Two Moralists Against Capitalism: Polanyi and Topçu

Year 2026, Volume: 12 Issue: 1, 1 - 17

Mehmet Çalışkan , Adem Levent

Abstract

This study brings together the critical perspectives of two significant thinkers who share common concerns regarding the social and moral problems created by modern capitalism. Karl Polanyi and Nurettin Topçu developed similar critiques of the structure of industrial capitalism, which commodifies human beings, weakens social bonds, and undermines spiritual values. The study demonstrates that although Polanyi and Topçu operated from different cultural and historical contexts, they developed similar critical approaches to the problems caused by industrial capitalism. Indeed, industrial capitalism is not merely a system of material aspects. It is a system with profound cultural and political dimensions that directly affect human daily life. Both Polanyi and Topçu, disturbed by this modern capitalist way of life, interpreted the process as one of alienation. For Polanyi, this alienation is the loss of the essential nature of human beings, labor, and land. For Topçu, the alienation brought about by industrial capitalism is characterized by a lack of conscience, enslavement to the machine, and estrangement from nature. It is the silencing of nature by the screams of machinery and the inability to hear the voice of the heart. Therefore, both thinkers argued that, in opposition to the mechanical operation of capitalism, which commodifies humans, social life must be reorganized around spiritual values. While Polanyi emphasized the "self-protective reflex of society" within the axis of Christian socialism, Topçu developed the concept of "spiritualist socialism" by drawing from the Turkish-Islamic tradition. Although influenced by the intellectual currents of their time, it appears that both thinkers ultimately agreed that economic systems must be grounded in an order that preserves human dignity and is shaped by moral responsibility.

Keywords

Social Theory , Morality , Christian Socialism , Spiritual Socialism , Polanyi , Nureddin Topçu

Kapitalizme Karşı İki Moralist: Polanyi ve Topçu

Abstract

Bu çalışma, modern kapitalizmin yarattığı toplumsal ve ahlaki sorunlara karşı ortak kaygılar taşıyan iki önemli düşünürün eleştirel perspektiflerini bir araya getirmektedir. Karl Polanyi ve Nurettin Topçu, endüstriyel kapitalizmin insanı metalaştıran, toplumsal bağları zayıflatan ve manevi değerleri yok eden yapısına karşı benzer tepkiler geliştirmişlerdir. Çalışma, Polanyi ve Topçu'nun farklı kültürel ve tarihsel bağlamlardan hareket etmelerine rağmen endüstriyel kapitalizmin yol açtığı sorunlara karşı benzer eleştirel yaklaşımlar geliştirdiklerini ortaya koymaktadır. Nitekim endüstriyel kapitalizm, sadece maddi yönlerden ibaret bir sistem değildir. Kültürel ve politik yönlerinin hayli yoğun olduğu ve bu yönleriyle insanın gündelik yaşamını da doğrudan etkileyen bir sistemdir. Hem Polanyi hem de Topçu, söz konusu modern kapitalist yaşam biçiminden rahatsız olarak süreci yabancılaşma şeklinde okumuşlardır. Polanyi’ye göre bu yabancılaşma insanın, emeğin ve toprağın asli özünü yitirmesidir. Topçu’ya göre ise endüstriyel kapitalizmle gelen yabancılaşma vicdansızlık, makineye esaret ve doğadan uzaklaşmadır. Tabiatın makine çığlıklarıyla susturulması ve kalbin sesinin duyulmamasıdır. Bu nedenle her iki düşünür de ilgili kapitalizmin insanı metalaştıran mekanik işleyişine karşı, toplumsal yaşamın yeniden manevi değerler etrafında örgütlenmesi gerektiğini savunmuşlardır. Polanyi, Hristiyan sosyalizmi ekseninde "toplumun kendini koruma refleksi"ni öne çıkarırken Topçu ise Türk-İslam geleneğinden beslenerek "ruhçu sosyalizm" anlayışını geliştirmiştir. Zamanın entelektüel akımlarından etkilenmekle birlikte, her iki düşünürün de nihai olarak iktisadi sistemlerin insan onurunu koruyan ve ahlaki sorumlulukla şekillenen bir düzene oturtulması gerektiği konusunda uzlaştıkları görülmektedir.

Keywords

Sosyal Teori , Ahlak , Hristiyan Sosyalizmi , Ruhçu Sosyalizm , Polanyi , Nureddin Topçu

References

• Akın, M. H. (2025). Nurettin Topçu düşüncesinde Türk toplumunun örgütlenme meselesi. İçinde Mehmet Fatih Birgül & İbrahim Durmaz (Ed.), Yıldırımın Huzurunda Bir Mütefekkir Nurettin Topçu (ss. 302-313), Bursa: Gaye Kitabevi.
• Baum, G. (1996). Karl Polanyi on ethics and economics, Montreal: McGill-Queen’s University Press.
• Bockman, J., Fischer, A. ve Woodruff, D. (2016). Socialist accounting by Karl Polanyi: with preface socialism and the embedded economy, Theory and Society, 45(5), 385-427.
• Chaubet, F. (2021). Avrupa’nın entelektüel tarihi 19. ve 20. yüzyıl, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Cipollo (2021). Dünya nüfusunun iktisadi tarihi (çev. Mehmet Sırrı Gezgin). İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Dale, G. (2010). Karl Polanyi: The limits of the market, Cambridge: Polity Press.
• Fogel, R. W. (1999). Catching up with the economy, The American Economic Review, 89(1), 1-21.
• Gemici, K. (2008). Karl Polanyi and the antinomies of embeddedness, Socio-Economic Review, 6: 5-33.
• Hobsbawm, E. (1996). Kısa 20. yüzyıl 1914-1991 aşırılıklar çağı (çev. Yavuz Alogan), İstanbul: Sarmal Yayınevi.
• Işık, E. (2022). Nurettin Topçu çağdaş bir dervişin dünyası. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Jessop, B. ve Sum, N.-L. (2019). Polanyi: Classical moral economist or pioneer cultural political economist?, Österreich Z Soziol, 44, 153-167.
• Kaçmazoğlu, B. (2000). 21 mayıs’tan 12 mart’a Türkiye’de siyasal fikir hareketleri, İstanbul: Birey Yayıncılık.
• Kennedy, P. (2001). Büyük güçlerin yükseliş ve çöküşleri (çev. Birtane Karanakçı), İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları.
• Kılıç, M. (2017). Nurettin Topçu’da komünizm ve sosyalizm. Türk İslam Siyasi Düşüncesi Kongresi Bildiriler Kitabı, 431-440.
• Malthus, T. R. ([1798] 2017). Nüfus ilkesi (çev. Çağla Taşkın), İstanbul: Pinhan Yayıncılık.
• McCloskey, D. N. (1997). Polanyi was right, and wrong, Eastern Economic Journal, 23(4), 483-487.
• Mises, L. V. (2007). Sosyalizm (çev. Yusuf Şahin), Ankara: Liberte Yayınları.
• Mollaer, F. (2007). Anadolu sosyalizmine bir katkı: Nurettin Topçu üzerine yazılar. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Ovacık, Z. (2022). Nurettin Topçu’nun “ruhçu Anadolu sosyalizmi” hangi ruhu taşımaktadır?. Kutadgubilig: Felsefe Bilim Araştırmaları, 45, 77-101.
• Öğün, S. S. (1992). Nurettin Topçu üzerine bazı dikkatler. İçinde Ezel Erverdi & İsmail Kara (Ed.), Nurettin Topçu’ya Armağan (ss. 65-72). İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Örnek, C. (2015). Türkiye’nin soğuk savaş düşünce hayatı antikomünizm ve Amerikan etkisi, İstanbul: Yordam Kitabevi.
• Özel, H. (2000). Ölümün politik iktisadı: Polanyi ve Marx’ın insan anlayışlarına dayanan bir deneme, Hacettepe Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 18(2), 61-81.
• Özel, H. (2013). Piyasa ütopyası, Ankara: BilgeSu Yayınları.
• Özel, H. (2018). Karl Polanyi. İçinde Arif Eren & Eren Kırmızıaltın (Ed.), İktisat sosyolojisi kurucu düşünürler ve iktisat okulları özelinde bir çalışma (ss. 269-303). Ankara: Heretik Yayınları.
• Özel, M. (1994). İktisadi düşüncenin laikleşmesi. İçinde Mustafa Özel (Ed.), İktisat risaleleri (ss. 7-33). İstanbul: İz Yayıncılık.
• Polanyi, K. ([1930] 2011). Faşizmin özü, (çev. Benan Eres), Mülkiye, 35(271), 137-162.
• Polanyi, K. (1957). Aristotle discovers the economy. In K. Polanyi, C. M. Arensberk & H. W. Pearson (Ed.), Trade and market early empires (ss. 64-94) New York: Wing Press.
• Polanyi, K. (1992). The economy as instituted process. In Mark Granovetter & Richard Swedberg (Ed.), The sociology of economic life (ss. 29-51) Oxford: Westview Press.
• Polanyi, K. (1994). Ekonomistik yanılgı, İçinde Mustafa Özel (Ed.), İktisat risaleleri (ss. 175-189). İstanbul: İz Yayıncılık.
• Polanyi, K. (2016). Büyük dönüşüm: Çağımızın siyasal ve ekonomik kökenleri, (çev. Ayşe Buğra), İstanbul: İletişim Yayınları.
• Rogan, T. (2017). The moral economists: R. H. Tawney, Karl Polanyi, E. P. Thompson, and the critique of capitalism, Princeton: Princeton University Press.
• Stanfield, J. R. (1980). The institutional economics of Karl Polanyi, Journal of Economic Issues, 14(3), 593-614.
• Stanfield, J. R. (1986). The economic thought of Karl Polanyi, New York: Palgrave Macmillan.
• Tabakoğlu, A. (1992). Nurettin Topçu’nun devlet anlayışı. İçinde Ezel Erverdi & İsmail Kara (Ed.), Nurettin Topçu’ya armağan (ss. 72-75). İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Topçu, N. (2020a). Kültür ve medeniyet. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Topçu, N. (2020b). Yarınki Türkiye. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Topçu, N. (2022a). Ahlak nizamı. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Topçu, N. (2022b). Varoluş felsefesi hareket felsefesi. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Topçu, N. (2023). Hareketin sakladığı sır: Kitaplara girmemiş yazılar. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Toynbee, A. ([1884] 2013). Lectures on the Industrial Revolution in England. London: Cambridge.
• Utku, A. (2025). Felsefeye ahlakla başlamak: Hilmi Ziya Ülken’in aşk ahlakı ve Nurettin Topçu’nun itaatkârlık ve isyan’ı. İçinde Mehmet Fatih Birgül & İbrahim Durmaz (Ed.), Yıldırımın huzurunda bir mütefekkir Nurettin Topçu (ss. 350-363). Bursa: Gaye Kitabevi.
• Ülken, H. Z. ([1931] 2017). Aşk ahlakı, İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları.
• Walder, A. G. (2024). Devlet sosyalizminden geçiş süreçleri: Mülkiyet hakları perspektifi. İçinde Mark Granovetter & Richard Swedberg (Ed.), İktisadi hayatın sosyolojisi (ss. 786-819) (çev. Billur Engin Balın). İstanbul: ALFA Yayınları.
• Wallerstein, I. (1974). The rise and future demise of the world capitalist system: Concepts for comparative analysis. Comparative Studies in Society and History, 16(4), 387-415.
• Wallerstein, I. (1992). The west, capitalism, and the modern world-system, Review, 15(4), 561-619.
• Yerlikaya, T. (2016). Teknolojik modernlik eleştirisi: Nurettin Topçu örneği ve mukayeseli Bir inceleme. Temaşa Erciyes Üniversitesi Felsefe Bölümü Dergisi, 4, 61-91.
• Yılmaz, F. (2009). Türk sağı ve ekonomi fikri, Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce: Dönemler ve Zihniyetler 9: 474-497.
• Yılmaz, F. (2024). Teknik dünyanın yazgısı kapitalizm, Teklif, 17, 114-124.