Hisbe Bağlamında Günümüz Semt Pazarlarının Denetim ve Düzenini Sağlayan Kurumların Etkinliği

Year 2023, Volume: 9 Issue: 1, 126 - 159, 30.03.2023

Leyla Ergene Muhammed Emin Durmuş

https://doi.org/10.54427/ijisef.1243906

Abstract

Bu çalışmada, Hisbe teşkilatı bağlamında semt pazarlarını denetleyen ve düzenleyen kurumların etkinliğinin ve İslam ticaret ahlakı anlayışının pazar düzenindeki rolünün keşfedilmesi amaçlanmaktadır. Bu çerçevede, nitel araştırma yöntemi kullanılmıştır. Araştırmanın çalışma grubunu, kartopu örnekleme tekniği ile belirlenmiş, Sakarya’da, Adapazarı ilçesindeki Katlı Pazar Yeri eşrafından 8 kişi ile Ticaret İl Müdürlüğü, İlçe Tarım ve Orman Müdürlüğü, İlçe Belediyesi Zabıta Müdürlüğü ile Sebze ve Meyveciler Esnaf Odası yetkilileri oluşturmaktadır. Çalışmada yarı yapılandırılmış mülakat tekniğinden faydalanılmış, kaydedilen görüşmeler deşifre edilerek ATLAS.ti 8 programına aktarılmış, veriler tema grupları oluşturularak içerik analizi yöntemiyle analiz edilmiştir. Araştırmada katılımcıların “Hisbe kurumu” hakkında bilgileri olmamakla birlikte, İslam ticaret ahlakına yönelik fikir sahibi oldukları ve dini değerlerine bağlı kalarak alışveriş yapmaya gayret ettikleri sonucuna ulaşılmıştır. Ayrıca, pazarların düzen ve denetimlerinde eksikliklerin olduğu, düzenleyici ve denetleyici kurum yetkilileri ile pazar esnafının denetim ve düzenlemelerle ilgili soruların bazılarına zıt cevaplar verdiği tespit edilmiştir. Buradan hareketle pazar yerlerinde yapılması gereken düzenleme, denetim ve yaptırımları tek elden uygulayacak ve fiilen takip edecek, pazar yerlerine has bağımsız bir kuruma ihtiyaç bulunduğu sonucuna ulaşılmıştır.

Keywords

Hisbe, İslam İktisadı, Ticaret Ahlakı, Semt Pazarları, Pazar Denetimi, Nitel Araştırma

The Efficiency of the Institutions Providing the Supervision and Order of Today's Neighborhood Markets in the Context of Hisbah

Abstract

In this study, it is aimed to explore the effectiveness of the institutions that supervise and regulate the neighborhood markets in the context of the Hisbah organization and the role of the Islamic commercial ethics in the market order. In this context, qualitative research method was used. The study group of the research, determined by the snowball sampling technique, consists of 8 people from the notables of the Katlı Pazarı in the Adapazarı district of Sakarya, and the officials of the Provincial Directorate of Commerce, the District Directorate of Agriculture and Forestry, the District Municipality Police Department and the Chamber of Vegetables and Fruits Craftsmen. In the study, semi-structured interview technique was used, recorded interviews were transcribed and transferred to ATLAS.ti 8 program, and the data were analyzed by content analysis method by creating theme groups. In the research, it was concluded that although the participants did not have knowledge about the "Hisbah institution", they had an idea about Islamic business ethics and tried to make their business transactions by adhering to the religious values. In addition, it has been determined that there are deficiencies in the regulation and supervision of the markets, and that the authorities of the regulatory and supervisory institutions and the market tradesmen give contradictory answers to some of the questions about the supervision and regulation. From this point of view, it has been concluded that there is a need for an independent institution specific to the marketplaces, which will single-handedly implement and actually monitor the regulations, inspections and sanctions that must be made in the marketplaces.

Keywords

Hisbah, Islamic Economics, Business Ethics, Neighborhood Markets, Market Control, Qualitative Research.

References

• Ahmed b. Hanbel. (1982). el-Müsned, İstanbul: Çağrı Yayınları.
• Akça, H. ve Bozatlı, O. (2018). Hisbe: İslam Ekonomisinde Düzenleyici ve Denetleyici Otorite. Rekabet Dergisi, 19(1), 38-65. https://www.researchgate.net/publication/330545460 adresinden erişildi.
• Alkış, A. (2011). Tüketicinin Korunması Açısından Hisbe Teşkilatı ile 4077 Sayılı Tüketici Kanunundaki Kurum ve Kuruluşlarının Karşılaştırılması. KSÜ İlahiyat Fakültesi Dergisi, (17), 133-162.
• Alkış, A. (2019). İslam Hukuku Açısından Tüketicinin Korunması. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 16(1), 73-138. doi:10.33437/ksusbd.440100
• Anwar, M. K., Fahrullah, A., Ridlwan, A. A. ve Muzaki, M. H. (2020). The Role of al-Hisbah in Implementation of Business Ethics in Traditional Markets. Amwaluna: Jurnal Ekonomi dan Keuangan Syariah, 4(2), 158-175. doi:10.29313/amwaluna.v4i2.5869
• Ateş, H. (2017). A Pioneering Institution For Ombudsman: Hisbah. Ombudsman Akademik, 3(6), 21-48.
• Attahiru, M. S., Al-Aidaros, A.-H. ve Yusof, S. B. M. (2016). Moderating Role of Hisbah Institution on the Relationship of Religiosity and Islamic Culture to Islamic Work Ethics in Nigeria. International Review of Management and Marketing |, 6(S8), 125-132. http: www.econjournals.com adresinden erişildi.
• Azhar, A., Badarulzaman, M. H., Muhammad, F. ve Zaib, S. Z. M. (2020). Sharīʿah Criminal Law Enforcement in Hisbah Framework: Practice In Malaysia. Intellectual Discourse, 28(1), 149-170.
• Babacan, M. E. ve Yılmaz, İ. (2019). Modern Dönem Türkiye Toplumunda Asabiyet ve Sosyal Sermaye İlişkisi. İbn Haldun Çalışmaları Dergisi, 4(2), 173-191.
• Bal, F. (2013). Hisba Literature as A Source of Islamic Economics and Yahya Ibn Omar al-Andalusi’s al-Ahkam as-Suq. Turkish Studies, 8(12), 133-149.
• Barış, M. (2020). Hisbe Kurumundan Diyanet İşleri Başkanlığı ve TSE’ye İyiliği Önerme. Mesned İlahiyat Araştırmaları Dergisi, 11(2), 753-778.
• Canpolat, U. (2015). Türkiye Selçukluları Dönemi Anadolu’da Hisbe Teşkilatı. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Batman Üniversitesi ve Fırat Üniversitesi (Ortak Program) Sosyal Bilimler Enstitüsü, Batman.
• Creswell, J. W. (2019). Eğitim Araştırmaları Nicel ve Nitel Araştırmaların Planlanması, Yürütülmesi ve Değerlendirilmesi. (H. Ekşi, Ed.) (2. Baskı.). EDAM.
• Demirkaya, Y. (1998). Osmanlı Devletinde Belediye (Hisbe) Teşkilatı. Journal of Social Policy Conferences içinde (ss. 303-317).
• Dost, M. (2021, Ocak). Medine Pazar Kuralları Çerçevesinde Osmanlı Devletinde Hisbe Teşkilatının Tetkiki. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, İstanbul.
• Dönmez, Ö. ve Kayadibi, S. (2021). İslam Ekonomisi Bağlamında Düzenleyici ve Denetleyici Kurum Olarak Hisbe Teşkilatı. M. Şimşek, H. M. M. Shousha ve Y. Karatay (Ed.), Uluslararası İslam Ekonomisi Kongresi Covid-19 Sonrası İslam Ekonomisi: Fırsatlar Güçlükler ve Çözüm Önerileri Bildiri Kitabı içinde . Karabük: Karabük Üniversitesi Yayınları.
• Durmuş, Hasan. (2023). Gıda İsrafının Boyutu ve Ekonomik Etkilerinin Tespiti. İstanbul: Ekin Yayınları.
• Endelüsî, Yahya ibn Ömer. (2011). Ahkâmus’s-sûk. thk. İsmail Halidi. Beyrut: Dâru İbn Hazm
• Habergetiren, Ö. F. ve Yalnız, İ. (2021). Osmanlı Devleti’nde Hisbe Teşkilatı. Journal of Social Sciences and Humanities, 5(2), 289-304.
• Hizmetli, M. (2004). Endülüs’te Hisbe ve Muhtesib. İslâmiyât, 7(3), 105-116.
• Hizmetli, M. (2017). Abbasilerde Hisbe ve Muhtesib: Bağdat Örneği. Journal of History Culture and Art Research, 6(6), 425-443. doi:10.7596/taksad.v6i6.1219
• İbn Mâce, Ebû Abdullah el-Kazvînî (2009). Sünen-ü İbn Mâce, thk. M. Fuad Abdülbâkî. Beyrut: Dâru ihyâi’t-türâsi’l-arabiyye.
• İbn Teymiyye. (2015). Hisbe – Emr-i Bil Ma’ruf Nehy-i Anil Münker. İstanbul: Takva Yayınları.
• Kalkavan, H. (2018). Medine Pazarı Perspektifinde Muhtesib ve Agoranomos Karşılaştırması. Ekonomi, İşletme ve Maliye Araştırmaları Dergisi, 1(1), 56-63.
• Kallek, C. (1998). “Hisbe”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 1 Temmuz 2022 tarihinde https://islamansiklopedisi.org.tr/hisbe#1 adresinden erişildi.
• Kallek, C. (2006). Narh Konusuna Yeniden Bakış. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, (7), 257-276.
• Kavakcı, Y. Z. (1975). Hisbe Teşkilâtı Bir İslâm Hukuk ve Tarih Müessesesi Olarak Kuruluş ve Gelişmesi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Yayını.
• Orman, S. (2016). İktisat Tarih ve Toplum (4. Baskı.). İstanbul: Küre Yayınları.
• Özsoy, İ. (2004). Osmanlılarda Piyasa Düzenlemeleri. Akademik Araştirmalar Dergisi, 6(22), 27-34.
• Rose, P., Beeby, J. ve Parker, D. (1995). Academic Rigour in the Lived Experience of Researchers Using Phenomenological Methods in Nursing. Journal of Advanced Nursing, 21(6), 1123-1129.
• Salim, S., Binti Abdullah, S. F. ve bin Ahmad, K. (2015). Wilayat Al-Hisba; A means to Achieve Justice and Maintain High Ethical Standards in Societies. Mediterranean Journal of Social Sciences, 6(4S2), 201-206. doi:10.5901/mjss.2015.v6n4s2p201
• Sarı, H. (2020). Hisbe Teşkilatı Özelinde İbn Teymiyye’nin İktsadi Nazariyesi: Piyasa, Fiyatlar ve Ücretler. Kırklareli Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 4(2), 267-281. doi:10.47140/kusbder.790722
• Siro, A. A. ve Sundramoorthy, P. (2017). Police and Hisbah: The Status of Urban Kano Security Management. Journal Of Social Sciences and Humanities, 12(2), 1-15.
• Tabakoğlu, A. (2013). İslâm İktisadına Giriş (3. Baskı.). İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Tüketicinin Korunması Hakkında 6502 Sayılı Kanun. 28/11/2013 Tarih, 28835 Sayılı Resmî Gazete(2013). https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuat?MevzuatNo=6502&MevzuatTur=1&MevzuatTertip=5 adresinden erişildi.
• Türnüklü, A. (2000). Eğitim Bilim Araştırmalarında Etkin Olarak Kullanılabilecek Nitel Bir Araştırma Tekniği: Görüşme. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi, 6(24), 543-559.
• Yılmaz, İ., Ateş, B. ve Soylu, M. (2021). İdeal Devletten İmkânsız Devlete: İslam İktisadında Devlet Düşüncesi. ADAM AKADEMİ Sosyal Bilimler Dergisi, 11(1), 109-138. doi:10.31679/adamakademi