Edebiyat Sosyolojisi Bağlamında Karşılaştırmalı bir Analiz: Refet ve Jane Eyre

Year 2024, , 190 - 203, 30.12.2024

Senem Üstün Kaya

https://doi.org/10.51540/ijof.1527727

Abstract

Edebiyat ve toplum arasındaki ilişkiyi konu alan Edebiyat Sosyolojisi, okuyuculara tarihteki olayları değerlendirmede yeni bakış açıları sunarak 1900'lü yıllardan itibaren çok yönlü bir şekilde ele alınmıştır. Örneğin feminizm, edebiyat kanonunu değiştiren bir kavram olmuştur ve edebiyat sosyolojisinin temel çalışmalarından biridir. Feminizm, çeşitli şekillerde tanımlanıp değerlendirilse de kadınların eşit hak ve özgürlük mücadelesini ifade eder. Kadın hareketi 19. yüzyılın başlarında Batı toplumlarında ortaya çıkıp hızlanırken, Türk kültüründe 1839 Tanzimat’dan sonraki reformlar sonucunda etkin olarak toplumda öne çıktı. Bu çalışma, edebiyat sosyolojisi çerçevesinde, İngiliz ve Türk kültürlerinin çığır açan iki dönemi olan Viktorya ve Tanzimat Dönemlerindeki feminist gelişmelerin izlerini açıklığa kavuşturmaktadır. Feminizmin tartışıldığı dönemlerde yazılan Charlotte Brontë'nin Jane Eyre (1847) ve Fatma Aliye'nin Refet (1898) adlı eserleri 19. yüzyılda yeni yasa ve düzenlemelerle ataerkil toplumlarda kadının statüsünü temsil eder. Bu nedenle bu çalışma kapsamında İngiliz ve Türk kültürlerinin 19. yüzyıldaki kadın hareketlerine sosyolojik bir yorum sunabilmek amacıyla Jane Eyre ve Refet karşılaştırmalı olarak analiz edilmiştir.

Keywords

Edebiyat Sosyolojisi, feminizm, Viktorya ve Tanizmat Dönemleri, Jane Eyre, Refet

A COMPARATIVE ANALYSIS IN THE CONTEXT OF LITERARY SOCIOLOGY: REFET AND JANE EYRE

Abstract

Literary Sociology, which examines the relationship between literature and society, has been handled in a multifaceted way since the 1900s by providing readers new perspectives to evaluate the events in history. Feminism, for instance, has been an altering concept of literary canon and is one of the essential studies of literary sociology. Although it has been defined and evaluated in various ways, feminism refers to women’s struggle for equal rights and liberty. While the women’s movement emerged and accelerated in the Western societies at the beginning of the 19th century, it became efficiently prominent in the Turkish society and the culture after the reforms of the Tanzimat in 1839. Through a literary sociology framework, this study follows the traces of feministic improvements in the Victorian and the Tanzimat Periods: two groundbreaking periods of the British and the Turkish cultures. Written at times when feminism was discussed, Charlotte Brontë’s Jane Eyre (1847) and Fatma Aliye’s Refet (1898) represent women’s status with the new laws and regulations in the 19th century patriarchal societies. Therefore, within the scope of this study, Jane Eyre and Refet were comparatively analyzed to present a sociological interpretation of the British and Turkish cultures, regarding the women’s movements in the 19th century

Keywords

Literary Sociology, feminism, the Victorian and the Tanzimat Periods, Jane Eyre, Refet

References

• Ahmet Mithat Efendi (1994). Bir Osmanlı kadın yazarın doğuşu. (B. Ermat, Trans.). Sel Yayıncılık.
• Akşit, E. (2012). Kızların sessizliği: Kız enstitülerinin uzun tarihi. İletişim Yayınları.
• Akyüz, Y. (2013). Türk eğitim tarihi M.Ö. 1000-M.S. 2013. Pegem Akademi Yayınları.
• Altınbaş, Z. (1989). Anayasalarımızda kadın hakları. Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 14, 455-466.
• Altındal, M. (1994). Osmanlıda kadın. Altın Kitaplar Basımevi.
• Alver, K. (2012). Edebiyatın sosyolojik imkânı. K. Alver (Ed.). Edebiyat sosyolojisi (s. 13-22) içinde. Hece Yayınları.
• Andree, M. (1993). Feminizm. (Ş. Tekeli, Çev.). İletişim Yayınları.
• Bayvertan, K. (2010). İstanbul’da basılan Osmanlı dönemi Rum kadın dergileri. İstanbul Kadın Kadın İstanbul Proje Kitabı Seçki. Kadın Eserleri Kütüphanesi ve Bilgi Merkezi Vakfı Yayınları.
• Bell, M. (1996). Jane Eyre: The tale of the governess (Jane Eyre: Mürebbiyenin hikâyesi). The American Scholar, 65(2), 263-269.
• Brennan, Z. (2010). Brontë’s Jane Eyre: a reader’s guide (Brontë'nin Jane Eyre’ı: Bir okuyucu kılavuzu). Continuum International Publishing Group.
• Briggs. A. (1999). The Victorian people: a reassessment of personal themes 1851-1867 (Viktorya dönemi halkı: Kişisel temaların yeniden değerlendirilmesi 1851-1867). Odham’s Press.
• Brontë, C. (1992). Jane Eyre. Wordsworth Clasics.
• Buckner, P. A. (2005). Rediscovering the British world. University of Calgary Press.
• Chused, R. H. (1984). The oregon donation act of 1850 and nineteenth century federal married women’s property law (1850 tarihli oregon bağış yasası ve on dokuzuncu yüzyıl federal evli kadınların mülkiyet yasası). Law and History Review, 2(1), 44–78.
• Combs, M. B. (2005). A measure of legal independence: the 1870 married women’s property wct and the portfolio allocations of British wives (Yasal bağımsızlığın bir ölçüsü: 1870 evli kadınların mülkiyet yasası ve İngiliz eşlerin portföy tahsisleri). The Journal of Economic History, 65(4), 1028–1057.
• Copelman D. M. (1996). London’s women teachers (Londra’nın kadın öğretmenleri). International Thomson Publishing Company.
• Çaha, Ö. (1996) Sivil kadın. Vadi Yayınları.
• Çakır, S. (2016). Osmanlı kadın hareketi. Metis Yayınları.
• Demirdirek, A. (2019). Osmanlı kadınların hayat hakkı arayışının bir hikâyesi. Ayizi Kitap.
• Demirel, Ö. and Kaya Z. (2005). Öğretmenlik mesleğine giriş. Pegem Yayıncılık.
• Denizli, S. (2004). Ahmet Mithat Efendi’nin romanlarında kadın eğitimi üzerine bir inceleme. Dokuz Eylül Üniversitesi.
• Dickens, C. (1988). A tale of two cities (İki şehrin hikâyesi). Oxford University Press.
• Dunn, R. J. (2001). Jane Eyre: a Norton critical edition (Jane Eyre: Norton’un eleştirek baskısı). W. W. Norton & Company, Inc.
• Eryılmaz, B. (1992). Tanzimat ve yönetimde modernleşme. İşaret Yayınları.
• Esen, N. (2020). Modern Türk edebiyatı üzerine okumalar. İletişim Yayıncılık.
• Fatma Aliye (2018). Refet. Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Fisk, N. P. (2008). I heard her murmurs: decoding narratives of female desire in Jane Eyre and secresy (Onun mırıltılarını duydum: Jane Eyre ve Secresy’deki kadın arzusu anlatılarının kodunu çözmek). Brontë Studies, 33(3), 218-231.
• Gao, H. (2013). Reflection on feminism in Jane Eyre (Jane Eyre’de feminizm yansıması). Theory and Practice in Language Studies, 3(6), 926-931.
• Gaskell, E. (2005). The life of Charlotte Brontë (Charlotte Brontë’nin hayatı). Barnes & Noble Classics.
• Gençtürk-Demircioğlu, T. (2010). Hayattan kurmacaya: Fatma Aliye Hanım’ın dört romanında metinlerarası ilişkiler. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 3(13), 104-109.
• Gilmour, R. (1986). The novel in the Victorian age: modern introduction (Viktoryan döneminde roman: Modern giriş). Edward Arnold Ltd.
• Griffin, B. (2003). Class, gender, and liberalism in parliament, 1868-1882: the case of the married women’s property acts (Parlamentoda sınıf, cinsiyet ve liberalizm, 1868-1882: evli kadınların mülkiyet kanunları örneği). The Historical Journal, 46(1): 59–87.
• Gültekin, L. (2013). Toplumsal cinsiyet ve yansımaları. L. Gültekin vd. (Ed.), Geçmişten Günümüze Kadının Yazarlık Serüveni (s. 102-126) içinde. Atılım Üniversitesi Yayınları.
• Günaydın, A. U. (2017). Kadınlık daima bir muamma: Osmanlı kadın yazarların romanlarında modernleşme. Metis.
• Heywood, A. (2013). Siyasî ideolojiler: Bir giriş. (A. K. Bayram vd. Çev.). Adres Yayınları.
• Holcombe, L. (1973). Victorian ladies at work: middle class working women in England and Wales 1850- 1914 (Viktorya dönemi kadınları iş başında: İngiltere ve Galler’de orta sınıf çalışan kadınlar 1850-1914). Archon.
• Jordan, E. (1999). The women’s movement and women’s employment in nineteenth century Britain (On dokuzuncu yüzyıl Britanya’sında kadın hareketi ve kadın istihdamı). Routledge Press.
• Jusdanis, G. (1998). Gecikmiş modernlik ve estetik kültür. (T. Birkan Çev.). Metis Yayınları.
• Kaplan, L. (1998). Cemiyetlerde ve siyasi tekilatlarda Türk kadını (1908-1960). Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları.
• Karaca, Ş. (2011). Fatma Aliye Hanım’ın Türk kadın haklarının düşünsel temellerine katkıları. Karadeniz Araştırmaları, 31, 93-110.
• Karaçorlu, N. (2009). Fatma Aliye ve tedkik-i ecsâm isimli eseri ve Batı düşüncesini tenkidi. [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Fırat Üniversitesi.
• Karal, E. Z. (2007). Osmanlı tarihi. Tarih Kurumu Yayınları.
• Koç, D. (2016). Türk kadın hareketini kadınlar dünyası ve Türk kadın yolu dergileri üzerinden okumak. [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Hacettepe Üniversitesi.
• Korkmaz, R. ve Gariper, C. (2017). Tanzimat dönemi Türk edebiyatında hikâye ve roman. R. Korkmaz ve G. Tunç (Ed.), Tanzimat Dönemi Türk Edebiyatı (s. 141-176) içinde. AÖF Yayınları.
• Kumbaracılar, S. (1969). İlk kız okullarımız nasıl kuruldu? Hayat Tarih Mecmuası, 4.
• Kurnaz, Ş. (1997). Cumhuriyet öncesinde Türk kadını. MEB Yayınları.
• Kurnaz, Ş. (2011). Yenileşme sürecinde Türk kadını: 1839-1923. Ötüken.
• Landes, J. B. (1988). Women and the public sphere in the age of the French revolution. Cornell University Press.
• Merder, M. (2005). Mesleklere göre aile yapısı. Aziz Andaç Yayınları.
• Michie, E. B. (2006). Charlotte Brontë's Jane Eyre: a case book (Charlotte Brontë’nin Jane Eyre’i: Bir vaka kitabı). Oxford University Press.
• Mill, J. S. (1869). The subjection of women (Kadınların tanınması). Longmans, Green, Reader, and Dyer. Mitchell, M. and Osland, D. (2005). Representing women and female desire from Arcadia to Jane Eyre (Arcadia’dan Jane Eyre’e kadın ve dişil isteğin temsili). Palgrave Macmillan
• Okuducu, G. (2014). Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Türk kadınının kısa tarihi. Kaynak Yayınları.
• Paris, B.J. (1997). Imagined human beings: a psychological approach to character and conflict in literature (Hayali insanlar: edebiyatta karakter ve çatışmaya psikolojik bir yaklaşım). New York University Press.
• Parkes, B. R. ( 2010). Essays on woman’s work (Kadın çalışması üzerine yazılar). Cambridge University Press.
• Perkins, M. J. (1989). Women and marriage in nineteenth century England (Ondokuzuncu yüzyıl İngiltere’sinde kadın ve evlilik). Routledge.
• Poovey, M. (1989). Uneven developments: The ideological work of gender in mid-Victorian England (Anlık gelişmeler: Viktorya dönemi İngiltere’sinin ortalarında toplumsal cinsiyetin ideolojik çalışması). Virago.
• Sağlık, Ş. (2019). Popüler romanlar ve edebiyat sosyolojisi. K. Alver (Ed.), Edebiyat Sosyolojisi (s. 251-285) içinde. İz Yayıncılık.
• Sevim, A. (2005). Feminizm. İnsan Yayınları.
• Shorter, C. K. (2015). Charlotte Brontë and her circle (Charlotte Brontë ve çevresi). Hodder and Stoughton.
• Shuttleworth, S. (1996). Charlotte Brontë and Victorian psychology (Charlotte Brontë ve Viktoryan psikolojisi). Cambridge University Press.
• Soysal, G. (2020). Türkiye’de kadın. M. Zencirkıran (Ed.), Türkiye’nin Toplumsal Yapısı (s. 395- 414) içinde. Dora Yayınları.
• Şan, M. K. (2012). Edebiyat sosyolojisinin tarihinden basamaklar. K. Alver (Ed.). Edebiyat Sosyolojisi (s. 115-127) içinde. Hece Yayınları.
• Tucker, H. F. (2014). A new companion to Victorian literature and culture (Viktorya dönemi edebiyatı ve kültürüne yeni bir yaklaşım). John Wiley & Sons Ltd.
• Urgan, M. (1991). İngiliz edebiyatı tarihi III. Altın Kitaplar Basımevi.
• Wollstonecraft, M. (1792). A vindication of the rights of woman (Kadın haklarının savunulması). Penguin Books.
• Wyatt, J. (1985). A patriarch of one’s own: Jane Eyre and romantic love (Kendinin efendisi: Jane Eyre ve romantik aşk). Tulsa Studies in Women’s Literature, 4 (2), 199-216.
• Yaraman, A. (1992). Elinin hamuruyla özgürlük: resmi tarihten kadın tarihine. Milliyet.
• Zihnioğlu, Y. (2003). Kadınsız inkılap: Nezihe Muhittin, kadınlar halk fırkası, kadın birliği. Metis Yayınları.