Anayasal İlkeler ve Fiskal Kısıtlar Kapsamında Vergilerde Amaçların Uyumlaştırılması: Ek Kurumlar Vergisi Özelinde Bir Değerlendirme

Year 2025, Volume: 10 Issue: 1, 109 - 136, 30.06.2025

Zinnur Tunç

https://doi.org/10.30927/ijpf.1604499

Abstract

Modern bir vergi sistemi, mali hukuk ve maliye politikası ekseninde çeşitli kısıtlarla çevrelenmiş farklı vergi türlerinden oluşmaktadır. Bazı vergiler, olağanüstü durumlardan ya da dönemlerden sonra ‘ek finansman’ aracı olarak kullanılmaları bakımından ekonomideki farklı dinamikleri etkilemektedir. Bu nedenle mevcut bir sisteme sonradan ve süreli olarak eklenen vergilerin, sistemdeki diğer vergilerin amaçlarıyla çatışıp vergi kaosu yaratmaması için dikkat edilmesi gereken pek çok parametre vardır. Ek vergiler de var olan bu sistemde zaman zaman başvurulan bir finansman kaynağı olduğundan; çalışmada, son ek vergiler arasında yer alan 6 Şubat 2023 depremleri sonrası 7440 sayılı Kanun ile ihdas edilmiş olan ek kurumlar vergisi odağında, vergi kaosuna yol açabilecek hususlar incelenmektedir.
“Ek vergilerde fiskal amaç doğrultusunda Anayasal ilkelerin sınırlarının zorlanması çok yönlü bir vergi kaosu yaratmaktadır” hipotezine dayanan bu çalışmada, ilkeler ve vergileme amaçları dışında, maliye politikası hedefleriyle çelişen hususlar üzerinde de durulmaktadır. Ayrıca, hukuki ve iktisadi yönüyle ek vergi kavramı teorik anlamda bir bütün olarak ele alındıktan sonra, optimal dengenin sağlanması için gerekli olan koşullar normatif bağlamda incelenmiş ve ek vergi ihdasında bir ön koşul gerektiği sonucuna varılmıştır. Bütçe gerçekleşmeleri itibariyle ek kurumlar vergisinde mali amacın öncelendiği tespitine istinaden; bu çalışmada, adalet amacının geri planda bırakılmasının olumsuz etkileri tartışılmakta ve ek vergi ihdasının somut ve ölçülebilir kurallara bağlanması gerekliliğinden hareketle bu kuralların neler olabileceği kapsamında alternatif öneriler sunulmaktadır.

Keywords

Ek Vergi, Ek Kurumlar Vergisi, Vergilemenin Amaçları, Vergileme İlkeleri, Vergi Hukuku

Harmonization of the Objectives of Taxes in the Context of Constitutional Principles and Fiscal Constraints: An Assessment of the Additional Corporate Tax

Abstract

A modern tax system consists of different types of taxes surrounded by various constraints in fiscal law and fiscal policy. Some taxes affect different dynamics in the economy in terms of being used as ‘additional financing’ instruments after extraordinary situations or periods. Therefore, many parameters need to be considered to ensure that taxes added to an existing system later and for some time, do not conflict with the objectives of other taxes in the system and create tax chaos. Since additional taxes are also a source of financing that is used from time to time in the existing system, this study examines the parameters that may lead to tax chaos, focusing on the additional corporate income tax, which was introduced by Law No. 7440 after the earthquakes of 6 February 2023.
In this study, which is based on the hypothesis that “pushing the limits of constitutional principles for fiscal purposes in additional taxes creates a multifaceted tax chaos”, apart from the principles and taxation purposes, the issues that contradict fiscal policy objectives are also emphasised. In addition, after the theoretical approach to the concept of additional tax with its legal and economic aspects, the necessary conditions for achieving the optimal balance are analysed in a normative context, and it is concluded that a prerequisite is required for the introduction of additional tax. Since it has been determined that the fiscal objective has been prioritised in the additional corporate tax in terms of budget realisations, this study discusses the negative effects of leaving the objective of justice in the background, and alternative suggestions are presented within the scope of what these rules may be, based on the necessity of binding additional taxes to concrete and measurable rules.

Keywords

Additional Tax, Additional Corporate Tax, Objectives of Taxation, Principles of Taxation, Tax Law

References

• Akkaya, Ş. (1988). “Adil Vergileme ve Optimal Vergileme Yaklaşımlarına Genel Bakış”. İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası. 46, 341-354.
• Aşcı Akıncı, N. (2024). “Ek Vergi Düzenlemelerine Anayasa Mahkemesi’nin Yaklaşımı: Ek Kurumlar Vergisi Kararına Dair Bazı Tespit ve Eleştiriler”. Kocaeli Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 29, 53-84.
• Ateş, L. (2023). “Kriz Dönemi Ek Vergi Düzenlemelerine İlişkin Niteliksel Parametrelerin Tespiti”. Vergi Sorunları. 418, 13-26.
• Balestrino, A. (2023). The Economics of Family Taxation - Optimal Tax Issues from a Household Economics Perspectives. Switzerland: Springer.
• Boogaard, V., Prichard, W. & Orgeira, N. (2023). The Politics of Taxation and Tax Reform in Times of Crisis: Covid-19 and Attitudes Towards Taxation in Sierra Leone. UK: ICTD Working Paper 166.
• Candan, N. (2012). “Türkiye’de 1990 Yılından Sonra Uygulanan Vergi Politikaları ve Kriz Etkisi”. Tarım Ekonomisi Dergisi. 18(2), 79-86.
• Çiçek, S. & Özkan, E. (2023). “2023 Hesap Dönemi İçin Getirilen Matrah Artırımı ve Ek Vergi Düzenlemeleri”. Vergi Raporu. 285, 22-40.
• Demir Belin, E. (2024). “Anayasa Mahkemesinin Ek Motorlu Taşıtlar Vergisi Düzenlemelerine İlişkin Kararlarının İncelenmesi”. Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 28(3), 501-564.
• Doğrusöz, B. (2023). “Ek Vergi Anayasaya Aykırı mı?”, https://www.ekonomim.com/kose-yazisi/ek-vergi-anayasaya-aykiri-mi/686753 (Erişim: 01.10.2024).
• Doksat, A.C. & Aydın, T.S. (2023). “Bir Olağan Dışı Vergilendirme Örneği: Ek Vergi Düzenlemesi Üzerine Bir Değerlendirme”. GSÜHFD. 1, 475-491.
• Ergin, N.E. (2023). “7440 sayılı Kanunla Getirilen Ek Vergi Anayasa’ya Aykırı mı?”. Vergi Dünyası. 500, 87-90.
• Falay, N. (1989). Maliye Tarihi. İstanbul: Filiz Kitabevi.
• Gelir İdaresi Başkanlığı. (2024). https://teknoloji.gib.gov.tr/vergi-gelirleri-tahakkuk-ve-tahsilat-oranlarina-iliskin-basin-aciklamasi (Erişim: 11.10.2024).
• Gençtürk, Y.K. (2023). “Anayasa Mahkemesi’nin Cumhuriyet’in 2. Yüzyılında Değişmesi Gereken Gerçek - Gerçek Olmayan Geriye Yürüme İçtihadı”. International Journal of Public Finance. 8(2), 365-384.
• Giray, F. (2018). Maliye Tarihi (7.Baskı). Bursa: Dora.
• Göker, C. (2013). “Dış Ticaret İşlemlerine Konulan Ek Mali Yükümlülüklerde Öngörülebilirlik İlkesi Üzerine Bir Deneme”, Ankara Barosu Dergisi. 2013/1, 113-124.
• Güneş, G. (2008). Verginin Yasallığı İlkesi (2.Baskı). İstanbul: On İki Levha.
• Hazine ve Maliye Bakanlığı. (2023a). https://muhasebat.hmb.gov.tr/mali-analiz-raporlari-ve-bultenleri (Erişim: 11.10.2024).
• Hazine ve Maliye Bakanlığı. (2023b). Merkezi Yönetim Mali İstatistikleri Bülteni, https://ms.hmb.gov.tr/uploads/sites/3/2024/02/2023-Aralik-Ayi-Merkezi-Yonetim-Mali-Istatistikleri-Bulteni.pdf (Erişim: 12.10.2024).
• Hazine ve Maliye Bakanlığı. (2024). Merkezi Yönetim Mali İstatistikleri Bülteni https://ms.hmb.gov.tr/uploads/sites/3/2024/11/2024-Ekim-Ayi-Merkezi-Yonetim-Mali-Istatistikleri-Bulteni.pdf (Erişim: 05.10.2024).
• Hazine ve Maliye Bakanlığı, Muhasebat Genel Müdürlüğü. (2021). Merkezi Yönetim Bütçe İstatistikleri, Bütçe Dengesi, 2021 Yılı Merkezi Yönetim Bütçe Tablosu, https://muhasebat.hmb.gov.tr/merkezi-yonetim-butce-istatistikleri (Erişim: 02.03.2025).
• Hazine ve Maliye Bakanlığı, Muhasebat Genel Müdürlüğü. (2024). Genel Bütçe Gelirlerinin İller İtibariyle Tahakkuk Ve Tahsilatı. https://muhasebat.hmb.gov.tr/genel-butce-gelirlerinin-iller-itibariyle-tahakkuk-ve-tahsilati-2004-2019 (Erişim: 02.03.2025).
• Hazine ve Maliye Bakanlığı, Vergi Denetim Kurulu Başkanlığı. (2023). Faaliyet Raporu. https://ms.hmb.gov.tr/uploads/sites/17/2024/03/VDK-2023-Yili-Faaliyet-Raporu.pdf (Erişim: 10.11.2024).
• Institute for Fiscal Studies (IFS). (2011). James Mirrlees, Tax by Design: The Mirrlees Review. Oxford-United Kingdom: Oxford University Press.
• Kaneti, S., Ekmekci, E., Güneş, G. & Kaşıkçı, M. (2021). Vergi Hukuku (2. Baskı). İstanbul: Filiz Kitabevi.
• Karakoç, Y. (2013). “Anayasal Vergilendirme İlkeleri Üzerine Bir Değerlendirme”, Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi. 15 (Özel Sayı), 1259-1308.
• Karakoç, Y. (2016). “Vergi Gelirlerinin Kamu Giderlerinin Karşılığı Olması İlkesi”. Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuk Araştırmaları Dergisi. 21, 413-455.
• Karakoç, Y. (2023). “Ek Kurumlar Vergisinin Anayasaya Uygunluğu Meselesi”. İdare Hukuku ve İlimler Dergisi. 22, 47-86.
• Karakoç, Y. (2024). Kamu Maliyesi (4. Baskı). Ankara: Yetkin.
• Karayılmazlar, E. & Güran, M.C. (2005). “Gelir Vergisinde Tarife Yapısı: Adalet ve Etkinlik Temelli Teorik Tartışmalar Çerçevesinde Karşılaştırmalı Bir Analiz”, Ankara Üniversitesi SBF Dergisi. 60(2), 141-169.
• Kazandı, S. & Selek, O. (2024). “7440 Sayılı Kanun ile Getirilen Ek Verginin Anayasal Hükümler Açısından Değerlendirilmesi”. Vergi Sorunları. 424, 65-76.
• Kösecik, M. (2000). “Baş Vergisi'nin Başbakan Thatcher’ın İstifasındaki Rolü”. Afyon Kocatepe Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi. 2(1), 201-2018.
• Oktar, S.A. (2016). “Vergi Kuralı”, Maliye Araştırma Merkezi Konferansları. 60, 1-14.
• Oktar, S.A. (2022). Vergi Hukuku (16.Baskı). İstanbul: Türkmen Kitabevi.
• Oxford English Dictionary. https://www.oed.com (Erişim: 09.11.2024).
• Öncel, M., Kumrulu, A. & Çağan, N. (2018). Vergi Hukuku ( 27.Baskı). Ankara: Turhan.
• Özgenç, A.S. (2023). “Geriye Yürümezlik Esasında Test Standardı Uygulaması: 7440 Sayılı Kanuna İlişkin Çıkarımlar”. Vergi Sorunları. 415, 46-55.
• Pınar, A. (2012).“Küresel Bir Ekonomide Vergilemenin Etkinliği ve Adaleti”. İçinde Yakar Önal, A. & Temelli, S. (Ed.), Küresel Dönemde Vergileme (37-54). İstanbul: Beta.
• Rosen, H.S. & Gayer, T. (2010). Public Finance (9th Edition). New York: McGraw-Hill.
• Sonsuzoğlu, E. (2000). “Deprem Nedeniyle 4481 Sayılı Yasayla Getirilen Ek Vergi Mükellefiyetleri”. Vergi Sorunları. 139, 138-155.
• Susam, N. (2024). Kamu Maliyesi (5.Baskı). Ankara: Seçkin.
• Taylar, Y., Gök, Ö., Demirbaş Aksüt, B. & Artun, E.S. (2020). Mükellef Haklarının Korunması Bakımından Hukukî Güvenlik İlkesi. İstanbul: On İki Levha.
• TBMM. (2023a). 7440 sayılı Kanun Gerekçe, https://cdn.tbmm.gov.tr/ (Erişim: 10.10.2024).
• TBMM. (2023b). https://www.tbmm.gov.tr/Yasama/KanunTeklifi/f72877c2-35f8-037b-e050-007f01005610 (Erişim: 10.10.2024).
• Ting, A. (2013). The Taxation of Corporate Groups Under Consolidation - An International Comparison. Cambridge Tax Law Series, Cambridge: Cambridge University Press.
• Tunç, Z. (2020) “Yeni Tip Coronavirüs (COVID-19) Salgınının Motorlu Taşıtlar Üzerindeki Etkisine Bağlı Vergisel Beklentiler”. Vergi Dünyası. 467, 50-60.
• Tunç, Z. (2021). Vergi Hukukunda Temsil ve Sorumluluk. İstanbul: On İki Levha.
• Tunç, Z. (2022). “Vergi Hukukunda Yeniden Yapılandırma Müessesesinin Vergi Planlaması Karşısındaki Konumu ve Maliye Politikalarına Etkisi”. İçinde Çetinkaya, Ö. & Demirbaş, T. (Ed.), Prof. Dr. Figen Altuğ'a Armağan (447-460). Bursa: Ekin Yayınevi.
• Tuomala, M. (2016). Optimal Redistributive Taxation. Oxford-United Kingdom: Oxford University Press.
• Turhan, S. (2020). Vergi Teorisi ve Politikası (7.Baskı). İstanbul: Filiz Kitabevi.
• Türk Dil Kurumu Sözlükleri. https://sozluk.gov.tr (Erişim: 09.11.2024).
• Uslu, H. (2021). Vergilendirmede Geçmişe Yürümezlik İlkesinin Türk Vergi Hukukundaki Yerinin Anayasa Mahkemesi Karar Örnekleri ile Analizi. Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi SBE Dergisi. 11(3), 1487-1505.
• Ünsal, H. (2016). “Doğal Afetlere Yönelik Vergi Politikaları ve Türkiye Uygulamalarının İncelenmesi”. İGÜSBD. 3(2), 1-23.
• Yılmaz, S. & Başdelioğlu, O. (2023). “Ek Vergi Uygulamasının Anayasa ve Hukuka Uygunluk Açısından Değerlendirilmesi” Vergi Sorunları. 417, 90-97.
• Yüce, M. (2004). “Avarız Vergisinin Muhteşem Dönüşü: Olağanüstü Vergiler”. Akademik Bakış. 3, 1-19.