Determinations About Birth Phrases In Taskiras

Yıl 2022, Cilt: 10 Sayı: 3, 1 - 22, 30.09.2022

Ayşe Korkmaz

https://doi.org/10.29228/ijlet.63611

Öz

Taskires play a significant role in the dissemination of knowledge on a variety of topics, including the birth, death, education,
and artistic sense of poets. In addition to these, they're also among the sources consulted by disciplines such as sociology and
history in terms of the information they contain about the social, economic and cultural life of the period and the content that
will help history. In this study, first of all, the 16th, 17th and 18th century poets' taskires have been analyzed in terms of the
expressions used in describing the birth of the poets and their style of expression. The findings obtained as a result of the
analysis have been categorized and divided into sub-headings. It's observed that some of the expressions related to birth were
created using metaphorical and figurative elements, while others were used literally. While there are very few expressions
about birth in some taskires, it's noteworthy that some taskires have a high number of birth expressions. At the same time, it's
seen that some of the birth expressions have a very plain and unimaginative, realistic structure, while others are shaped by the
authors' broad imagination, rich vocabulary and artistic sense. While it isn't possible to find information about the poets' birth
dates in all of the examples, the place of birth is mentioned in almost all of them. It can be said that this situation in specifying
dates may have a mystical substructure or may have developed based on a lack of knowledge considering the conditions of the
period. At the end of the review, the findings and inferences are discussed in the conclusion section. Accordingly, it has been
observed that some of the authors of taskire describe the birth event using atypical metaphors, while others express birth with
tropes and idioms.

Anahtar Kelimeler

Taskire, birth, XVI-XVIII. Centuries, wording

Tezkirelerde Doğum İfadeleri Hakkında Tespitler

Öz

Tezkireler, şairlerin doğumu, ölümü, eğitimi, sanat anlayışı gibi pek çok konuda bilgi vermesi bakımından önemli bir yere sahiptir. Bunların yanında dönemin sosyal, ekonomik, kültürel hayatı ile ilgili barındırdığı bilgiler ve tarihe yardımcı olacak içerikler taşıması bakımından sosyoloji, tarih gibi bilim dalları tarafından da başvurulan kaynaklar arasındadır. Bu çalışmada öncelikle XVI., XVII. ve XVIII. yüzyıl şuara tezkireleri, şairlerin doğumu anlatılırken kullanılan ifadeler ve söyleyiş tarzları bakımından incelenmiştir. İnceleme sonucunda elde edilen bulgular, kategorize edilerek alt başlıklara ayrılmıştır. Doğum ile ilgili ifadelerin bazılarının; benzetme, mecaz unsurları kullanılarak oluşturulduğu, bazılarınınsa gerçek anlamıyla kullanıldığı görülmüştür. Bazı tezkirelerde doğum ile ilgili çok az ifadeye rastlanırken, bazı tezkirelerde doğum ifadelerinin yoğun olduğu dikkat çekmiştir. Örneklerin tamamında şairlerin doğum tarihleri hakkında bir bilgiye rastlamak mümkün değilken, neredeyse hepsinde doğdukları yer belirtilmiştir. Tarih belirtmekteki bu durumun, tasavvufî bir alt yapısının olabileceği veya dönemin şartları düşünüldüğünde bilgi eksiliğine dayalı olarak geliştiği söylenebilir. İnceleme sonunda, tespit edilen bulgular ve çıkarımlar sonuç bölümünde ele alınmıştır. Buna göre bazı tezkire yazarlarının değişik metaforlar kullanarak doğum hadisesi anlattığı; bazı yazarların ise mecazlarla ve deyimlerle doğumu ifade ettiği görülmüştür. Bazı tezkirelerde sadece şairin nereli olduğu belirtilmiş, bazı tezkirelerde ise doğmak, hayata gelmek, mütevellid olmak gibi doğrudan doğumla ilgili ifadeler kullanıldığı görülmüştür.

Anahtar Kelimeler

Tezkire, doğum, XVI-XVIII. Yüzyıl, üslup

Kaynakça

• Abdulkadiroğu, A. (1999). İsmail Beliğ, Nuhbetü’l-asar li Zeyli Zübdetü’l-eş’ar. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
• Açıkgöz, N. (1982). Riyazü’ş-Şu’ara-Riyazî Mehmed Efendi. 30.06.2022 tarihinde https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/54137,540229-riyazu39s-suarapdfpdf.pdf?0 adresinden erişildi.
• Altun, K. (1997). Mustafa Mucib-Tezkire-i Mucib. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
• Bayram, Y. (2007). Klasik Türk Şiirinde Duyguların Dili: Çiçekler, Turkish Studies, 2(4), 209-219
• Canım, R. (2000). Latîfî-Tezkiretü’ş-Şu’arâ ve Tabsıratü’n-Nuzamâ. 30.06.2022 tarihinde, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/60327,latifi-tezkiretus-suara-ve-tabsiratun-nuzamapdf.pdf?0adresinden erişildi.
• Canım, R. (2021). Divan Edebiyatının Kaynakları. İstanbul: Paradigma Yayınları.
• Ceylan, Ö. (2015). Kuş Dili, İstanbul: Kapı Yayınları.
• Coşkun, AO. (1985). Seyrekzâde Mehmet Âsım, Zeyl-i Zübdetül-eş'âr. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Çapan, P. (2005). Mustafa Safâyî Efendi Tezkire-i Safâyî (Nuhbetü’l-Âsâr Min Fevâ'idi'l-Eş'âr) İncelemeMetin İndeks. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
• Duran, R.; Çeçen, H. (2016). Tezkire-i Silahdâr-zâde (İnceleme-Tenkitli Metin-Dizin). İstanbul: Kesit Yayınları.
• Erdem, S. (2013). Tezkire-i Şu’arâ-i Yümnî (İnceleme-Tenkidli Metin-İndeksli Tıpkıbasım). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Erdem, S. (1994). Ramiz Âdâb-ı Zurafâ, İnceleme-Tenkidi Metin-İndeksli Sözlük. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
• Eyduran, A. (1999). Kınalızâde Hasan Çelebi, Tezkiretü’ş-Şu’arâ. 30.06.2022 tarihinde, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/55834,kinalizade-hasan-celebipdf.pdf?0 adresinden erişildi.
• Genç, İ. (2000). Esrâr Dede, Tezkire-i Şu’arâ-yı Mevleviyye. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
• Güneş, Ö.; Yeşil, A.; Öğreten, N. (2019). Hüsn ü Aşkta Anlam Çeşitliliği Yönünden Kuşlar, RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, 5, 239-260.
• Güzel, B. (2012). Kemiksiz-zâde Safvet Mustafa ve “Nuhbetü’l-Asâr min Ferâidi’l Eş’âr” İsimli Şair Tezkiresi. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• İnce, A. (2005). Tezkiretü’ş-şu’arâ Salim Efendi. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
• İpekten, H.; Kut, G.; İsen, M.; Ayan, H.; Karabey; T. Sehî Beg Heşt Bihişt, 30.06.2022 tarihinde https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/56165,hestbihistpdf.pdf 0&_tag1=03EE5380B678F1063BF0A9ED54D2FA0DD771F0E5&crefer=38E9F7F625 CF21503E079C227F7171127801F7389C194C7FE15F9BB600CF5DA5 adresinden erişildi.
• İsen, M. (1994). Künhü’l-Ahbar’ın Tezkire Kısmı, (Tenkidli Metin). Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
• İsen, M., Kılıç, F., Aksoyak, İH., Eyduran, A., Durmuş, M. (2009). Şair Tezkireleri. Ankara: Grafiker Yayınları.
• Kapal, N. (2013). Zâtî Dîvânı'nda Kozmik Unsurlar, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 6(24), 160-170.
• Kayabaşı, Bekir (1997). Kafzade Faizî’nin Zübdetü’l-eşarı. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Malatya.
• Kılcı, M. (2001). Enderunlu Mehmet Akif Mirat-ı Şi’r. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Adana.
• Kılıç, F. (2010). Âşık Çelebi Meşairü’ş-şu’ara, İnceleme-Tenkitli Metin. İstanbul: İstanbul Araştırmaları Enstitüsü Yayınları.
• Kızıltaş, M. (2018). Beliğ Tezkiresinde Şairlerinin Ölümünün İfade Edilişi, Turkish Studies, 13(28), 553-577.
• Kurnaz, C. (1992). Bülbül, TDVİA. 30.06.2022 tarihinde https://islamansiklopedisi.org.tr/bulbuladresinden erişildi.
• Kut, G. (1978). Heşt Bihişt, İnceleme-Tenkitli Metin-Dizin, Harvard.
• Onay, AT. (2000). Eski Türk Edebiyatında Mazmunlar ve İzahı. Ankara: Akçağ Yayınları,.
• Saraç, MAY. (2004). Klâsik Edebiyat Bilgisi Belâgat. İstanbul: Gökkubbe Yayınları.
• Solmaz, S. (2005). Ahdî ve Gülşen-i Şu’arâsı (İnceleme-Metin). Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
• Sungurhan Eyduran, A. (2008). Beyânî Tezkiretü’ş-Şu’arâ. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Yazar, İ. (2013). Şair Tezkirelerinde Ölüm Bağlamında Dil ve Üslup Üzerine Bir inceleme, Sosyal Bilimler Dergisi, 11(1), 457-466.
• Yılmaz, K. (2001). Güftî ve Teşrifatü’ş-Şu’arâ’sı. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
• Zavotçu, G. (2009). Rıza Tezkiresi (İnceleme-Metin). İstanbul: Sahhaflar Kitap Sarayı.