Öz
Türkçede uzun ünlüler meselesi, ilk defa O. Böhtlingk’in Yakutçanın söz varlığını ortaya koyan çalışmasıyla başlamıştır.
Böhtlingk’in Yakutçadaki uzun ünlülerin tespitinden sonra Radloff, Karl Foy, Grönbech gibi birçok araştırmacı konuyu
destekleyen ya da çürütmeye yönelik söylemlerde bulunmuşlardır. Arap harfli Türkçe metin olan Divānu Lugati’t Türk üzerinde
Polivanov’un yapmış olduğu çalışmayla Arap harfleri ile yazılmış olan Türkçe metinlerdeki uzun ünlülerin araştırılması konusu
da ilgi çekmeye başlamıştır. 14. yüzyılda Araplara Türkçeyi öğretmek amacıyla Mısır’da Ebu Hayyan tarafından yazılan Kitābu’l
İdrāk Li-Lisāni’l Etrāk isimli eserde Türkçe madde başlarından bazıları uzun ünlülü olarak kaydedilmiştir. Ebu Hayyan, eserinde
ünlü uzunluklarını ifade edebilmek için uzatma huruf-u med denilen uzatma harfleri ile birlikte hareke işaretlerini
kullanmıştır.Bu çalışmada Kitābu’l İdrāk Li-Lisāni’l Etrāk’te tespit edilen uzun ünlülü sözcükler, Divānu Lugati’t Türk ve Kıpçak
sahasında yazılmış Arap harfli diğer Türkçe metinlerdeki yazım özellikleri ile karşılaştırılmıştır. Bu şekilde gerek dönem
içerisinde gerekse kendinden önce yazılmış bir diğer Arap harfli Türkçe metin ile aralarındaki benzerlik ve farklılıklar ortaya
konmaya çalışılmıştır. Bunun dışında tespit edilen sözcükler, modern Türk lehçelerindeki şekilleri ile karşılaştırılmış ve bu yolla
sözcüğün aslî uzunluk barındırıp barındırmadığı tespit edilmiştir. Eserde uzun ünlülü yazılan ancak genel Türkçede kısa ünlülü
olan sözcükler hakkında araştırmacıların görüşleri ortaya konmuş ve sözcüğün eserin yazıldığı dönemde nasıl okunması
gerektiği üzerine bilgi verilmiştir.
Anahtar Kelimeler
Kitābu’l İdrāk Li-Lisāni’l Etrāk Uzun Ünlü(ler) Arap Harfli Türkçe Metinler.
Kaynakça
- Al-Turk, G. (2012). Kı̇tābu bulġatu’l-muştāḳ fı̀ luġatı̇’t-türk we’l-ḳıfçāḳ üzerı̇ne dı̇l ı̇ncelemesı̇. Doktora tezi, Gazi Üniversitesi, Ankara.
- Argunşah, M. ve Güner, G. (2015). Codex Cumanicus, Ankara: Kesit Yayınları.
- Atalay, B. (1945). Ettuhfet-üz-zekiyye fil-lûgat-it-Türkiyye. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. Atalay, B. (1985). Divanü Lûgat-it- Türk Tercümesi I. Ankara: Türk Dili Kurumu Yayınları.
- Atalay, B. (1985). Divanü Lûgat-it- Türk Tercümesi II. Ankara: Türk Dili Kurumu Yayınları
- Atalay, B. (1985). Divanü Lûgat-it- Türk Tercümesi III. Ankara: Türk Dili Kurumu Yayınları.
- Atalay, B. (1986). Divanü Lûgat-it- Türk Dizini. Ankara: Türk Dili Kurumu Yayınları.
- Aydın, E. (2014), Orhon Yazıtları (Köl Tigin, Bilge Kağan, Tonyukuk, Ongi, Küli Çor), Konya: Kögmen Yayınevi.
Öz
The matter of long vowels in Turkish started in the second half of the 19th century with the work of Böhtlingk which is called Die
Scprahen Der Jakuten. After he discovered long vowels in Jakutisch (Saha) many researchers such as Radloff, Karl Foy, Gronbech
claimed different things which some of them supported the existence of long vowels in Turkish while some of them tried to
disclaim the issue. Dıvānu Lugatı’t Turk which is one of Arabic lettered Turkish manuscripts written in the 11th century was
studied by Polivanov in terms of long in vowels in Arabic lettered Turkish manuscripts. His work led to open a way in this field.
In Kıtābu’l Idrāk Lı-Lisānı’l Atrāk, written in order to teach Turkish to Arabic people in the 14th century by Abu Hayyan in Egypt,
some of Turkish words which invovels long vowel were written differently than the other words which do not include long
vowels. On this occasion, Abu Hayyan used some letters (ي ،و ،ا (which are called huruf-u med to try to indicate the long vowels.
In this study, long voweled Turkish words were identified in Kıtābu’l Idrāk Lı-Lisānı’l Atrāk and then those words were
compared with Dıvānu Lugatı’t Turk and other Arabic lettered Turkish manucripts which were written in Mamluk-Kıpchak
era/area. In this way, we tried to demonstrate the similarities and discrepancies between both Kıtābu’l Idrāk Lı-Lisānı’l Atrāk and
other manuscripts. Also, these words were exemplified from modern Turkic languages such as Turkmanish and Jakutisch.
Anahtar Kelimeler
: Kıtābu’l Idrāk Li-Lisānı’l Atrāk Long Vowel(s) Arabic Lettered Turkish Manuscripts.
Kaynakça
- Al-Turk, G. (2012). Kı̇tābu bulġatu’l-muştāḳ fı̀ luġatı̇’t-türk we’l-ḳıfçāḳ üzerı̇ne dı̇l ı̇ncelemesı̇. Doktora tezi, Gazi Üniversitesi, Ankara.
- Argunşah, M. ve Güner, G. (2015). Codex Cumanicus, Ankara: Kesit Yayınları.
- Atalay, B. (1945). Ettuhfet-üz-zekiyye fil-lûgat-it-Türkiyye. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. Atalay, B. (1985). Divanü Lûgat-it- Türk Tercümesi I. Ankara: Türk Dili Kurumu Yayınları.
- Atalay, B. (1985). Divanü Lûgat-it- Türk Tercümesi II. Ankara: Türk Dili Kurumu Yayınları
- Atalay, B. (1985). Divanü Lûgat-it- Türk Tercümesi III. Ankara: Türk Dili Kurumu Yayınları.
- Atalay, B. (1986). Divanü Lûgat-it- Türk Dizini. Ankara: Türk Dili Kurumu Yayınları.
- Aydın, E. (2014), Orhon Yazıtları (Köl Tigin, Bilge Kağan, Tonyukuk, Ongi, Küli Çor), Konya: Kögmen Yayınevi.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Konular | Dil Çalışmaları (Diğer) |
| Bölüm | Araştırma Makalesi |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 30 Haziran 2020 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2020 |