÜM KÜLTÜRÜ VE ADLARININ DİL BİLİMSEL İNCELENMESİ

Year 2025, Volume: 11 Issue: 25, 491 - 504, 31.10.2025

İ. Ethem Özkan

https://doi.org/10.59304/ijhe.1739737

Abstract

Üzümün ana vatanı olarak bilinen Anadolu coğrafyasının üzüm yetiştiriciliği ve şarap yapımı konusunda öne çıkan ili Nevşehir ve yöresindeki üzüm yetiştiriciliğinin durumu anlatılacaktır. Yörede yetiştirilen ve ticari amaçla tarımı yapılan üzüm çeşitlerinin adları kaynaklardan ve yöre insanından tespit edilecektir. Adlandırmalar hem yörede halk ağzındaki kullanımları hem de literatürde kayıtlı olan üzüm adları Türk dili açısından incelenerek değerlendirilecektir. Adlandırmalardaki ses değişimleri, halk ağzı kullanımları ve varsa anlamsal değişiklikleri gösterilecektir. Bağcılık ve üzüm çeşitleri, adları ile tarımsal faaliyette kullanılan ilgi çeken alet adları ve diğer adlandırmalar Türk dilinin gelişim süreci açısından değerlendirilecektir. Üzüm çeşitlerinin adları tespit edilebilen ilk kaynaklardan günümüze kadar olan değişim ve gelişmeleriyle aktarılacaktır. Türk dilinin en eski yazılı kaynaklarından ve sözlüklerinden (Divan u Lugati’t-Türk vd) varsa adlandırmalar tespit edilerek günümüze kadar olan süreçte uğradığı ses ve anlam bilimsel değişiklikler gösterilecektir. Günümüzdeki anlamları üzerinde durularak açıklanmaya çalışılacaktır. Bu açıklamalar Güncel Türkçe Sözlük ve Derleme Sözlüğü gibi kaynaklardan yapılmaya çalışılacaktır.

Keywords

Nevşehir , üzüm adları , üzüm çeşitleri , üzümün kullanımı

A LINGUISTIC ANALYSIS OF NEVŞEHİR REGION VITICATION, GRAPE CULTURE AND NAMES

Abstract

The situation of grape cultivation in Nevşehir and its surroundings, a prominent province in Anatolia known as the homeland of grapes, in terms of grape cultivation and wine making, will be explained. The names of grape varieties grown in the region and cultivated for commercial purposes will be determined from sources and local people. The names will be evaluated by examining both the local colloquial use and the grape names recorded in the literature in terms of the Turkish language. Sound changes in the names, and colloquial use and semantic changes, if any, will be shown. Viticulture and grape varieties, their names, and the names of interesting tools used in agricultural activities and other names will be evaluated in terms of the development process of the Turkish language. The names of grape varieties will be convoyed with their changes and developments from the first sources that can be determined to the present day. The phonetic and semantic changes that have occured in the process up to the present will be shown by determining the nomenclatures, if any from the oldest written sources and dictionaries of the Turkish language ( Divan u Lugati’t-Türk etc.). Their current meanings will be emphasized and explained. These explanations will be tried to be made from sources such as the Current Turkish Dictionary and the Compilation Dictionary.

Keywords

Nevşehir , grape names , grape varieties , use of grapes

References

• Caferoğlu, A. (1968). Eski Uygur Türkçesi Sözlüğü. İstanbul: TDK.
• Çelik, H. (1998). Genel Bağcılık. Sunfidan AŞ.
• Eren, H. (1999). Türk Dilinin Etimolojik Sözlüğü. Ankara: TDK.
• Gülensoy, T. (2018). Türkiye Türkçesindeki Türkçe Sözcüklerin Köken Bilgisi Sözlüğü. İstanbul: Bilge Kültür Sanat.
• Karaağaç, G. (2018). Dil Bilimi Terimleri Sözlüğü. Ankara: TDK.
• Komisyon. (1993). Derleme Sözlüğü (Cilt II). Ankara: TDK.
• Komisyon. (1993). Derleme Sözlüğü (Cilt IV). Ankara: TDK.
• Komisyon. (1993). Derleme Sözlüğü (Cilt VI). Ankara: TDK.
• Komisyon. (1993). Derleme Sözlüğü (Cilt IV). Ankara: TDK.
• Komisyon. (1993). Derleme Sözlüğü (Cilt IV). Ankara: TDK.
• Komisyon. (1993). Derleme Sözlüğü (Cilt IX). Ankara: TDK.
• Korkmaz, Z. (1977). Nevşehir ve Yöresi Ağızları (Cilt I). Ankara: Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Yayınları.
• Ögel, B. (1985). Türk Kültür Tarihine Giriş (Cilt II). Ankara: Kültür Bakanlığı.
• Püsküllüoğlu, A. (2004). Türkçe Sözlük Türkiye Türkçesinin En Büyük Sözlüğü. İstanbul: Doğan Kitapçılık AŞ.
• Yeşilöz, Z. (2014, Kasım). Bağlarımız ve Üzüm Adları. Geçmişten Geleceğe Nevşehir Kültür ve Tarih Araştırmaları(18), 52-58.
• Zohary, D. H. (1993). Eski Dünyada Bitkilerin Evcilleştirilmesi. Oxford: Clarendon Press.