Ali Ufkî Bey with His Lesser-Known Aspects

Yıl 2022, , 145 - 154, 30.12.2022

Nurdan Besli

https://doi.org/10.29228/ijlet.66354

Öz

Ali Ufkî Bey, well-known composer, santûrî and musicologist in terms of his works in Turkey, is also a Turkologist who has given
great services to the Turkish language. The services given to the Turkish language by Ali Ufkî Bey were not noticed and valued
until his work called Grammatica Turcico Latina, although he is frequently mentioned in the literature even in medicine due to his
historical records, melodies, compositions and even the healing compositions he wrote in his works. With his translations from
foreign languages into Turkish, his works containing comparative sentences published in different languages, and the Turkish
grammar book he wrote, he has been instrumental in many people learning Turkish. Ufkî, who enlightened the 17th century with
his published works, will be the subject of this article with what he has done so far. In Grammatica Turcico Latina, published in
1666, he discussed the phonetic and morphological features in detail and divided his work in a way that pioneer today's modern
classifications. In Mecmûa- i Sâz u Söz, another important work of Ali Ufki Bey which has been instrumental in his recognition by
the scientific world, musicology information, poems, stanzas, masnavis and prose recordings altogether provide important data
for the Turkish language. Likewise, his translation of the Holy Bible is important in terms of the material it presents to the Turkish
language. Since the translations of the holy books are an expression of respect and reverence for itself, reflecting all the possibilities
of the language, the care in the choice of words and the intense effort to convey the expression make such works also important
in terms of language material. Although the content of his works concerns other areas of science, Ali Ufkî Bey, who has been
known for his different identities until today, is a Turkish linguist who enlightened the 17th century and provided great services
to the Turkish language with the works he wrote.

Anahtar Kelimeler

Ali Ufkî Bey, Grammatica Turcico Latina, Türkolog, 17th centruy Turkish Language

Az Bilinen Yönleriyle Ali Ufkî Bey

Öz

Türkiye’deki çalışmaları bakımından bestekâr, santûrî ve müzikolog kimlikleriyle tanınmış ve tanıtılmış Ali Ufkî Bey, aynı zamanda Türk diline büyük hizmetler vermiş bir Türkologtur. Literatürde tarih kayıtları, ezgileri, besteleri ve hatta eserlerinde kaleme aldığı şifalı terkipler dolayısıyla ilaç biliminde dahi sıklıkla bahsi geçen Ali Ufkî Bey’in Türk diline verdiği hizmetler noktasında yeterince anlaşılamamıştır. Yabancı dillerden Türkçeye yaptığı tercümeler, farklı dillerle mukayeseli yayınladığı konuşma cümlelerini içeren eserleri ve yazdığı Türkçe gramer kitabıyla pek çok kişinin Türkçeyi öğrenmesine vesile olan ve bugün Türk dilinin XVII. yüzyılını yayınladığı eserleriyle aydınlatan Ali Ufkî, bugüne kadar yaptıklarıyla bu yazının öznesi olacaktır. 1666 yılında yayınladığı Grammatica Turcico Latina’da Türk dilini fonetik ve morfolojik yönden ele alış ve değerlendiriş biçimi ve onun ilim âlemince tanınmasına vesile olan çalışması, Mecmûa-i Sâz u Söz’de müzikoloji bilgileri, şiirler, bentler, mesneviler ve mensur kayıtlar hepsi birlikte Türk dili için oldukça önemli veriler sunmaktadır. Aynı şekilde onun Kitâb-ı Mukaddes’in çevirisi de Türk diline sunduğu malzeme yönüyle oldukça önemlidir. Kutsal kitapların çevirilerinin esere saygı ve hürmetin de bir ifadesi olması nedeniyle dilin tüm imkânlarının yansıtması, sözcük seçimindeki özen ve ifadeyi aktarmaktaki yoğun çaba bu tür eserleri dil malzemesi bakımından ayrıca önemli kılmaktadır. Bugüne kadar farklı kimlikleriyle tanınmış Ali Ufkî Bey, eserlerinin içeriği farklı ilim alanlarını ilgilendirse de Türkçe olarak kaleme alığı her eseriyle Türk dilinin XVII. yüzyılını aydınlatmış ve yazdığı eserlerle Türk diline büyük hizmetler sunmuş bir Türk dilcisidir.

Anahtar Kelimeler

Ali Ufkî Bey, Grammatica Turcico Latina, Türkolog, XVII. yüzyıl Türk dili

Kaynakça

• Adelung, Chr. F. (1784). Fortzetzung und Erganzungen zu Chr. Jöchers Allegeimen Gelehrten Lexicon. Leipzig: Gleditsch.
• Babinger, Franz (1936). "Wojciech Bobowski". Polski Slownik Biograficzny, C. 2, s. 156-157.
• Behar, Cem (1990). Ali Ufkî ve Mezmurlar, İstanbul: Pan Yayıncılık.
• Behar, Cem (1991). Wojciech Bobowski (Ali Ufkî)'nin Hayatı ve Eserleri Hakkında Yeni Bilgiler, Tarih ve Toplum, s. 17-22.
• Behar, Cem (2008). Saklı Mecmua-Ali Ufkî'nin Bibliothéque Nationale de France'taki [Turc 292] Yazması, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Behar, Cem (2017). Musikiden Müziğe Osmanlı/Türk Müziği: Gelenek ve Modernlik, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Cevher, Hakan (1995). Ali Ufkî Bey ve Hâzâ Mecmû’a-i Sâz ü Söz (Baılmamış Doktora Tezi), Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Elçin, Şükrü (2000). Mecmûa-i Saz ü Söz, Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Estreicher, Karol (1894). Bibliografia Polska, Volume XIII, Polska.
• Judith, I. Haug (2016). Being More Than the Sum of One's Parts: Acculturation and Biculturality Life and Works of Ali Ufuki, Archivium Ottomanicum, volume 33, Wiesbaden, p. 179-191.
• Karakaya, Fikret (2010). Ali Ufkî Bey, İstanbul: Mas Matbaacılık.
• Kaygusuz, İsmail (2010). Colloqia Familiaria Turcico Latina, Central Europan University, HungaryBudapest.
• Kut, Turgut (2014). Ali Ufkî Bey Maddesi, http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/ali-ufki-bey 11.03.2022
• Noyan, Türkis (2013). Saray-ı Enderun-Topkapı Sarayı'nda Yaşam, İstanbul: Kitap.
• Özcan, Aylin (2020). Osmanlı Devleti Dönemi Polonya Giyim-Kuşam Özelliklerinin İncelenmesi, The Journal of Social Science, Volume 4, Number 8, p. 524-546.
• Sarı, Gözde Çolakoğlu (2014). Osmanlı-Türk Müziğinde Padişahların İzleri, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, Cilt: 7, Sayı 35, s. 52-65.
• Telatar, Fafo; Tokay Yaşar; Besli Nurdan. (2020). Grammatica Turcico-Latina, Ankara: Grafiker Yayınları.
• Türkmen, F. Küçükebe H. (2017). Turkish Folk Poetry and Folk Music in Mecmuâ-i Sâz u Söz by Ali Ufkî Bey (Albert Bobowski), Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, İssue: 43, s. 259-282.
• Toprak, Funda (2006). XVII. Yüzyıla Ait Bir İncil Tercümesi. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Matbaası.
• Uslu, Recep (2019). Türk Musiki Atlası. Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, Cilt 4, s. 299-304.
• Yerasimos, Stephanos-Berthier, Annie (2012), Topkapı Sarayında Yaşam, çev. Berktay Ali. İstanbul: Kitap Yayınevi