Türkiye’de Vergiye Gönüllü Uyumun Sağlanmasında 3V Etkisi Üzerine Bir Araştırma

Year 2025, Volume: 10 Issue: 1, 207 - 232, 30.06.2025

Ali Fuat Uruş

https://doi.org/10.30927/ijpf.1606711

Abstract

Mükelleflerin vergiye gönüllü uyum göstermesi, vergilemeden beklenen verimin elde edilmesi (vergi gelirlerinin artırılması) için çok önem arz eden bir konudur. Çalışmanın amacı, Türkiye’de vergiye gönüllü uyum üzerinde en etkili olan unsurların 3V (Vergi Bilinci + Vergi Etiği + Vergi Kültürü) olup olmadığını geçmişten bugüne gerçekleştirilmiş araştırmaların bulgu ve sonuçlarından hareketle tespit etmektir. Bu kapsamda çalışmada, 3V olarak ifade ettiğimiz vergi bilinci, vergi etiği ve vergi kültürü birleşiminin Türkiye’deki vergiye gönüllü uyum üzerindeki etki düzeyi, literatürdeki ampirik çalışmalardan faydalanarak araştırılmıştır. Bulgular neticesinde, sosyo psikolojik ve sosyo-kültürel unsurların, bunların içerisinde ise 3V’nin vergiye gönüllü uyum üzerindeki etkisinin sosyo-ekonomik unsurlara nazaran çok daha yüksek düzeyde olduğu tespit edilmiştir.

Keywords

Vergi Psikolojisi, Vergi Uyumu, Vergi Bilinci, Vergi Etiği, Vergi Kültürü

A Research on the Effect of 3T in Ensuring Voluntary Tax Compliance in Türkiye

Abstract

Taxpayers’ voluntary compliance with taxes is a very important issue in order to achieve the expected efficiency from taxation (increasing tax revenues). The aim of the study is to determine whether the most effective elements on voluntary compliance with taxes in Türkiye are the 3Ts (Tax Awareness + Tax Ethics + Tax Culture), based on the findings and results of research conducted from past to present. In this context, the level of effect of the combination of tax awareness, tax ethics and tax culture, which we refer to as 3Ts, on voluntary compliance with taxes in Türkiye was investigated by utilizing empirical studies in the literature. As a result of the findings, it was determined that the effect of socio-psychological and socio-cultural elements, including 3V, on voluntary tax compliance is much higher than the socio-economic elements.

Keywords

Tax Psychology, Tax Compliance, Tax Awareness, Tax Ethics, Tax Culture

References

• Abdiyeva, R., Özdil, T. & Pirimbayev, C. (2015). “Geçiş Ekonomilerinde Vergi Kültürü Ve Etkileyen Faktörler: Kırgızistan Örneği”. Bilig. 75, 43-74.
• Aktan, C.C., Dileyici, D. & Saraç, Ö. (2002). Vergi, Zulüm ve İsyan. Ankara: Phoenix Yayınevi.
• Aktaş Güzel, S. (2020). Muhasebecilerin Vergi Ahlakının ve Vergi Uyumunun Belirleyicileri Üzerine Bir Uygulama (Yayın No. 637918) [Doktora tezi, Gebze Teknik Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Başkanlığı Tez Merkezi.
• Allingham, M.G. & Sandmo, A. (1972). “Income Tax Evasion: A Theoretical Analysis”. Journal of Public Economics. 1, 323-338.
• Alm, J. (1998). Tax Compliance and Administration. Working Paper. University of Colorado at Boulder.
• Ay, Ş. (2022). Vergi Ahlakının Belirleyicileri: TRC3 Bölgesi Analizi (Yayın No. 759377) [Doktora tezi, Anadolu Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Başkanlığı Tez Merkezi.
• Beşer, B. H. & Çetin, U. Y. (2023). “Türkiye’de Vergi Ahlak Düzeyindeki Değişmenin Dünya Değerler Anket Verileri ile İncelenmesi”. Dumlupınar Üniversitesi İİBF Dergisi. 11, 1-13.
• Cesur, A. & Çelikkaya, A. (2014). “Türkiye’de Vergi Kültürünün Gelişmesinde Gelir İdaresi Başkanlığı’nın Yeri ve Önemi”. Afyon Kocatepe Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi. 16 (2), 1-14.
• Chuenjit, P. (2014). “The culture of taxation: definition and conceptual approaches for tax administration”. Journal of Population and Social Studies. 22 (1), 14-34.
• Çiçek, H., Karakaş, M. & Yıldız, A. (2008). Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde Vergi Yükümlülerinin Vergiyi Algılama ve Tutum Analizi: Bir Alan Araştırması. Ankara: Maliye Bakanlığı Strateji Geliştirme Başkanlığı, Yayın No:2008/381.
• Çiçek, H. (2006). Psikolojik ve Sosyal Yönden Yükümlülerin Vergiye Karşı Tutum ve Tepkileri (Yayın No. 217039) [Doktora tezi, İstanbul Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Başkanlığı Tez Merkezi.
• Demir, H. İ. (2018). Kültürün Vergi Mükelleflerinin Tutumları Üzerindeki Etkisi: Batı Akdeniz Örneği (Yayın No. 498645) [Doktora tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Başkanlığı Tez Merkezi.
• Demir, İ. C. (2008). Vergi Ahlâkı ve Belirleyenleri Ege Bölgesi Örneği (Yayın No. 231366) [Doktora tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Başkanlığı Tez Merkezi.
• Didinmez, İ. (2018). Davranışsal İktisat Perspektifinden Vergi Uyum Analizi (Yayın No. 492352) [Doktora tezi, Hacettepe Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Başkanlığı Tez Merkezi.
• Doğan, B. S. (2019). Türkiye’de Vergi Ahlakını Şekillendiren Etkenler (Yayın No. 596753) [Doktora tezi, Hacettepe Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Başkanlığı Tez Merkezi.
• Dolbun, M. (2019). Vergi Uyumu Kapsamında Kurumlar Vergisi Mükelleflerinin Davranışları (Yayın No. 602423) [Doktora tezi, İstanbul Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Başkanlığı Tez Merkezi.
• Dornstein, M. (1987). “Taxes: Attitudes and Perceptions and Their Social Bases”. Journal of Economic Psychology. 8, 55-76.
• Edizdoğan, N. & Çelikkaya, A. (2012). Vergilerin Ekonomik Analizi (2. Baskı). Bursa: Dora Yayınları.
• Erdem, M., Şenyüz, D. & Tatlıoğlu, İ. (2017). Kamu Maliyesi (14. Baskı). Bursa: Ekin Basım Yayın Dağıtım.
• Gündem, F. (2022). “Türkiye’de Vergi Uyumu ve Mekansal Farklılıklar, 2013-2020”. Fiscaoeconomia. 6 (3), 1433-1456.
• Gür, E. (2019). Vergi Bilinci Vergi Ahlakı (Bingöl Ortaöğretim Öğrencileri Özelinde Bir Analiz). Bursa: Dora Basım Yayın.
• İpek, S. & Kaynar, İ. (2009). “Vergiye Gönüllü Uyum" Konusunda Çanakkale İline Yönelik Ampirik Bir Çalışma”. Yönetim ve Ekonomi Dergisi. 16 (1), 173-190.
• James, S. & Alley, C. (2002). “Tax Compliance, Self-Assessment and Tax Administration”. Journal of Finance and Management in Public Services. 2 (2), 27-42.
• Karaca, C., Oktay, S. & Yemez, İ. (2020). “Vergi Uyumunun Ekonomik ve Sosyo-Kültürel Belirleyicileri: Sivas İli Örneği”. Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi. 2020 Sonbahar Özel Sayı I/II, 62-73.
• Kirchler, E. & Wahl, I. (2010). “Tax compliance inventory TAX-I: Designing an inventory for surveys of tax compliance”. Journal of Economic Psychology. 31 (3), 331-346.
• Kitapcı, İ. (2011). Bir Vergi Uyumu Sorunu Olarak Vergi Etiği ve Bileşenleri (Yayın No. 333315) [Doktora tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Başkanlığı Tez Merkezi.
• Korlu, R. K., Çetinkaya, Ö. & Gerçek, A. (2016). Yerel Vergi Bilincinin Faktör Analizi ile Değerlendirilmesi: Bursa Örneği. Yönetim Bilimleri Dergisi, 14 (28), 443-465.
• Mutlu, E. (2021). Vergi Kültürünün Vergilemeye Gönüllü Uyum Üzerindeki Etkileri [Doktora tezi, İstanbul Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Başkanlığı Tez Merkezi.
• Nerré, B. (2001). The Concept of Tax Culture. Proceedings of the 94TH Annual Conference on Taxation. November 8-10, Baltimore, Maryland.
• Özer, İ. D. (2020). “Vergi Kültürünün Vergi Gelirlerine Etkisi: Türkiye ve Danimarka”. İstanbul Aydın Üniversitesi Dergisi. 12 (2), 175-188.
• Saygın, Ö. (2018). Vergi Uyumu ve Vergi Idaresinin Vergi Uyumuna Etkisi. Bursa: Ekin Basım Yayın Dağıtım.
• Şahin, M. (2011). Türkiye’de Vergi Uygulamaları ve Vergi Ahlakı İlişkisi: Trabzon, Giresun ve Gümüşhane İlleri Örneği (Yayın No. 287860) [Doktora tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Başkanlığı Tez Merkezi.
• Torgler, B. (2003). Tax Morale: Theory and Empirical Analysis of Tax Compliance [Ph.D. Thesis, Universitat Basel].
• Torgler, B. (2002). “Speaking to Theorists and Searching for Facts: Tax Morale and Tax Compliance in Experiments”. Journal of Economic Surveys. 16, 657-684.
• Töremen, E. (2023). İnşaat ve Gayrimenkul Sektöründeki İşletmelerde Vergi Bilinci ve Algısı: Ankara İlinde Konut Üreticileri ve Satıcıları Yönünden Bir Değerlendirme (Yayın No. 843052) [Doktor tezi, Ankara Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Başkanlığı Tez Merkezi.
• Uruş, A.F. (2024). “Türkiye’de Seçili Şehir ve Bölgelerde Mükellef Psikolojisi: Literatürdeki Araştırmalar Üzerine Bir İnceleme”. Maliye Çalışmaları Dergisi-Journal of Public Finance Studies. 71, 28–41.
• Uyanık, A. (2019). “Vergi Bilinci ve Vergiye Gönüllü Uyumun Vergi Gelirlerine Etkilerinin Değerlendirilmesi”. Maliye Dergisi. 177, 354-38.
• Yavuz, H., Ayas, I. & Kılıçaslan, H. (2019). Vergi Uyumu. Ankara: Savaş Yayınları.
• Yöney, E. (2019). Türkiye’de Vergi Kültürü: Değerler ve Vergi Davranışı Açısından Bir Modelleme (Yayın No. 546183) [Doktora tezi, İstanbul Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Başkanlığı Tez Merkezi.
• Yurdakul, A. (2013). Vergi Ahlâkı ve Vergi Ahlâkını Belirleyen Faktörlerin Analizi: Bursa İli Örneği (Yayın No. 328671) [Doktora tezi, Uludağ Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Başkanlığı Tez Merkezi.
• Zenginobuz, Ü., Adaman, F., Gökşen, F., Savcı, Ç. & Tokgöz, E. (2010). Vergi, Temsiliyet ve Demokrasi İlişkisi Üzerine Türkiye’de Vatandaşların Algıları. İstanbul: Açık Toplum Vakfı Yayını.