ANALYSİS OF THE PLANT NAMES İN THE WORK TİTLED NETÎCETÜ'L-FİKRİYYE FÎ TEDBÎRİ VÎLÂDETİ'L-BİKRİYYE İN TERMS OF VOCABULARY

Year 2024, , 80 - 95, 30.12.2024

Samet Ünaldı

https://doi.org/10.51540/ijof.1581033

Abstract

The period of decline of the great Ottoman Empire did not stop in the XVIIIth century, on the contrary, it made further progress. One of the most important scholars of this period was Gevrekzâde Hasan Efendi. Gevrekzâde assumed the rank of “Chief Physician’” first in the army and then in the palace. Hasan Efendi's best known work is Netîcetü'l-Fikriyye fî Tedbîri Vîlâdeti'l-Bikriyye. In Netîcetü'l-Fikriyye, which is the second most important work on women's and children's diseases in the history of Turkish medicine, it is seen that the plants used in the treatment of diseases have an important place. In this study, the plant names in Netîcetü'l-Fikriyye are analysed and the plant names from Arabic, Persian, Turkish, Latin, Greek, French and Greek are listed alphabetically. The noun stems differing in terms of origin and suffixes were also identified in the study. In this study, Şaziye Dinçer BAHADIR's Netîcetü'l-Fikriyye Çocuk Sağlığı ve Gelişimi, which was prepared for publication and published by the Presidency of the Manuscript Society of Turkey, was used to a great extent. The study will contribute to linguistics in terms of revealing the plant names in the Ottoman period.

Keywords

Gevrekzâde Hasan Efendi, Netîcetü, Plant Names, Medical Term, Vocabulary

NETÎCETÜ’L-FİKRİYYE FÎ TEDBÎRİ VÎLÂDETİ’L-BİKRİYYE ADLI ESERDE GEÇEN BİTKİ ADLARININ SÖZ VARLIĞI AÇISINDAN İNCELENMESİ

Abstract

Osmanlı İmparatorluğu XVII. yüzyıl sonunda yönetim açısından gerilemeye başlamış, ancak edebiyat, kültür sanat, bilim vb. alanlarda XVII ve XVIII. yüzyıllarda da örnek şahsiyetler yetişmiş ve oldukça değerli eserler verilmiştir. Dönemin tıbbiyesi de siyasi, ekonomik ve toplumsal gelişmelerden etkilenmiş buna karşılık pek çok önemli ilim adamı yetişmiştir. Söz konusu dönemde yetişen en önemli ilim adamlarından biri de Gevrekzâde Hasan Efendi’dir. Gevrekzâde, önce orduda askerî görev üstlenmiş sonra da sarayda "Başhekim" rütbesiyle görev yapmıştır. Pek çok eser kaleme alan Hasan Efendi’nin en önemli yapıtı, hiç şüphesiz Netîcetü’l-Fikriyye fî Tedbîri Vîlâdeti’l-Bikriyye’dir. Türk tıp tarihinde kadın ve çocuk hastalıkları ile ilgili en önemli ikinci eser olma özelliği gösteren Netîcetü’l-Fikriyye’de hastalıkların tedavisinde kullanılan bitkilerin önemli bir yer tuttuğu görülmektedir. Bu çalışmada Netîcetü’l-Fikriyye’de geçen bitki adları ele alınmış, Arapça, Farsça, Türkçe, Latince, Rumca, Fransızca ve Yunancadan geçen bitki isimleri alfabetik olarak sıralanmıştır. Köken ve aldığı ek bakımından farklılık gösteren isim gövdeleri de çalışmada tespit edilmiştir. Bu çalışmada Şaziye Dinçer Bahadır’ın yayıma hazırladığı ve Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı tarafından basılan Netîcetü’l-Fikriyye Çocuk Sağlığı ve Gelişimi adlı eserden büyük ölçüde yararlanılmıştır. Çalışma, Osmanlı dönemindeki bitki adlarının ortaya çıkarılması noktasında alana katkı sağlayacaktır.

Keywords

Gevrekzâde Hasan Efendi, Netîcetü’l-Fikriyye Fî Tedbîri Vîlâdeti’l-Bikriyye, Bitki İsimleri, Tıp Terimi, Söz Varlığı

References

• Adıvar, A. (1991). Osmanlı Türklerinde ilim. Remzi Kitabevi.
• Ayverdi, İ. (2005). Kubbealtı lugatı misalli büyük Türkçe sözlük. Kubbealtı Neşriyat.
• Bahadır, Ş. (2016a). 18. yüzyıla ait bir tıp metninde terminoloji. Diyalektolog Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi, (13). 37-49. http://dx.doi.org/10.22464/diyalektolog.109
• Bahadır, Ş. D. (2016b). 18. yüzyılda yazılmış bir tıp metni: “netîcetü’l-fikriyye fî tedbîri velâdeti’l-bikriyye. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 9 (43), 185-194.
• Bahadır, Ş. D. (2019). Gevrekzâde Hâfız Hasan Efendi, netîcetü’l-fikriyye çocuk sağlığı ve gelişimi. Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı.
• Bayat, A. H. (2016). Tıp tarihi. Merkezefendi Geleneksel Tıp Derneği.
• Bedevian, A. K. (1936). Illustrated polyglottıc dictionary of plant names. (Resimli çok dilli bitki adları sözlüğü) Argus and Papazian Presses.
• Çağbayır, Y. (2007). Ötüken Türkçe sözlük. Ötüken Neşriyat.
• Devellioğlu, F. (2001). Osmanlıca-Türkçe ansiklopedik lūgat. Aydın Kitabevi.
• Erdemir, A. D. (2007). Şifalı bitkiler doğal ilaçlarla geleneksel tedaviler. Alfa Yayınları.
• Gevrekzâde Hâfız Hasan, Dürre-i mensûriyye fî tercümeti’l-mansûriyye. Süleymaniye Kütüphanesi, Bağdatlı Vehbi, No 1489.
• Süreyya, M. (1996). Sicill-i Osmanî (N. Akbayar, Haz.). C. II. Tarih Vakfı Yayınları
• Şehsuvaroğlu, B.N. ve Demiran, A.E. ve Güreşsever, G.C. (1984). Türk tıp tarihi. Taş Kitapçılık- Yayıncılık.
• Tuncer, H. (1974). Yabani bitkiler sözlüğü I-II. Cilt. Tarım Bakanlığı Yayınları.
• Uslu, R. (1997). Hasan Efendi Gevrekzâde. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. (C. 16, ss.316-317). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Ünver, S. (1983). Tıp tarihi yıllığı II. İstanbul Üniversitesi Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Yayınları.