ASSESSMENT OF HEALTH INEQUALITIES IN N11 COUNTRIES IN TERMS OF SUSTAINABLE DEVELOPMENT GOALS

Year 2024, , 734 - 773, 30.09.2024

Nihal Kalaycı Oflaz

https://doi.org/10.17130/ijmeb.1502003

Abstract

Health is an interconnected concept with all the social, economic, and environmental aspects of sustainable development. Health inequalities caused by economic disparities are associated with income inequality, inequities in accessing social security, healthcare expenses, and various other factors. Although health is relevant to all targets within the sustainable development goals, it is quite difficult to concretize in numbers the inequalities caused by the deprivation of health or the deprivation of health due to the lack of equal rights. In this study, the data of N11 countries for the period 2004-2022 were analyzed comparatively through the indicators included in the goals of “Health and quality of life” (SDG 3), which targets improvement in health indicators, and “Reducing inequalities” (SDG 10), which has indirect effects on health. These countries, including Türkiye, have the potential to become some of the largest economies in the world. Indicators such as income inequality, coverage of health services, impoverishment due to out-of-pocket health expenditures, the share of the labor force in GDP, and relative poverty were examined. In line with the data, it has been observed that to increase universal health coverage, which is the most important indicator for reducing health inequalities, the sustainability of these opportunities is as important as the income and social protection opportunities provided. Additionally, ensuring the adaptation of health systems to the changing structure of society, and being able to respond to the changing health demand without increasing the financial burden of individuals' health expenditures, are also crucial for achieving universal health coverage and ensuring health equity.

Keywords

Sustainable Development Goals, Universal Health Coverage, Health, Inequality

N11 ÜLKELERİNDE SAĞLIK EŞİTSİZLİKLERİNİN SÜRDÜRÜLEBİLİR KALKINMA HEDEFLERİ AÇISINDAN DEĞERLENDİRİLMESİ

Abstract

Sağlık, sürdürülebilir kalkınmanın sosyal, ekonomik ve çevresel tüm boyutları ile ilişki içerisinde olan bir kavramdır. Ekonomik eşitsizliklerin neden olduğu sağlık eşitsizliği; gelir eşitsizliği, sosyal güvenceye erişimde eşitsizlikler, sağlık harcamaları ve pek çok bileşen ile ilişkilidir. Sağlık, sürdürülebilir kalkınma amaçları arasında yer alan tüm hedeflerle ilişkilendirilebilmesinin yanında sağlığın yoksunluğunun neden olduğu eşitsizlikler ya da eşit haklara sahip olamamanın neden olduğu sağlık yoksunluğunu rakamlarla somutlaştırmak oldukça zordur. Bu çalışmada sağlık göstergelerindeki iyileşmeyi hedef alan “Sağlık ve kaliteli yaşam”(SKA3) ve dolaylı olarak sağlığa etkileri bulunan “Eşitsizlikleri azaltma”(SKA 10) amaçlarında yer alan göstergeler aracılığıyla N11 ülkelerinin 2004-2022 yılları arasındaki verileri karşılaştırmalı olarak analiz edilmiştir. Türkiye’nin de içinde yer aldığı bu ülkeler dünyanın en büyük ekonomileri arasında yer alma potansiyeli taşımaktadır. Gelir eşitsizliği, sağlık hizmetlerinin kapsayıcılığı, cepten yapılan sağlık harcamalarına bağlı olarak meydana gelen yoksullaşma, GSYİH içinde iş gücünün payı ve göreli yoksulluk gibi göstergeler incelenmiştir. Veriler doğrultusunda sağlık eşitsizliklerinin azaltılması için en önemli gösterge olan evrensel sağlık kapsayıcılığının artırılması için gelir ve sosyal koruma olanaklarının sağlanması kadar sağlanan bu olanakların sürdürülebilirliğinin de önem taşıdığı görülmüştür. Bununla birlikte, sağlık sistemlerinin toplumun değişen yapısına uyumunun sağlanması, değişen sağlık talebine bireylerin sağlık harcamalarından kaynaklanan finansal yükü artırmaksızın cevap verilebilmesi gibi hususlar evrensel sağlık kapsayıcılığına ulaşılabilmesi ve sağlık eşitliğinin sağlanması için oldukça önemlidir

Keywords

Sürdürülebilir Kalkınma Amaçları, Evrensel Sağlık Kapsayıcılığı, Sağlık, Eşitsizlik.

References

• Abu, J. M. (2024). Income inequality and funding in the health sector in Nigeria, https://www.dejusticia. org/en/health-inequalities-in-nigeria/ sayfasından erişilmiştir. Erişim Tarihi: 29.05.2024.
• Abubakar, I., Dalglish, S. L., Angell, B., Sanuade, O., Abimbola, S., Adamu, A. L., ... Zanna, F. H. (2022). The Lancet Nigeria Commission: investing in health and the future of the nation. The Lancet, 399(10330), 1155-1200.
• Abu-Ismail, K., Baltaji, R., & Hlasny, V. (2023). Inequality in Egypt: facets and challenges, https://www. unescwa.org/sites/default/files/pubs/pdf/inequality-egypt-facets-challenges-english_0.pdf sayfasından erişilmiştir. Erişim Tarihi: 01.06.2024.
• Acar, T., & Topdağ, D. (2022). OECD ülkelerinde sefalet endeksi ve ekonomik kalkınma ekseninde sağlık harcamalarının belirleyicileri: Toplamsal olmayan sabit etkili panel kantil regresyon yaklaşımı. In Journal of Social Policy Conferences, No. 82, 267-286.
• Akdemirel, E. (2024). OECD Ülkelerinde sağlığın sosyal belirleyicileri üzerine bir panel veri analizi. Hacettepe Sağlık İdaresi Dergisi, 27(1), 65-90. https://doi.org/10.61859/hacettepesid.1347335.
• Arı, O. (2018). Türkiye’de sağlık harcamaları: Ulusal sağlık hesapları sonuçlarının genel değerlendirmesi 1999-2016. https://files.tuseb.gov.tr/tuseb/files/yayinlar/20230703122537-4XnBZtkqGR8q-. pdf sayfasından erişilmiştir. Erişim Tarihi: 21.05.2024.
• Arya, P., Srivastava, M., & Jaiswal, M. (2020). Modelling environmental and economic sustainability of logistics, Asia-Pacific Journal of Business, 12(1), 73-94.
• Asefa, S. (2005). The economics of sustainable development. WE Upjohn Institute. The USA: Michigan. Aung, M. N., Koyanagi, Y., & Yuasa, M. (2021). Health inequality among different economies during early phase of COVID-19 pandemic. Journal of the Egyptian Public Health Association, 96, 1-4.
• Aykaç, M., Dağdemir, Ö., & Gündoğan, N. (2013). Gelir dağılımı ve yoksulluk. Eskişehir: T.C. Anadolu Üniversitesi Yayını. https://ets.anadolu.edu.tr/storage/nfs/IKT402U/ebook/IKT402U-13V3S1-8- 0-1-SV1-ebook.pdf sayfasından erişilmiştir. Erişim Tarihi: 21.05.2024.
• Azam, D. M. G., & Mazid, M. A. (2024). Health equity in Bangladesh: A comparative review and recommendations for policy and practice, SSRN Electronic Journal, https://papers.ssrn.com/sol3/ papers.cfm?abstract_id=4726520 sayfasından erişilmiştir. Erişim Tarihi: 17.07.2024.
• Banaag, M. S., Dayrit, M. M., & Mendoza, R. U. (2019). Health Inequity in the Philippines. İçinde Batabyal et al. (Eds.), Disease, Human Health, and Regional Growth and Development in Asia (s. 163- 174). New Frontiers in Regional Science: Asian Perspectives 38. https://doi.org/10.1007/978- 981-13-6268-2_8.
• Barron, G. C., Koonin, J., Akselrod, S., Fogstad, H., Karema, C., Ditiu, L., ... & Joshi, N. (2023). Universal Health Coverage is a matter of equity, rights, and justice. The Lancet Global Health, 11(9), e1335-e1336. https://doi.org/10.1016/S2214-109X(23)00317-0.
• BBC News, (2024a). BRICS: Türkiye’nin ilgilendiği belirtilen topluluk neden önemli, amacı ne? https:// www.bbc.com/turkce/articles/cyxvglg00dxo sayfasından erişilmiştir. Erişim Tarihi: 17.07.2024.
• BBC News, (2024b). Türkiye, BRICS üyeliği konusunda hangi mesajları veriyor? https://www.bbc.com/ turkce/articles/ceqqdn6dwpdo sayfasından erişilmiştir. Erişim Tarihi: 17.07.2024.
• Birleşmiş Milletler-Türkiye (2021). Türkiye Sürdürülebilir Kalkınma Amaçları çalışmalarımız. https:// turkiye.un.org/tr/sdgs sayfasından erişilmiştir. Erişim Tarihi: 10.04.2024.
• Blake, P., & Wadhwa, D. (2020). 2020 Year in Review: The impact of COVID-19 in 12 charts. https:// blogs.worldbank.org/en/voices/2020-year-review-impact-covid-19-12-charts sayfasından erişilmiştir. Erişim Tarihi: 20.07.2024.
• Bloom, D. E., & Canning, D. (2000). The health and wealth of nations. Science, 287(5456), 1207-1209. doi: 10.1126/science.287.5456.1207
• Bozma, G., Eren, M. & Başar, S. (2018). Gelir dağılımı eşitsizliği ve yaşam beklentisi ilişkisi: Wilkinson Hipotezi. Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 32(3), 793-805.
• Brundtland, G. H. (1987). Brundtland report. Our common future. Comissão Mundial, 4(1), 17-25.
• Bucciardini, R., Zetterquist, P., Rotko, T., Putatti, V., Mattioli, B., De Castro, P., ... & Costa, G. (2023). Addressing health inequalities in Europe: key messages from the Joint Action Health Equity Europe (JAHEE). Archives of Public Health, 81(1), 89. https://doi.org/10.1186/s13690-023-01086-3.
• Buffel, V., & Nicaise, I. (2018). ESPN Thematic Report on Inequalities in access to healthcare: Belgium, https://ec.europa.eu/social/BlobServlet?docId=20374&langId=en sayfasından erişilmiştir. Erişim Tarihi: 10.07.2024.
• Buzeti, T., Madureira Lima, J., Yang, L., & Brown, C. (2020). Leaving no one behind: health equity as a catalyst for the sustainable development goals. European Journal of Public Health, 30(Supplement_ 1), i24-i27. https://doi.org/10.1093/eurpub/ckaa033.
• Callander, E. J., & Topp, S. M. (2020). Health inequality in the tropics and its costs: a Sustainable Development Goals alert. International Health, 12(5), 395-410. https://doi.org/10.1093/inthealth/ ihz112.
• Cazares, L., Brandt, C., Hernandez, I., & Rodriguez, A. (2019). Innovation And Rights; A Program to Advance Sustainable Development In Mexico City. https://sdgs.un.org/sites/default/files/2021-04/ Mexico%20City%20VLR.pdf sayfasından erişilmiştir. Erişim Tarihi: 15.07.2024.
• Coburn, D. (2004). Beyond the income inequality hypothesis: Class, neo-liberalism, and health inequalities. Social Science & Medicine, 58(1), 41-56. https://doi.org/10.1016/S0277-9536(03)00159-X.
• Country Policy and Information Team, (2024). Country policy and information note: Medical and healthcare issues, Iran. https://www.gov.uk/government/publications/iran-country-policy-andinformation- notes sayfasından erişilmiştir. Erişim Tarihi: 21.07.2024.
• Çiftçi, C., & Durusu-Çiftçi, D. (2023). Institutions and Export in Next Eleven Countries, İçinde S. Yaraşır (Ed.) Kamu Kesimi ve Güncel Yaklaşımlar (Teori ve Uygulama), (s. 145-166). Gazi Kitabevi, Ankara.
• Çukur, A., & Bekmez, S. (2011). Türkiye’de gelir, gelir eşitsizliği ve sağlık ilişkisi: Panel Veri Analizi bulguları. Gaziantep University Journal of Social Sciences, 10(1), 21-40.
• Çukur, A., & Bekmez, S. (2012). Türkiye’de gelir eşitsizliği ile algılanan sağlık statüsü arasındaki ilişkinin ulusal sağlık anket verileri ile incelenmesi. İktisat İşletme ve Finans, 27(314), 73-104.
• Dahan, M. E., & Zhdannikov, D. (2024). Exclusive: Saudi Arabia still considering BRICS membership, sources say.https://www.reuters.com/world/middle-east/saudi-arabia-considering-bricsmembership- sources-2024-01-18/ sayfasından erişilmiştir. Erişim Tarihi: 17.07.2024.
• Dang, N. A., & Nguyen, T. P. T. (2022). Reducing health inequalities in Vietnam: Implications for health in all policy. The VMOST Journal of Social Sciences and Humanities, 64(3), 65-70. https://doi. org/10.31276/VMOSTJOSSH.64(3).
• Deaton, A. (2003). Health, inequality, and economic development. Journal of Economic Literature, 41(1), 113-158.
• Deaton, A. (2013). Büyük firar; sağlık, varlık ve eşitsizliğin kökenleri (A. Babacan, Çev.). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Debie, A., Nigusie, A., Gedle, D., Khatri, R. B., & Assefa, Y. (2024). Building a resilient health system for universal health coverage and health security: a systematic review. Global Health Research and Policy, 9(1), 2.
• Dorlach, T., & Yeğen, O. (2023). Universal Health Coverage with Private Options: The Politics of Turkey’s 2008 Health Reform. St Comp Int Dev, 58, 430–456. https://doi.org/10.1007/s12116- 023-09402-2.
• Fang, P., Dong, S., Xiao, J., Liu, C., Feng, X., & Wang, Y. (2010). Regional inequality in health and its determinants: evidence from China. Health policy, 94(1), 14-25. https://doi.org/10.1016/j.healthpol. 2009.08.002.
• Feng, Y., Tuan, T. D., Shi, J., Li, Z., Maimaitiming, M., Jin, Y., & Zheng, Z. (2024). Progress towards health equity in Vietnam: evidence from nationwide official health statistics, 2010-2020. BMJ Global Health, 9(3), e014739. https://doi.org/10.1136/bmjgh-2023-014739.
• Fuchs, V. R. (1992). Poverty and Health: Asking the Right Questions. The American Economist, 36(2), 12–18.
• Gedik, Y. (2020). Sosyal, ekonomik ve çevresel boyutlarla sürdürülebilirlik ve sürdürülebilir kalkınma. Uluslararası Ekonomi Siyaset İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi, 3(3), 196-215.
• Ghiasvand, H., Mohamadi, E., Olyaeemanesh, A., Kiani, M. M., Armoon, B., & Takian, A. (2021). Health equity in Iran: A systematic review. Medical Journal of the Islamic Republic of Iran, 35:51. https://doi.org/10.47176/mjiri.35.51.
• Gillis, M. (2005). Some Neglected Aspects of Sustainable Development. İçinde S. Asefa (Ed.). The Economics Of Sustainable Development, (s. 19-30). Michigan: WE Upjohn Institute.
• Gilman, R. (1992). Sustainability by Robert Gilman from the 1992 UIA/ AIA call for sustainable community solutions. https://www.context.org/about/definitions/ sayfasından erişilmiştir. Erişim Tarihi: 16.07.2024.
• Griggs, D. J., Nilsson, M., Stevance, A., & McCollum, D. (2017). A guide to SDG interactions: from science to implementation. https://council.science/publications/a-guide-to-sdg-interactions-fromscience- to-implementation/ sayfasından erişilmiştir. Erişim Tarihi: 17.07.2024.
• Gutierrez, J. P., Agudelo-Botero, M., Garcia-Saiso, S., Zepeda-Tena, C., Davila-Cervantes, C. A., Gonzalez- Robledo, M. C., ... & Lozano, R. (2020). Advances and challenges on the path toward the SDGs: subnational inequalities in Mexico, 1990–2017. BMJ Global Health, 5(10), e002382. https://doi.org/10.1136/bmjgh-2020-002382.
• Gündüz, M., & Yılmaz, G. (2021). Ekonomik kalkınma ve sosyal sermaye arasındaki ilişkinin yapısal eşitlik modellemesi yöntemi ile analizi. Uşak Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 14(1), 239- 261.
• Haacker, M. (2023). Contributions of declining mortality, overall and from HIV, TB and malaria, to reduced health inequality and inequity across countries. Health Policy and Planning, 38(8), 939-948. https://doi.org/10.1093/heapol/czad046.
• Hák, T., Janoušková, S., & Moldan, B. (2016). Sustainable Development Goals: A need for relevant indicators. Ecological indicators, 60, 565-573. https://doi.org/10.1016/j.ecolind.2015.08.003.
• Hanna, T. L., & Bohl, D. K. (2018). Sustainable Development Goals Report: Mexico 2030. https:// pardee.du.edu/sites/default/files/UNDP%20Mexico.pdf sayfasından erişilmiştir. Erişim Tarihi: 21.05.2024.
• FasterCapital, (2024). Healthy Nations: Healthcare Advancements in the Next Eleven. https://fastercapital. com/content/Healthy-Nations--Healthcare-Advancements-in-the-Next-Eleven.html sayfasından erişilmiştir. Erişim Tarihi: 13.04.2024.
• Heller, P. (2007). What should macroeconomists know about health care policy? https://www.imf.org/ external/pubs/ft/wp/2007/wp0713.pdf sayfasından erişilmiştir. Erişim Tarihi: 15.05.2024.
• Hiyoshi, A., Honjo, K., Platts, L. G., Suzuki, Y., Shipley, M. J., Iso, H., ... & Brunner, E. J. (2023). Trends in health and health inequality during the Japanese economic stagnation: Implications for a healthy planet. SSM-Population Health, 22, 101356. https://doi.org/10.1016/j.ssmph.2023.101356.
• Hosseinpoor, A. R., Nambiar, D., & Schlotheuber, A. (2018). Monitoring health inequality in Indonesia. Global Health Action, 11(sup1), 3-6. https://doi.org/10.1016/j.ssmph.2023.101356.
• Human Rights Commission of Pakistan, (2020). The right to health a people’s manifesto, https://hrcpweb. org/hrcpweb/wp-content/uploads/2020/09/2024-The-Right-to-Health-A-Peoples-Manifesto. pdf sayfasından erişilmiştir. Erişim Tarihi: 20.06.2024.
• Institute for Health Metrics and Evaluation, (2023). Global Burden Disease Compare Data Visualization. Global Burden of Disease Study 2021. http://vizhub.healthdata.org/gbd-compare sayfasından erişilmiştir. Erişim Tarihi: 18/07/2024.
• Institute for Health Metrics and Evaluation, (2024a). Global Burden Disease Compare Data Visualization. https://vizhub.healthdata.org/gbd-compare/ sayfasından erişilmiştir. Erişim Tarihi: 24.05.2024. Institute for Health Metrics and Evaluation, (2024b). Global Burden Disease Data and Tools Overview. https://www.healthdata.org/research-analysis/about-gbd/gbd-data-and-tools-guide sayfasından erişilmiştir. Erişim Tarihi: 21.07.2024. International Labor Organization, (2023). Dönüştürücü değişim ve SKA 8: Kolektif yeteneklerin ve toplumsal öğrenmenin kritik rolü. https://www.ilo.org/tr/publications/donusturucu-degisim-ve-8- ska-kolektif-kabiliyetlerin-ve-toplumsal sayfasından erişilmiştir. Erişim Tarihi: 27.05.2024.
• Işık, A. F., Demirel, B., & Şenol, E. (2004). Bildirilen ölüm nedenleri. Turkiye Klinikleri Journal of Forensic Medicine and Forensic Sciences, 1(1), 1-11.
• İşleyen, Ş. (2019). Sağlık harcamaları, çevre kirliliği ve ekonomik kalkınma ilişkisi: 1998-2016 OECD Ülkeleri Örneği. Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 4(7), 63-79.
• Kawachi, I., & Kennedy, B. P. (1999). Income inequality and health: pathways and mechanisms. Health Services Research, 34(1 Pt 2), 215.
• Kawachi, I., Subramanian, S. V., & Almeida-Filho, N. (2002). A glossary for health inequalities. Journal of Epidemiology & Community Health, 56(9), 647-652.
• Khan, S. J., Asif, M., Aslam, S., Khan, W. J., & Hamza, S. A. (2023). Pakistan’s healthcare system: A review of major challenges and the first comprehensive universal health coverage initiative. Cureus, 15(9). 10.7759/cureus.44641.
• Kim, A.Y., Seo, M.S., & Kang, H.Y. (2022). Health disparity and healthcare utilization inequity among older adults living in poverty in South Korea: a cross-sectional study. BMC Geriatr 22, 999. https://doi.org/10.1186/s12877-022-03686-0.
• Kiraz, D. E. (2019). Sağlığın sosyal belirleyicileri, SD (Sağlık Düşüncesi ve Tıp Kültürü) Dergisi, Eylül, Ekim, Kasım 2019, s.52. 10-13.
• Koç, E. (2021). Sanayileşme ve kalkınma dinamikleri sürdürülebilir kalkınma ve beşeri sermaye, Ankara: Akademisyen Kitabevi.
• Kulik, R. M. (2024). Sustainable development. Encyclopedi Britannica. https://www.britannica.com/topic/ sustainable-development sayfasından erişilmiştir. Erişim Tarihi: 10.07.2024.
• Leyso, N. L., & Umezaki, M. (2024). Spatial inequality in the accessibility of healthcare services in the Philippines. GeoJournal, 89(3), 1-14. https://doi.org/10.1007/s10708-024-11098-3.
• Lous , B., & Graafland, J. (2022). Who becomes unhappy when ıncome ınequality. Applied Research in Quality of Life, 17, 299–316. https://doi.org/10.1007/s11482-020-09906-2.
• Mariotti, C., & Jacobs, D. (2020). The Redistributive Impact of Fiscal Policy Indicator A User Guide. https://webassets.oxfamamerica.org/media/documents/The_Redistributive_Impact_of_Fiscal_ Policy_Indicator_A_User_Guide_final.pdf sayfasından erişilmiştir. Erişim Tarihi: 25.05.2024.
• Marmot, M. (2024). We know what we need to do to improve health and reduce inequalities, now we need politicians to act. The BMJ, 384. https://doi.org/10.1136/bmj.q93.
• Mensah, J., & Ricart Casadevall, S. (2019). Sustainable development: Meaning, history, principles, pillars, and implications for human action: Literature review. Cogent Social Sciences, 5(1). https:// doi.org/10.1080/23311886.2019.1653531.
• Mentes, M. (2023). Retracted article: Sustainable development economy and the development of green economy in the European Union. Energy, Sustainability and Society, 13(1), 1-18. https://doi. org/10.1186/s13705-023-00410-7.
• Moeeni, M., Nosratnejad, S., Ponnet, K., Rostampour, M., & Ponnet, K. (2023). To what extent has the Iranian Health Transformation Plan addressed inequality in healthcare financing in Iran? International Journal for Equity in Health, 22 (62), 1-7. https://doi.org/10.1186/s12939-023-01880-z.
• Morgon, P. A. (2014). Sustainable Development for the Health-Care Industry: Setting the Stage. İçinde P. A. Morgon, (Ed.) Sustainable development for the healthcare industry: reprogramming the healthcare value chain. (s. 1-38). Switzerland: Springer.
• Nezamoleslami, D., Mohamadi, E., Larijani, B., Olyaeemanesh, A., Tavani, M. E., Rashidpouraie, R., & Bathaei, F. S. (2022). Barriers of health equity in the Iranian health system from the medical ethics viewpoint. Journal of Medical Ethics and History of Medicine, 15. https://doi. org/10.18502%2Fjmehm.v15i14.11570.
• Nguyen, P. T., Rahman, M. S., Le, P. M., Van Nguyen, H., Vu, K. D., Nguyen, H. L., ... & Gilmour, S. (2021). Trends in, projections of, and inequalities in reproductive, maternal, newborn and child health service coverage in Vietnam 2000-2030: a Bayesian analysis at national and sub-national levels. The Lancet Regional Health–Western Pacific, 15. https://doi.org/10.1016/j. lanwpc.2021.100230.
• O’Neill, J. (2018). The “Next Eleven” and the World Economy, https://www.project-syndicate.org/ commentary/n-11-global-economy-by-jim-o-neill-2018-04 sayfasından erişilmiştir. Erişim Tarihi: 17.07.2024.
• Our World in Data team, (2023). Reduce inequality within and among countries. https://ourworldindata. org/sdgs/reduced-inequalities sayfasından erişilmiştir. Erişim Tarihi: 23.05.2024.
• Önder, H. (2020). Bir sürdürülebilir kalkınma hedefi olarak sağlık. Akademia Doğa ve İnsan Bilimleri Dergisi, 6(1), 10-24.
• Rachmad, S. H., Naz, L., Fajar, M., & Dillena, K. (2020). Health Inequality and Deprivation in Developing Countries: Indonesia, Pakistan and Philippine. https://www.unescap.org/sites/default/files/ APS2020/23_Health_Inequality_and_Deprivation_in_Developing_Countries_Indonesia_Pakistan_ Philippine.pdf sayfasından erişilmiştir. Erişim Tarihi: 16.07.2024.
• Rahman, T., Gasbarro, D., & Alam, K. (2022). Financial risk protection in health care in Bangladesh in the era of Universal Health Coverage. Plos one, 17(6), e0269113. https://doi.org/10.1371/journal. pone.0269113.
• Rasanathan, K., & Diaz, T. (2016). Research on health equity in the SDG era: the urgent need for greater focus on implementation. International journal for equity in health, 15, 1-3. https://doi. org/10.1186/s12939-016-0493-7.
• Ray, D., & Linden, M. (2018). Health, inequality and income: a global study using simultaneous model. Journal of Economic Structures, 7, 1-28. https://doi.org/10.1186/s40008-018-0121-3.
• Sachs, J. D. (2001). The strategic significance of global inequality. Washington Quarterly, 24(3), 185- 198.
• Sachs, G. (2007). Beyond the BRICs: A look at the next 11. Beyond BRICS; Goldman Sachs Global Economic Group: New York, NY, USA, 161-164.
• Sachs, J. D. (2012). From millennium development goals to sustainable development goals. The Lancet, 379(9832), 2206-2211. https://doi.org/10.1016/S0140-6736(12)60685-0.
• Salama, N. (2022). Health equity in Egypt: Reflections in 2022, https://aps.aucegypt.edu/en/articles/786/ health-equity-in-egypt-reflections-in-2022 sayfasından erişilmiştir. Erişim Tarihi: 16.07.2024.
• Sandalcılar, A. R., Cihan, K. A., & Çolak, Y. (2022). Türkiye’nin N11 ülkeleriyle olan dış ticaretinin belirleyicileri: çekim modeli yaklaşımı, Uluslararası Ekonomi İşletme ve Politika Dergisi, 6(1), 59-78.
• Saunders M, Barr B., McHale, P., & Hamelmann, C. (2017). Key policies for addressing the social determinants of health and health inequities. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK453566/ sayfasından erişilmiştir. Erişim Tarihi: 10.08.2024.
• Septiono, W. (2023). Equity challenges in Indonesian health care. The Lancet Global Health, 11(5), e646-e647. https://doi.org/10.1016/S2214-109X(23)00110-9.
• Sutarsa, I. N. (2023). Indonesian health system reform no simple fix for inequity, Eastasiaforum, https:// doi.org/10.59425/eabc.1695938440.
• Sümbüloglu, V., Gören, A., & Sümbüloglu, K. (1995). Ölüm raporu yazım Kılavuzu. 2. Baskı: T.C. Sağlık Bakanlığı, Sağlık Projesi Genel Koordinatörlüğü, Sağlık Enformasyon Sistemleri Eğitim Dizisi, (3), 1-2.
• T.C. Dış İşleri Bakanlığı, (2022). Sürdürülebilir Kalkınma, https://www.mfa.gov.tr/surdurulebilir-kalkinma. tr.mfa sayfasından erişilmiştir. Erişim Tarihi: 16.07.2024.
• T.C. Sağlık Bakanlığı, & Temel Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü, (2011). Sağlığın teşviki ve geliştirilmesi sözlüğü. https://ekutuphane.saglik.gov.tr/Yayin/439 sayfasından erişilmiştir. Erişim Tarihi: 16.07.2024.
• T.C. Sağlık Bakanlığı, (2024a). Sağlık Bakanlığı’nın Tarihçesi, https://www.saglik.gov.tr/TR-11492/tarihce. html sayfasından erişilmiştir. Erişim Tarihi: 21.05.2024.
• T.C. Sağlık Bakanlığı, (2024b). Sağlık İstatistikleri Yıllığı, 2022. https://dosyasb.saglik.gov.tr/Eklenti/ 48054/0/siy202205042024pdf.pdf sayfasından erişilmiştir. Erişim Tarihi: 19.07.2024.
• The Independent, (2024). Suudi Arabistan resmi olarak BRICS’e katıldı. https://www.indyturk.com/ node/686531 sayfasından erişilmiştir. Erişim Tarihi: 17.07.2024.
• Tolunay, A., & Akyol, A. (2006). Kalkınma ve Kırsal Kalkınma: Temel Kavramlar ve Tanımlar. Turkish Journal of Forestry, 7(2), 116-127.
• Tung, P. D., Cuong, N. V., Trang, D. H., Giang, T. H., Oanh, N. T. T., & Thi Ha, P. T. (2020). Multidimensional Inequality in Vietnam, https://www.afd.fr/en/ressources/multidimensional-inequalityvietnam sayfasından erişilmiştir. Erişim Tarihi: 10.04.2024.
• Türkiye İstatistik Kurumu, (2021). Birleşmiş Milletler Sürdürülebilir Kalkınma Göstergeleri (2010+). https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Sustainable-Development-Indicators-2010-2019-37194 sayfasından erişilmiştir. Erişim Tarihi: 02.05.2024.
• Türkiye İstatistik Kurumu, (2023). Yıllık Gayrisafi Yurt İçi Hasıla. 2022 https://data.tuik.gov.tr/Bulten/ Index?p=Yillik-Gayrisafi-Yurt-Ici-Hasila-2022-49742 sayfasından erişilmiştir. Erişim Tarihi: 02.05.2024.
• Türkiye Sağlık Platformu [TÜSAP]. (2020). Ulusal ve uluslararası ölçekte sağlık finansmanında hastalık yükü: Sağlık finansmanı raporu, https://tusap.org/wp-content/uploads/2021/06/16- 16nciTOPLANTI_yeni.pdf sayfasından erişilmiştir. Erişim Tarihi: 10.05.2024.
• United Nations, (2015). Integrating the three dimensions of sustainable development: A framework and tools. https://hdl.handle.net/20.500.12870/3161 sayfasından erişilmiştir. Erişim Tarihi: 27.05.2024.
• United Nations, (2023). The Sustainable Development Goals Report, https://unstats.un.org/sdgs/report/ 2023/The-Sustainable-Development-Goals-Report-2023.pdf sayfasından erişilmiştir. Erişim Tarihi: 10.05.2024.
• United Nations, (2024a). Global indicator framework for the Sustainable Development Goals and targets of the 2030 Agenda for United Nations, https://unstats.un.org/sdgs/indicators/indicators-list/ sayfasından erişilmiştir. Erişim Tarihi: 15.05.2024.
• United Nations, (2024b). Health and Populations. https://sdgs.un.org/topics/health-and-population sayfasından erişilmiştir. Erişim Tarihi: 15.05.2024.
• Unger-Saldaña, K., Lajous, M., & Reich, M. R. (2023). Improving health system performance in Mexico. The Lancet, 402(10403), 674-676. https://doi.org/10.1016/S0140-6736(23)00777-8.
• Yılmaz, V., & Yentürk, N. (2017). Türkiye’de kamu sağlık harcamalarının tarihsel seyri: Betimleyici bir değerlendirme. Toplum ve Hekim, 32(4), 295-307.
• Wildman, J. (2003). Modelling health, income and income inequality: The impact of income inequality on health and health inequality. Journal of Health Economics, 22(4), 521-538. https://doi. org/10.1016/S0167-6296(03)00003-1.
• Wilkinson, R. G. (1992). National mortality rates: The impact of inequality? American Journal of Public Health, 82(8), 1082-1084. https://doi.org/10.2105/AJPH.82.8.1082.
• Wilkinson, R. G. (1997). Commentary: Income inequality summarises the health burden of individual relative deprivation. BMJ, 314(7096), 1727. https://doi.org/10.1136/bmj.314.7096.1727.
• Wilkinson, R. G., & Pickett, K. E. (2006). Income inequality and population health: A review and explanation of the evidence. Social Science & Medicine, 62(7), 1768-1784. https://doi.org/10.1016/j. socscimed.2005.08.036.
• World Bank, (2023a). Current health expenditure (% of GDP). https://data.worldbank.org/indicator/ SH.XPD.CHEX.GD.ZS?end=2021&start=2004&view=chart sayfasından erişilmiştir. Erişim Tarihi: 21.05.2024.
• World Bank, (2023b). Out-of-pocket expenditure (% of current health expenditure). https://data.worldbank. org/indicator/SH.XPD.OOPC.CH.ZS?end=2021&start=2004&view=chart sayfasından erişilmiştir. Erişim Tarihi: 21.05.2024.
• World Bank, (2024a). Life expectancy at birth, total (years), (N-11 Countries). https://data.worldbank. org/?locations=BD-TR-EG-KR sayfasından erişilmiştir. Erişim Tarihi:18.07.2024.
• World Bank, (2024b). Life expectancy at birth, total (years). https://data.worldbank.org/indicator/ SP.DYN.LE00.IN sayfasından erişilmiştir. Erişim Tarihi:18.07.2024.
• World Health Organization, (1978). Declaration of Alma-Ata. https://www.who.int/docs/default-source/ documents/almaata-declaration-en.pdf sayfasından erişilmiştir. Erişim Tarihi: 01.06.2024.
• World Health Organization, (2017). State of health inequality: Indonesia. https://iris.who.int/bitstream/ha ndle/10665/259685/9789241513340-eng.pdf sayfasından erişilmiştir. Erişim Tarihi: 01.06.2024.
• World Health Organization, (2018). Country Cooperation Strategic Agenda (2017–2022), Philippines. https://iris.who.int/bitstream/handle/10665/136828/ccsbrief_phl_en.pdf?sequence=1sayfasından erişilmiştir. Erişim Tarihi: 20.07.2024.
• World Health Organization, (2019a). Evidence and resources to act on health inequities, social determinants and meet the SDGs. https://www.who.int/europe/publications/i/item/WHOEURO- 2019-3496-43255-60621 sayfasından erişilmiştir. Erişim Tarihi: 01.06.2024.
• World Health Organization, (2019b). Republic Of Korea–Who Country Cooperation Strategy 2019–2023. https://iris.who.int/rest/bitstreams/1174701 sayfasından erişilmiştir. Erişim Tarihi: 01.06.2024.
• World Health Organization, (2020). World health statistics 2020: monitoring health for the SDGs, sustainable development goals. https://digitalcommons.fiu.edu/srhreports/health/health/28/ sayfasından erişilmiştir. Erişim Tarihi: 20.05.2024.
• World Health Organization, (2021a). Health equity and its determinants. https://cdn.who.int/media/docs/ default-source/world-health-day-2021/health-equity-and-its-determinants.pdf sayfasından erişilmiştir. Erişim Tarihi: 20.04.2024.
• World Health Organization, (2021b). WHO/ILO Joint Estimates of the Work-related Burden of Disease and Injury 2000-2016: Global Monitoring Report, https://www.who.int/publications/i/ item/9789240034945 sayfasından erişilmiştir. Erişim Tarihi: 20.04.2024.
• World Health Organization, (2022a). World health statistics 2022: monitoring health for the SDGs, sustainable development goals. https://www.who.int/publications/i/item/9789240051157 sayfasından erişilmiştir. Erişim Tarihi: 15.04.2024.
• World Health Organization, (2022b). WHO Bangladesh Country Cooperation Strategy: 2020–2025, https://www.who.int/publications/i/item/9789290209478 sayfasından erişilmiştir. Erişim Tarihi: 18.05.2024.
• World Health Organization, (2023). Tracking universal health coverage: 2023 global monitoring report. https://www.who.int/publications/i/item/9789240080379 sayfasından erişilmiştir. Erişim Tarihi: 20.02.2024.
• World Health Organization, (2024a). Current Health Expenditure Per Capita in US$, The Global Health Observatory.https://www.who.int/data/gho/data/indicators/indicator-details/GHO/current-healthexpenditure-( che)-per-capita-in-us-dollar sayfasından erişilmiştir. Erişim Tarihi: 21.05.2024.
• World Health Organization, (2024b). Health Financing Dashboard. https://www.who.int/teams/healthsystems- governance-and-financing/health-financing/hfpm-background-indicators sayfasından erişilmiştir. Erişim Tarihi: 20.02.2024.