The Characters of Basat Tepegöz’ü Öldürdüğü Boy

Year 2025, Issue: 24, 1 - 24

Dursun Can Eyüboğlu

https://doi.org/10.20860/ijoses.1724880

Abstract

One of the things that humans produce, develop, and shape is oral culture, which is the product of thousands of years of collective memory. One of its forms is the epic. The fundamental elements that form the core of many epics, including Dede Korkut, extend deep into history. The origins of some epics are legendary and mythological. The emergence of some epics, on the other hand, paralleled the development of tribes and state institutions, the struggles between tribes and states, and the rise of national heroes. The vast majority of epics, especially the Dede Korkut Epics, initially reflected the lives of the old nobles, and as the epics spread among the people throughout history, the life of the people in the epics became widespread. There are numerous variants, copies, and manuscripts of the Dede Korkut Epics, spanning various genres. The names of the people mentioned in Dede Korkut are generally archaic. Some are the names of ancient Turkic tribes. Some are the names of Oghuz tribes. Eight epics in the Book of Dede Korkut is Basat Tepegoz’u Oldurdugu Boy. The subject of the epic is that a hero saves his country by defeating a supernatural being that harms the country. The roots of the epic are legendary and mythological, and it is based on fighting supernatural beings. In this respect, it resembles Duha Koca Oglu Deli Dumrul Boyu. The roots of these two epic legends go back to the depths of history. The protagonist of the epic is Basat. In Basat Tepegoz’u Oldurdugu Boy, the following personal names are mentioned: Alp Rustem, Aruz, Basat, Bayindir Han, Bugduz Emen, Dede Korkut, Kapak Han, Kara Gune, Kiyan Selcuk, Konur Koca Sarı Coban, Mamak, Muhammed, Oguz Han, Perri Kizi, Salur Kazan, Tepegoz, Usun Koca, Yapagilu Koca, Yunlu Koca. In this study, the characters of Basat Tepegoz’u Oldurdugu Boy in Dede Korkut were examined.

Keywords

Dede Korkut , Basat , Tepegoz , Epic , Character

Ethical Statement

I declare that this study is original; that I have acted by the principles and rules of scientific ethics at all stages of the study, including preparation, data collection, analysis, and presentation of information; that I have cited sources for all data and information not obtained within the scope of this study and included these sources in the bibliography; that I have not made any changes in the data used, and that I comply with ethical duties and responsibilities by accepting all the terms and conditions of the Committee on Publication Ethics (COPE). I hereby declare that if a situation contrary to my statement regarding the study is detected, I agree to all moral and legal consequences that may arise.

Basat Tepegöz’ü Öldürdüğü Boy’un Kişileri

Abstract

İnsanın ürettiği, geliştirdiği, şekillendirdiği şeylerden biri, binlerce yıllık ortak hafızasının bir ürünü olan sözlü kültür ürünleri, onlardan biri de destanlardır. Dede Korkut da dahil, birçok destanın çekirdeğini oluşturan temel unsurlar tarihin derinliklerine uzanmaktadır. Bazı destanların kökeni efsanevi-mitolojiktir. Bazı destanların ortaya çıkışı ise kabilelerin, devlet kurumunun ortaya çıkışı, büyümesi, kabileler ve devletler arasındaki mücadeleler, milli kahramanların ortaya çıkış süreci ile paralel bir gelişme göstermiştir. Dede Korkut Destanları başta olmak üzere destanların büyük çoğunluğu, başlangıçta eski soyluların yaşamlarını yansıtmış, tarihi süreç içerisinde destanlar halk arasında yayıldıkça, destanlarda halkın yaşamı yaygınlaşmıştır. Dede Korkut Destanları’nın birçok türde birçok varyantı, nüshası, el yazması vardır. Dede Korkut’ta geçen kişilerin adları genellikle arkaik adlardır. Bazıları eski Türk kavimlerinin adıdır. Bazıları Oğuz boylarının adıdır. Dede Korkut Kitabı’ndaki sekizinci boy Basat Tepegöz’ü Öldürdüğü Boy’dur. Boyun konusu, bir kahramanın, yurda kötülük yapan bir olağanüstü varlığı yenerek yurdunu kurtarmasıdır. Boyun kökleri efsanevi-mitolojiktir ve doğaüstü varlıklarla mücadele üzerine kurulmuştur. Bu açıdan Duha Koca Oğlu Deli Dumrul Boyu ile benzeşmektedir. Bu iki destani efsanenin kökleri tarihin derinliklerine uzanmaktadır. Boyun başkahramanı Basat’tır. Basat Tepegöz’ü Öldürdüğü Boy’da Alp Rüstem, Aruz, Basat, Bayındır Han, Bügdüz Emen, Dede Korkut, Kapak Han, Kara Güne, Kıyan Selçük, Konur Koca Sarı Çoban, Mamak, Muhammed, Oğuz Han, Perri Kızı, Salur Kazan, Tepegöz, Uşun Koca, Yapağılu Koca, Yünlü Koca kişi adları geçmektedir. Bu çalışmada Dede Korkut’taki Basat Tepegöz’ü Öldürdüğü Boy’un kişileri incelenmiştir.

Keywords

Dede Korkut , Basat , Tepegöz , Destan , Kişi

Ethical Statement

Bu çalışmanın, özgün bir çalışma olduğunu; çalışmanın hazırlık, veri toplama, analiz ve bilgilerin sunumu olmak üzere tüm aşamalarından bilimsel etik ilke ve kurallarına uygun davrandığımı; bu çalışma kapsamında elde edilmeyen tüm veri ve bilgiler için kaynak gösterdiğimi ve bu kaynaklara kaynakçada yer verdiğimi; kullanılan verilerde herhangi bir değişiklik yapmadığımı, çalışmanın Committee on Publication Ethics (COPE)' in tüm şartlarını ve koşullarını kabul ederek etik görev ve sorumluluklara riayet ettiğimi beyan ederim. Herhangi bir zamanda, çalışmayla ilgili yaptığım bu beyana aykırı bir durumun saptanması durumunda, ortaya çıkacak tüm ahlaki ve hukuki sonuçlara razı olduğumu bildiririm.

References

• Abdulla, K. (2015). Mitten Yazıya veya Gizli Dede Korkut. Akt. Ali Duymaz. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Ağacanzâde, P. (2011). “Dede Korkut Destanları Hakkında”, çev. Nuri Şimşekler, Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, S. 25, s. 223-244.
• Akkoyun Koç, T. (2020). Dede Korkut Hikâyelerinde Söylem Çözümlemesi Ve Kültürel Kimliğin Öğretimi. Doktora tezi. Atatürk Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Erzurum.
• Bayat, F. (2000). “Dede Korkut Kitabı’nda Devletçilik”, Uluslararası Dede Korkut Bilgi Şöleni (Ankara, 19-21 Ekim 1999) Bildirileri, haz. Alev Kahya Birgül ve Aysu Şimşek Canpolat. Ankara: AKM Yayınları. s. 63-75.
• Bayat, F. (2016). Mitten Tarihe, Sözden Yazıya Dede Korkut Oğuznameleri. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Bekki, S. (2016). “Dedem Korkut Kitabı ile Altay Destanı Maaday-Kara Arasındaki Tarihi-Genetik Bağ”, III. Uluslararası Türk Dünyası Kültür Kongresi “Dede Korkut ve Türk Dünyası” (Çeşme-İzmir, 19-23 Ekim 2015) Bildiriler Kitabı, 1. cilt, edit. Metin Ekici vd. İzmir: Ege Üniversitesi. s. 275-284.
• Boratav, P. N. (2012). Türk Mitolojisi / Oğuzların - Anadolu, Azerbaycan ve Türkmenistan Türklerinin Mitolojisi. Çev. Recep Özbay. Ankara: BilgeSu Yayıncılık.
• Dursun, A. ve Torun, D. (2017). “Begil Oğlu Emren Anlatısında “Kahramanın Sonsuz Yolculuğu”, Söylem Filoloji Dergisi, 2 (2), s. 250-266.
• Duymaz, A. (1997). Bir Destan Kahramanı Salur Kazan. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Ekici, M. (2019). Dede Korkut Kitabı Türkistan/Türkmen Sahra Nüshası, Soylamalar Ve 13. Boy, Salur Kazan’ın Yedi Başlı Ejderhayı Öldürmesi, Orijinal Metin (Tıpkıbasım), Transkripsiyon, Aktarma. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Eliuz, Ü. (2001). “Dede Korkut Hikayelerindeki Şahıs Kadrosunun Karakter Yapıları Bakımından İncelenmesi”, Bilig, S. 18 (Yaz 2001), s. 63-86.
• Ercilasun, A. B. (2004). “Zikredilen Şahıslara Dayanılarak Dede Korkut Boylarının Kronolojik Sıralanması”, II. Milletlerarası Dede Korkud Kollokyumu (Bakü, Azerbaycan, 21-26 Aralık 1998); Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten 1998/I, TDK Yay., Ankara, 2004, s. 61-69.
• Erdem, M. (1998). Dede Korkut Türkmenistan Varyantları. Doktora tezi. Ankara Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Ergin, M. (1964). Dede Korkut Kitabı / Metin - Sözlük. Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları.
• Ergin, M. (1989). Dede Korkut Kitabı I. / Giriş - Metin - Faksimile. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basım Evi.
• Ergin, M. (2017). Dede Korkut Kitabı. İstanbul: Boğaziçi Yayınları.
• Erman, K. (2014). Dede Korkut Destanı’ndaki Ordu ve Askerlik Değerleri. Leges Sosyal Bilimler Dergisi, 5 (2), 97-115. Eyüboğlu, D. C. (2019). Korkut. İstanbul: Cinius Yayınları.
• Eyüboğlu, D. C. (2022). Dede Korkut’taki Basat. Asya Studies-Academic Social Studies / Akademik Sosyal Araştırmalar, 6 (20), 123-140.
• Eyüboğlu, D. C. (2022b). Dede Korkut’taki Bayındır Han Üzerine Bir Değerlendirme. Anasay, (22), 275-315.
• Eyüboğlu, D. C. (2022c). Dede Korkut’taki Salur Kazan Üzerine Bir Değerlendirme. Oğuz-Türkmen Araştırmaları Dergisi, 6 (1), 87-145.
• Eyüboğlu, D. C. (2023). Dede Korkut’taki Tepegöz. Uluslararası Sosyal Bilimler Akademik Araştırmalar Dergisi, 7 (1), 1-20.
• Eyüboğlu, D. C. (2024). Dede Korkut Destanları. İstanbul: Cinius Yayınları.
• Eyüboğlu, İ. Z. (1998). Anadolu Mitolojisi - Anadolu Üçlemesi 2. İstanbul: Toplumsal Dönüşüm Yayınları.
• Feyzioğlu, N. (2004). “Dede Korkut Hikayeleri’nden Duha Koca Oğlu Deli Dumrul Hikayesi ile Basat’ın Tepegöz’ü Öldürdüğü Hikâyeye Simge ve İmgeler Bakımından Bir Yaklaşım”, Atatürk Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, S. 2, s. 51-60.
• Genç, D. (2020). Dede Korkut’un Türkistan/Türkmen Sahra Nüshasında Yer Alan Kültürel Unsurlar. Çeşm-i Cihan: Tarih Kültür ve Sanat Araştırmaları E - Dergisi, (7-1), 88-100.
• Gökyay, O. Ş. (1973). Dedem Korkudun Kitabı. İstanbul: Başbakanlık Kültür Müşteşarlığı Kültür Yayınları.
• Guzıçıyeva, G. (2000). “Gorkut Ata Kitabı ve Türkmen Destanları”, akt. Güçmurat Sultanmuradov, Uluslararası Dede Korkut Bilgi Şöleni (Ankara, 19-21 Ekim 1999) Bildirileri, haz. Alev Kahya Birgül ve Aysu Şimşek Canpolat. Ankara: AKM Yayınları. s. 175-180.
• Iskakov, B. ve İbrayev, Ş. (2000). “Korkıt Ata Kitabı”, akt. Dinara Düysebayeva, Kazakistan’da Dede Korkut, haz. Abdimalik Nısanbayev vd. Ankara: AKM Yayınları. s. 285-332.
• Jirmunskiy, V. M. (1961). “Kitabı Korkud” ve Oğuz Destanı Geleneği”, çev. İsmail Kaynak, Türk Tarih Kurumu Belleten, S. 100, s. 609-629.
• Kırman, Ü. (2004). Dede Korkut Anlatılarının Karşıtlıklar Kuramına Göre Çözümlemesi Ve Bu Kuramın Anlatı Öğretiminde Kullanımı. Doktora tezi. Dokuz Eylül Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İzmir.
• Konıratbayev, A. (2000). “Korkut Ata Hakkında”, akt. Dinara Düysebayeva, Kazakistan’da Dede Korkut, haz. Abdimalik Nısanbayev vd. Ankara: AKM Yayınları. s. 147-182.
• Ögel, B. (1994). “Dede Korkut Kitabı’nın Eski ve Yazılı Kaynakları Hakkında (Topkapı Sarayındaki Oğuz Destanı Parçaları ile Karşılaştırma)”, I. Sovyet-Türk Kollokyumu, Bakü, 1-8 Temmuz 1988; Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten 1988, TDK Yay., Ankara, 1994, s. 113-128.
• Ögel, B. (1995). Türk Mitolojisi (Kaynakları ve Açıklamaları ile Destanlar), II. Cilt. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Özarslan, B. B. (2012). “Dede Korkut Hikâyelerinde Egemenlik Kavramına Ait Unsurlar”, Karadeniz Araştırmaları, S. 35, s. 101-109.
• Özçelik, S. (2016). Dede Korkut -Dresden Nüshası- Metin, Dizin. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Sepetçioğlu, M. N. (1998). Dedem Korkut’un Kitabı. İstanbul: İrfan Yayımcılık.
• Sertkaya, O. F. (2022). "Dede Korkut Kitabı'nın Bursa Yazmasının ''Giriş'' Bölümü", Dede Korkut Kitabı Bursa Yazması Tıpkıbasım, Proje Koordinatörü: Hüseyin Buran. Bursa: Bursa Kültür Anonim Şirketi / Star Matbaacılık. s. 9-18.
• Sezer, M. A. (2019). Dramatik Aksiyonu Sağlayan Değerler Açısından Basat’ın Tepegöz’ü Öldürdüğü Destan. Uluslararası Halkbilimi Araştırmaları Dergisi, 2 (3), 84-92.
• Shahgoli, N. K. ve Yaghoobi, V. ve Aghatabai, S. ve Behzad, S. (2019). Dede Korkut Kitabı'nın Günbet Yazması: İnceleme, Metin, Dizin ve Tıpkıbasım. Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, 16 (2), 147-379.
• Sümer, F. (1959). “Oğuzlar’a Ait Destani Mahiyetde Eserler”, Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, XVII/3-4, s. 359-455.
• Sümer, F. (1972). Oğuzlar / (Türkmenler) Tarihleri - Boy Teşkilatı - Destanları. Ankara: Ankara Üniversitesi Yayınları.
• Şahin, A. (2017). Dede Korkut Hikâyeleri’nde Yapı. Yüksek lisans tezi. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Elazığ.
• Tezcan, S. ve Boeschoten, H. (2001). Dede Korkut Oğuznameleri. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Togan, Z. V. (1982). Oğuz Destanı. Reşideddin Oğuznamesi, Tercüme ve Tahlili. İstanbul: Enderun Yayınları.
• Yıldız, N. (2010). “Türk Destanlarında Kötü Huylu Devler”, Millî Folklor, S. 87, s. 41-51.