TÜRKİYE’DE KAMUSAL SOSYAL YARDIM UYGULAMALARI SÜRECİNDE ORTAYA ÇIKAN SORUNLAR: BİR OLGUBİLİM ARAŞTIRMASI

Year 2025, Volume: 21 Issue: 3, 1235 - 1267, 30.09.2025

Fulya Çınar , Mehmet Merve Özaydın

Abstract

Yoksulluk her toplumda farklı dönemlerde ve farklı boyutlarda ortaya çıkan ve politik mücadele gerektiren önemli bir sosyoekonomik sorundur. Bu noktada kamusal sosyal yardımlar, yoksullukla mücadelede önemli bir yere sahiptir. Türkiye’de kamusal sosyal yardım hizmeti, çok sayıda kurumun görev alanı içinde yer alsa da esas itibariyle bu yardımların sunumunda sosyal yardımlaşma ve dayanışma vakıfları ile belediyeler ön plana çıkmaktadır. Bu kurumların etkin olarak çalıştıkları gözlemlenmekle birlikte özellikle yardım sunumunda çok başlılığın yaratmış olduğu koordinasyonsuzluk ve mükerrerlik ile sosyal yardım yararlanıcı sayısının son yıllarda artış göstermesi ve yoksulluğun etkilerinin derinleşmesi gibi sorunlar söz konusu alanda araştırma yapılmasını önemli kılmaktadır. Bu çerçevede mevcut çalışma ile Batı Akdeniz Bölgesi’nde yer alan illerde ve bu illere bağlı ilçelerde görev yapan mülki idare amirleri, sosyal yardımlaşma ve dayanışma vakfı müdürleri ve belediye yöneticilerinden oluşan 34 kişi ile derinlemesine görüşmeler gerçekleştirilmiştir. Araştırma verileri MAXQDA programı kullanılarak olgubilim deseni çerçevesinde analiz edilmiştir. Araştırma sonucunda, sosyal yardım uygulamaları sırasında ortaya çıkan sorunlar; ‘organizasyonel yapılanma’, ‘yararlanıcılar’, ‘yardım sunum biçimi’, ‘bürokrasi’, ve ‘sosyopolitik sorunlar’ olmak üzere 5 tema altında sunulmuştur. Artan merkezileşme, koordinasyonsuzluk, bütçe sorunları, yardımlara bağımlılık, yardım dağıtım sürecinde ortaya çıkan klientalist ve popülist eğilimler, enflasyon, göç ve kayıt dışı çalışmanın dağıtım mekanizması üzerindeki olumsuz etkileri söz konusu temalar altında yer alan sorunlardan bazılarıdır. Araştırma bulguları literatürdeki araştırma sonuçlarıyla karşılaştırmalı olarak tartışılmış ve tespit edilen sorunların çözümüne yönelik politika önerileri geliştirilmiştir.

Keywords

Yoksulluk , Kamusal Sosyal Yardım , SYDV , Belediye , Olgubilim

PROBLEMS EMERGING IN THE PROCESS OF PUBLIC SOCIAL ASSISTANCE PRACTICES IN TURKEY: A PHENOMENOLOGICAL STUDY

Abstract

Poverty is an significant socio-economic problem that occurs in different periods and in different dimensions in every society and requires political struggle. At this point, public social assistance has an significant place in the fight against poverty. In Turkey, although public social assistance services are provided by many institutions, social assistance and solidarity foundations and municipalities come to the forefront in the provision of such assistance. Although it is observed that these institutions are working effectively, problems such as uncoordination and duplication caused by the multiplicity in the provision of assistance, the increase in the number of social assistance beneficiaries in recent years and the deepening of the effects of poverty make it significant to conduct research in this field. In this framework, in-depth interviews were conducted with 34 people, including provincial administrative chiefs, directors of social assistance and solidarity foundations and municipal administrators, working in the provinces and districts of the Western Mediterranean Region. The research data were analysed using MAXQDA software within the framework of a phenomenological design. As a result of the research, the problems arising during social assistance practices were presented under 5 themes: ‘organisational structure’, ‘beneficiaries’, ‘aid delivery method’, ‘bureaucracy’, and ‘sociopolitical problems’. Increasing centralization, lack of coordination, budget problems, dependence on aid, clientalist and populist tendencies that emerge in the aid distribution process, inflation, migration and the negative effects of unregistered work on the distribution mechanism are some of the problems included under these themes. The findings of the research were discussed in comparison with the results of the research in the literature and the questions identified were analysed.

Keywords

Poverty , Public social assistance , SYDV , Municipality , phenomenology

References

• Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı, (2024). SYGM, Sosyal yardım programları, https://aile.gov.tr/sygm/programlarimiz/sosyal-yardim-programlarimiz/ sayfasından erişilmiştir. Erişim Tarihi: 26.08.2024.
• Aktan, C. C., & Vural, İ. Y. (2002). Yoksullukla mücadele stratejileri. İçinde C. C. Aktan (Ed.) Yoksulluk: Terminoloji, temel kavramlar ve ölçüm yöntemleri, (s. 39-66), Ankara: HAK İŞ.
• Altunışık, R., Coşkun, R., Bayraktaroğlu, S., & Yıldırım, E. (2010), Sosyal bilimlerde araştırma yöntemleri SPSS uygulamalı, Sakarya.
• An, C. B., Haveman, R., & Wolfe, B. (1993). Teen out-of-wedlock births and welfare receipt: The role of childhood events and economic circumstances. The Review Economics and Statistics, 75(2), 195-208.
• Antel, J. J. (1992). The ıntergenerational transfer of welfare dependency: Some statistical evidence. The Review of Economics and Statistics, 7(3), 467-473.
• Aygül, H. H. (2018). Mülteci emeğinin Türkiye işgücü piyasalarındaki görünümü ve etkileri. Süleyman Demirel Üniversitesi Vizyoner Dergisi, 9(20), 68-82.
• Balcılar, A., N., & Çınarlı, S. (2020). Türkiye’de sosyal belediyecilik uygulamaları ve Bornova Belediyesi örneği. Sivas Cumhuriyet Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 21(2), 122-156.
• Balvociute, R. (2020). Social assistance for poverty reduction in the EU Countries: An aspect of socio-economic sustainability. European Journal of Sustainable Development, 9(1), 469-480.
• Başer, D., & Kırlıoğlu, M. (2020). Türkiye’deki sosyal yardım sistemine yönelik sosyal hizmet uzmanlarının deneyimleri. Toplum ve Sosyal Hizmet, 31(4), 1486-1513.
• Buğra, A. (2020). Temel Gelir/Vatandaşlık Geliri Üzerine, Erişim adresi: https://sarkac.org/2021/05/temel-gelir-vatandaslik-geliri-nedir/ sayfasından erişilmiştir. Erişim tarihi:03.09.2024.
• Ceren, A. (2017). Sosyal yardımların yönetilmesi: Kahramanmaraş örneği (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Ceren, A. & Erdem, T. (2019). Kahramanmaraş ili sosyal yardım yönetimi üzerine bir araştırma. Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 12(32), 413-451.
• Ceren, F. (2015). Sosyal hizmet uzmanlarının yoksulluğun nedenlerine ilişkin algıları ve yoksulluğa yönelik tutumları, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Coşkun, M. N. (2012). Türkiye’de yoksulluk: Bölgesel farklılıklar ve yoksulluğun profili. Discussion Paper, 2012(59), Turkish Economic Association, Ankara.
• Creswell, J. W. (2021). Nitel araştırma yöntemleri (Çev. S., B. Demir, M. Bütün). Ankara: Siyasal Kitabevi
• Çakan, Ş. (2019). Sosyal yardım müdavimleri: İnatçı Yoksullar (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Harran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Şanlıurfa.
• Çiçek, Ş. E. (2010). Türkiye’de belediyelerin sosyal yardım ve sosyal hizmet politikaları: Batı Akdeniz örneği (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Isparta.
• Çöpoğlu, M. (2014). Sosyal belediyecilik ve sorunları. Çankırı Karatekin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 5(2), 223-247.
• Dodurka, B. Z. (2014). Türkiye’de merkezi devlet eliyle yapılan sosyal yardımlar, Çalışma Raporu, Ankara. Türkiye’de Merkezi Devlet Eliyle Yapılan Sosyal Yardımlar-Çalışma Raporu (2014) 0.pdf (bogazici.edu.tr) sayfasından erişilmiştir. Erişim tarihi: 03.09.2024.
• Dönmez, A., Öğülmüş, S., Tatlıdil, H., Ersöz Y., H., Hazar, S. & Eroğlu A., H. (2008). Sosyal yardım algısı ve yoksulluk kültürü: Türkiye’de kamusal sosyal yardım alanların yardım algısı ve yoksulluk kültürü araştırma raporu, (Ed. S. Güneş), Ankara.
• Duran, S. (2024). Türkiye’de sosyal yardım uygulamaları: Ermenek Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakfı örneği üzerinden genel bir bakış (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Necmettin Erbakan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
• Durmaz, O. S. (2016). Neo-liberal sosyal politika rejiminin tesisi ve AKP, Çalışma ve Toplum Dergisi, 48(1), 681-702.
• Duruel, M. (2017). Suriyeli sığınmacıların Türk emek piyasasına etkileri fırsatlar ve tehditler. Uluslararası Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 3(2), 207-222.
• Eroğlu, E. (2010). Türkiye’de yoksulluk ve yoksulluğu önlemeye yönelik uygulanan kamusal politikaların değerlendirilmesi (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Bursa Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bursa.
• Fırat, M. (2013). Gelişmekte olan ülkelerde ve Türkiye’de yoksulluk. Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 15(1), 185-206.
• Fraczek, P., & Kaczmarski, M. (2021). The social assistance system in Poland and its financing in 2015-2018 as a factor of the stabilization of the socio-economic policy of the state in turbulent conditions. VUZF Review, 6(2), 190-197.
• Gül, H., & Sallan Gül, S. (2008). Türkiye’de yoksulluk, yoksul yardımları ve istihdam. İçinde N. Oktik (Ed.), Türkiye’de yoksulluk çalışmaları, (s.361-390), İzmir: Yakın Kitabevi.
• Gülşen, S. (2019). Veri zarflama analizi tekniği ile Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakfı’nın gerçekleştirdiği sosyal yardımların etkinlik ölçümü: Arıcak Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakfı örneği (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Elazığ.
• Günal, V. A. (2013). Merkezi yönetim-belediye ilişkilerinde Antalya Büyükşehir Belediyesi örneği. Uluslararası Alanya İşletme Fakültesi Dergisi, 5(1), 127-134.
• Günaydın, D. (2023a). Sosyal yardım sorunu olarak sosyal yardım bağımlılığı. Sosyal Siyaset Konferansları Dergisi, 84, 15-26.
• Günaydın, D. (2023b). Sosyal dışlanma unsuru olarak sosyal yardım sistemleri: Utanç ve damgalanmanın yeniden üretimi. Toplum ve Sosyal Hizmet, 34(1), 185-207.
• Güneyi, A. (2021). Türk kamu personel sisteminin liyakatle ilgili problem sahaları üzerine değerlendirme. Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 23(3), 1054-1089.
• Gündoğan, N. (2008). Türkiye’de yoksulluk ve yoksullukla mücadele, asodosya, 42(56), (2024, 22 Ağustos), https://www.yumpu.com/tr/document/view/5662429/turkiyede-yoksulluk-ve yoksullukla-mucadele-ankara-sanayi-odas sayfasından erişilmiştir. Erişim Tarihi: 24.08.2024.
• Hanna, R., & Olken, B., A. (2018). Universal basic incomes versus targeted transfers: Anti-poverty programs in developing countries. Journal of Economic Perspectives. 32(4), (Fall 2018), 201–226.
• Karadağ, Y., & Şahin İpek, A. (2020). Seçilmiş büyükşehir belediyelerinin sosyal harcamaların düzeyini etkileyen faktörler bağlamında değerlendirilmesi. Süleyman Demirel Üniversitesi Vizyoner Dergisi, 11(6), 182-202.
• Kart, E., Öngör, H. (2023). Çalışan kadın yoksullar ve yoksulluğuna dair, Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 22(1), 12-29.
• Katıtaş, S., K. (2021). Merkez yerel ikileminde sosyal politika, sosyal hizmet ve sosyal yardım tasnifinde bir alan araştırması; İstanbul örneği (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Kaya, E. (2009). Yoksullukla mücadelede Avrupa’nın ve Türkiye’nin sosyal yardım modeli, Sosyal Yardım Uzmanlık Tezi. T.C. Başbakanlık Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Genel Müdürlüğü, Ankara.
• Kayalıdere, G., & Şahin, H. (2014). Sosyal devlet anlayışı çerçevesinde Türkiye’de sosyal koruma harcamalarının gelişimi ve yoksulluk. Siyaset, Ekonomi ve Yönetim Araştırmaları Dergisi, 2(2), 57-75.
• Kesgin, B. (2016). Sosyal hizmet ve sosyal yardımda büyükşehir belediyeleri ile ilçe belediyeleri arasında nasıl bir dağılım yapılabilir?, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 18(3), 447-462.
• Kesgin, B. (2008). Yoksulluğa yerel müdahale “sosyal belediyecilik” karşılaştırmasında Eminönü ve Beşiktaş Belediyeleri örnekleri (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Kılıç, R., & Çetinkaya, Ş. (2012). Türkiye’de yoksullukla mücadelede sosyal yardım stratejileri ve bir model önerisi. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 34, 93-114.
• Kılıç, R. (2012). Türkiye’de sosyal yardımlaşma müessesesi: durum analizi, sorunlar ve çözüm önerileri (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kütahya.
• Koçancı, M. (2021). Sosyal yardımların değişiminde neo liberal etki: Gelir getirici proje desteklerinin sonlandırılması örneği, Akdeniz İİBF Dergisi, 21(1), 1-16.
• Kutlu, D. (2016). Türkiye’de sosyal yardım ve istihdam ilişkisinin güncel boyutları: kurumsal ve sosyolojik bir çözümleme, Mülkiye Dergisi, 40(2), 101-142.
• Lewis, O. (1966). The culture of poverty. Scientific American, 215(4) (October 1966), 19-25.
• Li, M., & Walker, R. (2017). Shame, stigma and the take-up of social assistance: Insights from rural China. International Journal of Social Welfare, 26(3), 230-238.
• Metin, O. (2011). Sosyal politika açısından AKP dönemi: sosyal yardım alanında yaşananlar. Çalışma ve Toplum Dergisi, 1(28), 179-200.
• Nurdoğan, A. K., & Şahin, M. (2019). Türkiye’ye yönelen uluslararası göç işsizliğin bir nedeni mi? Uluslararası Toplum Araştırmaları Dergisi, 11(18), 2201- 2223.
• Odabaşı, F. (2009). Yoksullukla mücadelede istihdamın rolü, Sosyal Yardım Uzmanlık Tezi. T.C. Başbakanlık Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Genel Müdürlüğü, Ankara.
• Ortakaya, Ü. İ. (2021). Türkiye’deki Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakıfları (SYDV) çalışanlarının sosyal yardım algısı: Bir karma yöntem araştırması (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Ortakaya, Ü.İ. & Karagöl, E.T. (2022). Sosyal yardım verenlerin sosyal yardım algısı ölçeği: Geçerlik ve güvenirlik çalışması. Journal of Emerging Economies and Policy, 7(1), 173-183.
• Öğülmüş, S. (2011). Sosyal yardım algısı ve yoksulluk kültürü. Aile ve Toplum Dergisi, 7(26), 83-96.
• Öztornacı, B., & Demirdöğen, A. (2015). Farklı eşdeğerlik ölçeklerine göre temel yoksulluk göstergelerinin değişimi: Türkiye örneği. Tarım Ekonomisi Dergisi, 21(1), 7-15.
• Parlak, Z., & Ak, Y. (2022). Çalışan yoksulluğu: AB ve Türkiye’de durum analizi, Akademik Yaklaşımlar Dergisi, 13(1), 117-143.
• Pektaş, E., K. (2010). Türkiye’de sosyal belediyecilik uygulamaları ve temel sorunlar, Akademik İncelemeler Dergisi, 5(1), 4-22.
• Pissarides, C. A. (1991), Macroeconomic adjustment and poverty in selected ındustrial countries. The World Bank Economic Review, 5(2), 207-229.
• Robson, C. & McCartan, K. (2015). Bilimsel araştırma yöntemleri: Gerçek dünya araştırması (Ş. Çınkır & N. Demirkasımoğlu, Çev.), Ankara: Anı Yayıncılık.
• Roelen, K. (2019). Receiving social assistance in low and middle-ıncome countries: Negating shame or producing stigma? Journal of Social Policy, 49(4), 705-723.
• Salim, M. (2020). Türkiye’de yoksullukla mücadelede kamusal sosyal yardımlar ve bir kurum incelemesi: Sosyal yardımlaşma ve dayanışma vakıfları, International Social Mentality and Researcher Thinkers Journal, 6(36), 1658- 1679.
• Stokes, C. S. (2007). Political clientelism. İçinde C. Boix (Ed.), Handbook of comparative politics, (s.604-627). Oxford University Press, New York.
• Şener, Ü. (2010). Yoksullukla mücadelede sosyal güvenlik, sosyal yardım mekanizmaları ve iş gücü politikaları, politika notu. Türkiye Ekonomi Politikaları Araştırma Vakfı, Ankara.
• Şenkal, A. (2021). Sosyal korumada küresel boyutlar: Sorunlar ve temel tartışmalar. İnsan ve İnsan, 8(30), 13-28.
• Şenses, F. (2014). Küreselleşmenin öteki yüzü yoksulluk. 7. Basım, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Taşçı, F. (2008). Türkiye’nin kamusal sosyal yardım anlayışı (1980-2007) üzerine bir analiz. Sosyal Siyaset Konferansları Dergisi, 55, 127-149.
• Tekindal, M., & Uğuz Arsu, Ş. (2020), Nitel araştırma yöntemi olarak fenomenolojik yaklaşımın kapsamı ve sürecine yönelik bir derleme. Ufkun Ötesi Bilim Dergisi, 20(1), 153-182.
• Tiyek, R. (2012). Yerel yönetimlerin sosyal politika uygulamalarındaki rolü: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Sosyal Yardım Birimi örneği. Yerel Politikalar Dergisi, 2, 53-84.
• Topuz, S., & Özkan, Y. (2017). Sosyal yardım ve inceleme görevlilerinin sosyal yardım alanına ilişkin görüşleri ve kanıta dayalı uygulama ile ilişkisi. Sosyal Güvenlik Dergisi, 7(1), 169-189.
• Türk, T., & Ünlü, H. (2016). Yoksullukla mücadele politikaları: 2000 sonrası Türkiye örneği. Süleyman Demirel Üniversitesi Vizyoner Dergisi, 7(14), 92-104.
• Türkiye Cumhuriyeti Kalkınma Bakanlığı, (2013). Onuncu Kalkınma Planı (2014-2018), Ankara.
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı, (2019). On Birinci Kalkınma Planı (2019-2023), Ankara.
• Türkiye İstatistik Kurumu (2023). Sosyal koruma istatistikleri. https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Sosyal-Koruma-Istatistikleri-2023-53560 sayfasından erişilmiştir. Erişim tarihi: 21.06.2025.
• Türkiye İstatistik Kurumu (2023). Sosyal koruma harcamalarının yardım türlerine göre dağılımı. https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Sosyal-Koruma-Istatistikleri-2023-53560 sayfasından erişilmiştir. Erişim tarihi: 21.06.2025.
• Türkiye İstatistik Kurumu (2024). Yoksulluk ve yaşam koşulları istatistikleri. https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Yoksulluk-ve-Yasam-Kosullari-Istatistikleri-2024-53714 sayfasından erişilmiştir. Erişim tarihi: 21.06.2025.
• Türkmen, S., & Kalağan, G. (2023). Türkiye’de yoksullukla mücadelede yerel yönetimlerin rolü: Antalya Kepez Belediyesi örneği. Oğuzhan Sosyal Bilimler Dergisi, 5(2), 125-142.
• Türkoğlu, İ. (2013). Sosyal devlet bağlamında Türkiye’de sosyal yardım ve sosyal güvenlik. Akademik İncelemeler Dergisi, 8(3), 275-305.
• Yaşar, S., & Taşar, M.O. (2019). Kavramsal olarak yoksulluk ve Türkiye’de yoksullukla mücadele politikalarının etkileri. Sosyal Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 19(38), 118-144.
• Yıldırım, A., & Şimşek, H. (2021). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayıncılık. Yıldız, G. (2017). Kayırmacılık olgusunun Türk kamu yönetimine yansımaları. Akdeniz Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 1(2), 62-76.
• Yılmaztürk, A., & Güler, T. (2017), Sosyal devlet anlayışının karşılığı: Sosyal belediyecilik ve temel sorunları. Ekonomi ve Yönetim Araştırmaları Dergisi, 6(1), 1-23.
• Yücel, T., & Özmen, A. (2020). Meritokrasiyi kısıtlayan kayırmacılığın bir türü olarak nepotizm: 1982 Anayasası’nın 10. ve 70. maddeleri kapsamında bir değerlendirme. Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 22(39), 312-335.