WOMAN TYPES IN TURKISH HEROIC EPICS

Yıl 2014, Cilt: 2 Sayı: 2, 122 - 140, 30.08.2014

Mehmet Emin Bars

Öz

Heroic epics have a significant place in folk literature. One can find emotions and history of a community in heroic epics. These epics carry hopes and longings for the future. From these epics, we can learn about the content of some events related to which there are no historical documents. With this aspect, heroic epics are links of a historical chain. We see the soul of the historical struggles there. Woman, being a part of the society, has a special nature, different from man. Sometimes being dignified and sometimes being oppressed, woman has had her place in every era and every society. Since the beginning of the history to 20th century, division of labour all over the world has been done according to the gender. Cultural values, social acknowledgement and protocols have been shaped accordingly. While man is involved in external world activities, woman has mostly been engaged with household activities and family relations. In ancient Turkish societies, family was the most important social union and woman was the core of the family. Woman had the important duty of being a comrade to her husband and being a mother for her children. In addition, she had the image of a man who could ride a horse and who could fight when necessary. In Turkish states founded throughout the history, woman has played important roles both in social and political life. As a result of the different cultures and religions in the regions where the states were founded, there have been some changes in her roles. This important and indispensable creature of the society has been one of the basic themes in literature. Focusing on different aspects, she has been approached in epics, fairy tales, novels and various folkloric products. Woman types in Turkish epics have been investigated in this study. The study provides brief information about the place of woman in Turkish cultural history, and then focuses on the woman types that emerged from the studies on the epics. Based upon these findings, the study aims to identify woman types in Turkish heroic epics.

Anahtar Kelimeler

Epic, heroism, woman types, culture

TÜRK KAHRAMANLIK DESTANLARINDA KADIN TİPLERİ

Öz

Kahramanlık destanlarının halk edebiyatı içinde büyük rolü vardır. Kahramanlık destanlarında halkın tarihini, duygularını bulmak mümkündür. Bu destanlar gelecekle ilgili ümitleri, arzuları içine alır. Tarihî belgesi bulunmayan bazı olayların içeriğini kahramanlık destanlarında buluruz. Bu yönüyle kahramanlık destanları tarih zincirinin bir halkasıdır. Tarihî mücadelelerin ruhunu destanlarda görürüz. Toplumun bir ferdi olan kadınlar, erkeklerden farklı, kendilerine has yaratılış özelliğine sahiptir. Kadınlar, bazen yüceltilen bazen de ezilen kesim olarak her devir ve toplumda yerlerini almışlardır. İnsanlık tarihinin başlangıcından XX. yüzyıla kadar bütün dünyada cinsiyete göre işbölümü yapılmıştır. Cinsiyete göre yapılan iş bölümünün sonucunda kültürel değerler, sosyal kabuller ve protokoller şekillenmiştir. Erkekler dış dünya ile ilgili faaliyetlerde etkin olurken kadınlar daha çok ev içi faaliyet ve aile ilişkilerini düzenlemişlerdir. Eski Türk toplumlarında aile en önemli sosyal birlikti. Ailenin temelini de kadın teşkil etmiştir. Kadın, erkeğin yoldaşı ve çocuklarının anası olmak gibi önemli bir vazifeye sahiptir. Bunun yanında gerektiğinde ata binen, savaşabilen alp tipi erkeğe uygun bir görünüm arz etmektedir. Tarih boyunca kurulan Türk devletlerinde kadınlar hem toplum hayatında hem de siyasî hayatta önemli roller üstlenmiştir. Bulundukları coğrafyada farklı kültürlerin ve dinlerin etkisiyle kurdukları devletlerde kadınların rollerinde de bir takım değişikler yaşanmıştır. Toplumun bu önemli ve vazgeçilmez varlığı, edebiyatın da temel konularından birini oluşturur. Destanda, efsanede, masalda, romanda ve çeşitli folklorik ürünlerde kadın, çeşitli yönleriyle ele alınmıştır. Çalışmamızda, Türk kahramanlık destanlarında kadın tipleri incelenecektir. Önce kadının Türk kültür tarihindeki yeri hakkında kısa bilgi verilecek, ardından Türk destanları üzerinde yapılan çalışmalarda ortaya çıkan kadın tipleri üzerinde durulacak, bu çalışmalardan yola çıkılarak Türk kahramanlık destanlarındaki kadın tipleri belirlenmeye çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Destan, kahramanlık, kadın tipi, kültür

Kaynakça

• AÇA, Mehmet. (2007). Reşideddin Oğuznâmesi’nde Kadın. Millî Folklor, 76, 76-92.
• ADİLOĞLU, Adilhan. (2004). Karaçay-Malkar Nart Destanlarının Kadın Kahramanı: Satanay Biyçe. Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, 18, 7-25, Ankara: TDK.
• AKYÜZ, Çiğdem. (2010). Manas Destanı’nda Alp Kadın Tipi. Mukaddime, 1, 169-180.
• BARS, Mehmet Emin. (2008). Köroğlu Destanı’nda At, Kadın, Silah. Turkish Studies, 3/2, 164-178.
• BARS, Mehmet Emin. (2014). Alp Tipi Kavramı Çerçevesinde Manas. Tarih Okulu Dergisi, XVII, 345-357.
• CHİRLİ, Nadejda. (2008). Şor Kahramanlık Destanlarında Kadın Tipi. Turkish Studies, 3/7, 292-305.
• ÇOBANOĞLU, Özkul. (2007). Türk Dünyası Epik Destan Geleneği. Ankara: Akçağ Yayınları.
• EKİCİ, Metin. (1999). Anadolu Sahası Köroğlu Anlatmalarında Kadın Tipler. Millî Folklor, 44, 10-17.
• ERGİN, Muharrem. (1997). Dede Korkut Kitabı I (Giriş-Metin-Faksimile). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• GÖKALP, Ziya. (2007). Türk Medeniyet Tarihi. (Kitaplar-Bütün Eserleri 1, Yayına Hazırlayan: M. Sabri Koz). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• GÜNAY, Umay. (1998). Manas Destanı'ndaki Kadın Adları ile İlgili Bir Deneme. Folkloristik Prof. Dr. Dursun Yıldırım Armağanı, Ankara: 49-61.
• GÜNAY, Umay. (2000). İslâmî Dönemde Türk Toplumunda Kadının Yeri ve Önemi. Millî Folklor, 46, 4-9.
• GÜNDÜZ, Ahmet. (2012). Tarihî Süreç İçerisinde Türk Toplumunda ve Devletlerinde Kadının Yeri ve Önemi. The Journal of Academic Social Science Studies, 5/5, 129-148.
• İNAN, Abdülkadir. (1998). Türk Mitolojisinde ve Halk Edebiyatında Kadın. Makaleler ve İncelemeler I. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• İNAYET, Alimcan ve Adem ÖGER. (2009). Uygur Türklerinin Mitolojik, Dinî ve Tarihî Kadın Kahramanları Üzerine. Turkish Studies, 4/3, 1183-1198.
• KAFESOĞLU, İbrahim. (2012). Türk Millî Kültürü. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• KAPLAN, Mehmet. (2004). Dede Korkut Kitabında Kadın. Türk Edebiyatı Üzerine Araştırmalar I. İstanbul: Dergâh Yayınları, s. 39-50.
• KAYA, Muharrem. (2002). Türk Halk Anlatılarında Kadın. Toplumbilim, 15, 49-54.
• METİN, Abdullah. (2011). Kimliğin Toplumsal İnşâsı ve Geleneksel Kadın Kimliğinin Aktarımı. Çankırı Karatekin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2(1), 74-92.
• MUHAMMETHACI, Kambernisa. (1997). Efsane ve Rivayetlerde Tasvir Edilen Kadın Tipleri Üzerine. Sincan Üniversitesi İlim Dergisi, 1, 713-719.
• ÖGEL, Bahaeddin. (2001). Dünden Bugüne Türk Kültürünün Gelişme Çağları. İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı.
• SAÇKESEN, Ahmet. (2007). Er Tabıldı Destanında Kadın Tipler. Turkish Studies, 2/3, 489-495.
• SÖYLEMEZ, Orhan ve Lezzet ALİYEVA. (2000). Alpamış Batır ve Er Targın Destanlarında Kahraman, Kadın ve At Motifleri Üzerine Bir Deneme. A. Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 14, 35-46.
• ŞAHİN, Halil İbrahim. (2012). Türkmenistan Sahası Köroğlu Anlatmalarında Kadın Tipler. Çukurova Üniversitesi, Prof. Dr. Mine Mengi Adına Türkoloji Sempozyumu Bildirileri. Adana: 563-572.
• TEKİN, Talât. (2010). Orhun Yazıtları. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• USEEV, Nurdin. (2012). Köktürk Harfli Yenisey Yazıtlarındaki Kadını Bildiren Kelimelerin Anlamına Göre Eski Türklerde Kadın İmajı. Dil Araştırmaları, 11, 57-66.
• YILMAZ, Ayfer. (2004). Türk Kültüründe Kadın. Millî Folklor, 61, 111-123.