An Example of a Pragmatic Analysis on the Elements of Humor in Turkish Cinema

Yıl 2023, Cilt: 11 Sayı: 3, 29 - 49, 30.09.2023

Burcu Büyükkal , Ferdi Bozkurt

https://doi.org/10.29228/ijlet.72156

Öz

People have started to feel the need to communicate with verbal, non-verbal or visual methods since their birth. Literary genres emerged with this communication need. One of the sub-branches of theater, which is based on speech and movement, is comedy. The comedy, which emerged in entertaining ceremonies, is still one of the favorite genres of society today. Cinema is also based on movement and image. Today, there is no country that does not take place in the world of cinema. When we look at the first cinemas, it is seen that short films without scripts, documentaries, or short films with scenes from daily life were staged. Today, even 720 hours of movies have been shot. The aim of this study is to examine the changes that comedy films have undergone over time, within the framework of pragmatics, which is mostly about the communicative dimension of language. Although there are many studies on cinema, the scarcity of studies on films within the scope of pragmatics is one of the aims of this study. In addition, the change in the understanding of comedy today, the differences between the underlying meanings of a movie shot in the 1970s and a movie made in the 2000s have created an element of curiosity. A film from the diachronic and a film from the simultaneous periods of Turkish cinema were selected and analyzed within the scope of Grice’s Principles of Cooperation. As a result of this examination, it has been determined that linguistic comedy elements have been replaced by a comedy in which images and slang words are used as a tool.

Anahtar Kelimeler

Comedy, Cinema, Pragmatics, Grice, Cooperative principle

Türk Sinemasındaki Güldürü Ögeleri Üzerine Edimbilimsel Bir Analiz Örneği

Öz

İnsanlar, dünyaya geldiği andan itibaren sözlü, sözsüz ya da görsel yöntemlerle iletişim kurma ihtiyacı hissetmiştir. Bu ihtiyaçla birlikte edebî türler ortaya çıkmıştır. Konuşma ve harekete dayanan tiyatronun alt dallarından biri de komedidir. Eğlenceli törenlerde ortaya çıkan komedya, toplumun bugün de en sevdiği türlerden biri durumundadır. Sinemanın da temelinde hareket ve görüntü vardır. Günümüzde sinema dünyasına adım atmayan ülke kalmamıştır. İlk sinemalara baktığımızda senaryosuz, belgesel ya da günlük hayattan sahnelerin yer aldığı kısa filmlerin sahnelendiği görülmektedir. Bugün ise 720 saat uzunluğunda film çekimi dahi yapılmıştır. Bu çalışmanın amacı, komedi filmlerinin zaman içinde geçirdikleri değişimleri, dilin daha çok iletişimsel boyutunu konu alan edimbilim çerçevesinde incelemektir. Sinema üzerine birçok çalışma yapılmasına rağmen edimbilim kapsamında filmler üzerine yapılan çalışmaların azlığı, bu çalışmanın ortaya koyulma amaçlarından biridir. Ayrıca günümüzde komedi anlayışının geçirdiği değişim, 1970’lerde çekilen bir filmin altında yatan anlamlarla 2000’lerdeki bir film arasındaki farklar merak unsuru oluşturmuştur. Türk sinemasının artzamanlı ve eşzamanlı dönemlerinden birer film seçilmiş ve Grice’ın İş Birliği İlkeleri kapsamında incelenmiştir. Bu inceleme sonucunda dilsel güldürü unsurlarının yerini daha çok görüntüye ve argo kelimelerin araç olarak kullanıldığı bir güldürüye bıraktığı tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Komedi, Sinema, Edimbilim, Grice, İş birliği ilkesi

Kaynakça

• Altınörs, A. (2014). 50 Soruda dil felsefesi. İstanbul: Bilim ve Gelecek Kitaplığı.
• Aristoteles (2021). Poetika. çev. A. Çokona – Ö. Aygün. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Ayvaz, G. (2014). Çeviribilim ve edimbilim: çeviri eyleminde edimbilimin katkısı ve artalan bilgisinin (common ground) yazılı çeviri alanına yansımaları. Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi.
• Başaran, F. ve Boztepe, V. (2021). Türkiye’de Toplumsal Değişim ve Güldürü Sineması. İstanbul Aydın Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Ekim 2021 Yıl 13 Sayı 4.
• Betton, G. (1986). Sinema tarihi başlangıcından 1986’ya kadar. İletişim Yayınları.
• Coşar, A. M. ve Usta, Ç. (2016). Nasreddin Hoca fıkralarında Grice’ın iş birliği ilkesinin ihlali. Millî Folklor, Sayı 109, 141-152.
• Crystal, D. (2008). A Dictionary of linguistics and phonetics. Oxford: Blackwell Publishing.
• Doğan, G. (1990). Bir edimbilim kuramı olarak bağıntı. Dilbilim Araştırmaları Dergisi, S1, 63-73.
• Eid, Y. (2019). Ahmed Şevki'nin şiirsel tiyatrolarındaki konuşmaya dayalı sezdirimler. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Kastamonu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Temel İslam Bilimleri Anabilim Dalı. Grice, H. Paul (1975) Logic and conversation. Peter Cole and Jerry L. Morgan (eds.) Syntax and Semantics, Volume 3. New York: Academic Press, 41-58.
• Helvacı, S. (2013). Eski Anadolu Türkçesinde soru cümlelerinin edimbilimsel işlevleri. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• İkiz, V. (2021). Türkçede sezdirim. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• İlhan, R. Ş. (2019). Dede Korkut hikâyeleri’nde Grice’ın iş birliği ilkesi. Kapadokya Sosyal Bilimler Öğrenci Kongresi Özel Sayısı. Cilt:1, Sayı: 2, 96-103.
• Nazlı, K. (2021). Karikatür Dili – Bir İhlaller dünyası iletişimsel bir değer olarak karikatürün edimbilimsel ve toplumdilbilimsel incelemesi: Çocuk ve yetişkin karikatür dergileri örneği. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Onaran, A. Ş. (1994). Türk sineması 1. Ankara: Kitle Yayınları.
• Özçelik, Ş. (2017). Sinemada komedi: Son dönem Türk sinemasının analizi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Özön, N. (2010). Türk sineması tarihi 1896-1960. İstanbul: Doruk Yayınları.
• Şahinalp, S. D. (2010). Türkiye’de gülmenin dönüşümü 1970 ve 2000’li yıllarda komedi filmlerinin karşılaştırmalı bir analizi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Bilgi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Şanal, Y. (2018). Yirminci yüzyıl İrlanda tiyatrosunda hiciv dilinin biçembilimsel olarak incelenmesi. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Batı Dilleri ve Edebiyatları (İngiliz Dili ve Edebiyatı) Anabilim Dalı.
• Trask, R. L. (2007). Language and linguistics the key concepts. UK: Routledge.
• Turan, Ü. D. (2019). Genel dilbilim I. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayını.
• Uçar, A. ve Koca C. (2011). Gülme düzleminde komedi dükkânı ile ortaoyunu arasındaki bağ ve dilsel komik (söz komiği) açısından bir karşılaştırma. Dil ve Edebiyat Dergisi / Journal of Linguistics and Literature. 8:2, 39-63.
• Vardar, B. (2007). Açıklamalı dilbilim terimleri sözlüğü. İstanbul: Multilingual Yabancı Dil Yayınları.
• Yılmaz, E. (2021). Edim bilimine giriş. Ankara: Pegem Yayınları.
• Türk Dil Kurumu Güncel Türkçe Sözlük https://sozluk.gov.tr/ (Erişim tarihi: 02.04.2022)