Ünlü Kazak Bilim Adamı Çokan Valihanov’a Göre Kazaklarda Tarım Faaliyetleri

Year 2021, Volume: 4 Issue: 3, 608 - 622, 15.12.2021

Ayşe Bulut Ayten Can

https://doi.org/10.38001/ijlsb.942995

Abstract

Bir ülkenin ana kaynağı olan tarım, ekonomik kalkınmanın da en önemli temel taşlarından biridir. Her toplum için hayati öneme sahip olan tarım sektörü, ekonomik gelişmişliğin de önemli bir unsurudur. Türk Dil Kurumu’nun yayınladığı Türkçe Sözlük’te “bitkisel ve hayvansal ürünlerin üretilmesi, kalite ve verimlerinin yükseltilmesi, uygun koşullarda korunması, işlenip değerlendirilmesi ve pazarlanması, ziraat ve kültür” olarak ifade edilmekte olan tarım, ülke ve toplumun kalkınmasında önemli rol oynamakta olup, ekonomik sistemin küreselleşmesi, rekabet ortamının yoğunlaşması ve piyasa koşullarının hızlı değişmesi ile giderek daha fazla önem kazanmış ve toplumun sağlığı ve gelişimi üzerinde önemli etkilere sahip olmuştur.
Bu bağlamda Türkistan’ın en geniş topraklarına sahip, gelişmekte olan Orta Asya Türk Cumhuriyetleri’nden biri ve yüzölçümü bakımından dünyanın dokuzuncu ülkesi olan Kazakistan yüksek tarım potansiyeline sahiptir.
Bu çalışmada Sovyet Sosyalist Cumhuriyetleri Birliğinin dağılmasından sonra bölgede kurulan milli devletler içerisinde tarım potansiyeli yüksek işlenebilir toprakların beşte birine sahip, günümüzde zirai mahsul üreticisi ve ihracatçısı olan Kazakistan’da tarımın XIX. Yüzyılda Kazak toplumunda sosyo –ekonomik açıdan önemi üzerinde durulacaktır. Çalışmanın temelini Kazak bilim adamı Çokan Çingisoviç Valihanov’un birincil kaynak olan Sobraniye Soçineniy V Piyatı Tomah adlı ansiklopedik derlemenin birinci cildinde yer alan “O Hlebopaşestve-Tarım Hakkında” adlı eseri oluşturmaktadır. Çalışmanın amacı Rus dilinde yazılmış olan olan bu eserin XIX. yüzyılda tarımın Kazak toplumu üzerindeki sosyo-ekonomik açıdan önemi ve etkilerini analiz etmektir.

Keywords

Tarım, Kazakistan, Tarımsal Ekonomi, Orta Asya Türk Cumhuriyetleri

Agricultural Activities Of Kazakhs in the 19th Century According To Kazakh Scientist Chokan Valikhanov

Abstract

Agriculture, which is the main resource of a country, is one of the most important cornerstones of economic development. The agricultural sector, which is vital for every society, is also an important element of economic development. Agriculture is expressed in the Turkish Dictionary published by the Turkish Language Institution as "production of plant and animal products, increasing their quality and yield, preserving under appropriate conditions, processing, evaluating and marketing, agriculture and culture". Agriculture plays an important role in the development of the country and society, and it has become more and more important with the globalization of the economic system, the intensification of the competitive environment and the rapid change in market conditions. It has also had significant effects on the health and development of society. In this study, the socio-economic importance of agriculture in the Kazakh society in the 19th century, which has one-fifth of the arable lands with high agricultural potential among the national states established in the region after the collapse of the Union of Soviet Socialist Republics (USSR), and which is also a producer and exporter of agricultural crops today. The basis of the study is Kazakh scientist Çokan Chingisovich Valihanov’s work titled “About the Hlebopasth and Agriculture” in the first part of the encyclopedic compilation called Sobraniye Soçiniy V Piyat Tomah. The aim of the study is to analyze the socio-economic importance and effects of agriculture on Kazakh society in the 19th century.

Keywords

Agriculture, Kazakhstan, agricultural economy, Central Asian Turkic Republics

References

• 1. Anonim,Transformatsiya Ekonomiki Kazahstana. 2017,Astana.
• 2. Begalieva, A. K., Kosanbaev, K., İstoriya İzuçeniya Etnografii Naroda Turkestana V Trudah Dorevolütsionnıh Rossiyskih İssledovateley (V XVIII - Naçale XX VV). 2019, Almatı 2019.
• 3. Beysenbayuli, C., Şokan Velihanovtın Gılımi- Körkemdik Dunietanımı cane Ruhani Kundılıkta. Gılım cane Bilim Gasırı Dergisi, 2010,7-9:p.87-99.
• 4. Derviş, L., and Devrisheva, K., 19.yy. Kazak Türklerinin Aydını Çokan Velihanov Hayatı ve Eserleri. SUTAD, 2016, 40:p.128-129.
• 5. Duysevayeva, K., Akaşeva, A., Kazakistan Cumhuriyetinin Ekonomik ve Sosyal Coğrafyası. 2011, Almatı.
• 6. Erbay, R., Ekonomik Kalkınmada Tarımın Rolü: Türkiye Üzerine Bir Değerlendirme, Balkan Sosyal Bilimler Dergisi, 2013, 2 (4):p.0-5.
• 7. Frizen, D. YA., Traditsionnaya Struktura Agrarnıh Otnoşeniy V Zapadnom Kazahstane İ Eyo Vliyaniye Na Sotsialno-Politiçeskoe Razvitie Obşçestva: XIX - Naçalo XX Veka. İstoriçeskiye Nauki i Arheologiya Gramota, 2012,8 (22): p.191-195.
• 8. Genina, M., Zuma, L. B., Umirbekov, A., İsaeva, G., Musagajinova, A., Dolgih, S., İlyasov, Ş., Abdualimov, K., Ovezberdıeva, A., Agaltseva. N., Analiz Deyatelnosti V Oblasti Adaptatsii K İzmeneniyu Klimata V Tsentralnoy Azii Potrebnosti, Rekomendatsii, Praktiki, 2011.
• 9. Groşev, V.N., İrrigatsiya Yujnogo Kazahstana V Sredniye Beka. 1985, Almatı.
• 10. Hıtchıns, K,. Kazaklar. TDV İslâm Ansiklopedisi, 2002, 25: p.131-132.
• 11. Hizmetli, S., Kazak Ulusu ve Kazak Tarihi Üzerine: Dünü ve Bugünü, İstem, 2019,p.17.
• 12. Kara, A., Yeşilot, O., Avrasya’nın Yükselen Yıldızı Kazakistan. 2011, İstanbul.
• 13. Margulan, A., Şokan cane Manas, Almatı.
• 14. Masanov, E. A., Nekotorıye Novye Materialy o Ç.Velihanove. 1964, Almatı.
• 15. Masanov, N. E., Abılhojin, J. B., Erofeeva, İ. V., Alekseenko, A. N., Baratova. G. S.,(2000) İstoriya Kazahstana Narodı i Kulturı. 2000,Almatı.
• 16. Muhatova, O., Bıtoıye Nravı Jiteley Kazahskogo Hanstva. Balcanica Posnaniensia Acta et studia, 2013,20:p. 85-9.
• 17. Selskoe hozyaystvo v Kazahstane; Available from: https://www.kazportal.kz/selskoe-hozyaystvo-v-kazahstane/ [Erişim Tarihi: 02/04/2021 saat 13.17]
• 18. Sotsialno-Ekonomiçeskoye İ Politiçeskoye Polojeniye V Kazahstane V XVI- XVIII Vekah; Available from: https://stud.kz/ru/referat/show/95453 [Erişim Tarihi: 03/04/2021]
• 19. Valihanov, Ç. Ç., (1984) Sobraniye Soçineniy V Piyatı Tomah. 1984,Almatı.
• 20. Vasilçenko, N. İ., Zvyagin, G. A., Proyavleniye agrogennoy transformatsii v poçvah suhostepnoy zonı Respubliki Kazahstan. Vestnik Tomskogo Gosudarstvennogo Universiteta. Biologiya, 2015. 1 (29): p.6–15.