Gözetim Toplumu Çerçevesinde İşyerinde Gözetim Uygulamaları: Fordist ve Postfordist Üretim Biçimlerindeki Gözetimin Karşılaştırılması

Year 2016, Issue: 42, 233 - 251, 22.07.2016

Hacı Hasan Saf

Abstract

Düzenleme, organize etme gibi vaatlerle egemenliği altındaki toplulukları gözetleyen iktidarlar; bu eylemle egemenliği altındaki toplumları denetlemiş, kontrol altında tutmuştur. İnsanlık tarihi kadar eskiye dayanan gözetleme uygulamaları, temel olarak her dönemin değer addettiği unsurlar üzerine yoğunlaşmıştır. Modern toplumda teknik bir hal alan gözetim, ulus-devlet çıkarlarına ve kapitalizmin kar odaklı amaçlarına hizmet ederken; postmodern toplumda bilgi iletişim teknolojileriyle akıl almaz bir güç haline dönüşmüş ve kitle kontrolüyle yine kapitalist üretim sürecine hizmet eder hale gelmiştir.

Modern bir üretim anlayışı olan Fordist üretim biçiminde işçiler doğuştan tembel ve beceriksiz olarak nitelenmiş ve üretim sürecinde söz sahibi olmaları engellenmiştir. Bu üretim biçiminde bir bant üzerinde sırayla, lineer bir şekilde gerçekleştirilen üretimde işçilerin yaratıcılıkları yaptıkları işe yansımamıştır. Tamamıyla disiplin üzerine konumlandırılan bu süreçte gözetim uygulamaları da üretim sürecinin özelliklerinden etkilenmiştir. Postmodern dönemin üretim anlayışı olan Postfordist üretim biçiminde bilgi iletişim teknolojileriyle lineer ve tek düze olmaktan çıkan üretimde süreç, bilgisayar teknolojileri üzerinden gerçekleşmiştir. İşyerlerinin her alanına kanalize olan bilgi iletişim teknolojileri, bu üretim anlayışında gözetimin de ana unsuru olmuştur. Bir literatür taraması olan çalışmada Fordist ve Postfordist üretim biçimlerinde işyerlerinde uygulanan gözetim pratikleri irdelenmiş, benzer ve farklı yönler ortaya konmuştur.

Keywords

Fordizm, Postfordizm, Gözetim Toplumu, Göz, İşyeri

Surveillance Practices at Working Places within the Frame of Surveillance Society: The Comparison of Surveillance in Fordist and Post-Fordist Production Systems

Abstract

The rulerships, observing the communities under their sovereignity with the promises of ruling and organizing, have managed and controlled those communities under their dominance. The surveillance practices dating back to the history of humanity, have focused on the different features that hasvebeen valued throughout the decades. Whereas the surveillance has been formed in a technical sense, and has served to nation-state benefit and capitalism’s profit based goals in modern society, it has turned into an immense power with the information and communication technologies, and with the help of mass control, it has become a service again for the capitalist production process in postmodern society.

In the Fordist production system, which is a modern production form, the workers have been qualified as naturally lazy and incapable ones and their word in production process has been interrupted. In this production form, the creativity of the formers working in a production type performed in a linear way on a moving band has not reflected on their work. In this process entirely based on discipline, surveillance practices have been influenced by the features of the production process, as well. In Postfordist production system, which is the production approach of the postmodern era, the process has been freed of linear way and monotony with the help of information and communication technologies and performed through computer technologies. Information and communication technologies, canalized on each area of workplaces, have been the main factor of surveillance in this production system, too. In this work, which is a literature search, the surveillance practices employed in Fordist and Postfordist production systems have been questioned and, their similar and different features have been discussed.

Keywords

Fordism, Postfordism, Surveillance Society, Eye, Workplace

References

• Amin, A. (1997). Post-Fordism: Models, Fantasies, and Phantoms of Transition, Post Fordism A Reader, (Ed. Ash Amin), Blackwell, Oxford Uk, S. 1-40.
• Anthony, G. (2008). Sosyoloji, Çev. Cemal Güzel, İstanbul: Kırmızı Yayınları.
• Aslan, O. E. (2005). Kamu Personel Rejimi, Statü Hukukundan Esnekliğe, Todaie Yayını, Ankara.
• Ball, K., Wilson, David C. (2000). Power, Control and Computer-based Performance Monitoring: Repertoires, Resistance and Subjectivities, Organization Studies, 21(2): 539–565.
• Belek, İ. (1997). Post Kapitalist Paradigmalar, Sorun Yayınları, İstanbul.
• Berger, J. (2006). Görme Biçimleri, Çev. Yurdanur Slaman, İstanbul: Metis Yayınları.
• Best, K. (2010). Living in the Control Society: Surveillance, Users and Digital Screen, Technologies, International Journal of Cultural Studies, sayı: 13 (1), s. 5-24.
• Binark, M. (2012). Türkiye’de Dijital Gözetim, Alternatif Bilişim Derneği Yayınevi: İstanbul
• Boyle, J. (1997). Foucault in Cyberspace: Surveillance, Sovereignty, and Hard Wired Censors, http://www.law.duke.edu/boylesite/foucault.htm, (16.11.2009).
• Bozkurt, V. (2015). Gözetim Toplumu ve İnternet, http://inet-tr.org.tr/inetconf5/ tammetin/bozkurt-tam.doc.
• Clegg, S.R. (1989). Frameworks of Power, London: SAGE.
• Çoban, B. (2008). Gözün İktidarı Üzerine, Panoptikon: Gözün İktidarı (Haz. B. Çoban, Z. Özarslan), İstanbul: Su.
• Çoban, B. (2014). Göz ve İktidar: Vitrinlere Değil Gökyüzüne Bak! LAÜ Sosyal Bilimler Dergisi, Haziran.
• Dandeker, C. (1990). Surveillence, Power and Modernity, Polity Press.
• Dolgun, U. (2008). Şeffaf Hapishane Gözetim Toplumu, İstanbul: Ötüken Yayınevi. Dolgun, U. (2005). İşte Büyük Birader, İstanbul: Hayy Kitap.
• Doolin, B. (1998). Information Technology as Disciplinary Technology: Being Critical in Interpretive Research on Information Systems, Journal of Information Technology, 13: 301– 311.
• Drucker, P. F. (1993). Kapitalist Ötesi Toplum, (Çev. B. Çorakçı). İstanbul: İnkılap Kitabevi.
• Eco, U. (1998). Ortaçağ Estetiğinde Sanat ve Güzellik, (Çev. Kemal Atakay), İstanbul: Can Yayınları.
• Eraydın, A. (1992). Post-Fordizm ve Değişen Mekânsal Öncelikler, Ortadoğu Teknik Üniversitesi Mimarlık Fakültesi Yayınları.
• Foucault, M. (1977). Discipline and Punish: The Birth of the Prison, London: Penguin.
• Foucault, M. (2003). İktidarın Gözü, İstanbul: Ayrıntı.
• Foucault, M. (2005). Büyük Kapatılma, Seçme Yapıtlar: 3, İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Fox, Nick J. (1998). Foucault, Foucauldians and Sociology, The British Journal of Sociology, 9 (3): 415–433.
• Gramsci, A. (1999) Selections from the Prison Notebooks, edt. Quentin Hoare and Geoffrey Nowell Smith, London: ElecBook.
• Gerrie, J. (2003). Was Foucault a Philosopher of Technology, Techné, 7(2): 14–26.
• Gökberk, M. (1974). Felsefe Tarihi, Üçüncü Basım, Ankara: Bilgi Yayınevi.
• Harvey, D. (1998). Postmodernliğin Durumu, Çev. Sungur Savran, Metis Yayınları, İstanbul.
• Hızır, N. (1981). Felsefe Yazıları, Birinci Basım, İstanbul: Çağdaş Yayınları.
• Karakehya, H. (2009). Gözetim ve Suçla Mücadele, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, sayı: 58, s. 319-357.
• Kosgeb, (2005). Ekonomik Kalkınmada Sosyal Sermayenin Rolü, Ekonomik ve Stratejik Araştırmalar Merkezi Müdürlüğü Yayını, Ankara, http://www.kosgeb.gov.tr/.
• Kumar, K. (1995). Sanayi Sonrası Toplumdan Post-Modern Topluma, Çağdaş Dünyanın Yeni Kuramları, (Çev. Mehmet Küçük), Dost Kitabevi Yayını, Ankara.
• Küçüköner, M. (2005). Görme Üzerine Bir İnceleme, Atatürk Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Dergisi, Sayı:8.
• Lacombe, D. (1996). Reforming Foucault: A Critique of the Social Control Thesis, The British Journal of Sociology, 47(2): 332–352.
• The Latest on Workplace Monitoring and Surveillance”, 13 Mart 2008, http://www. amanet.org/training/articles/The-Latest-on-Workplace-Monitoring-and-Surveill ance. aspx, (Erisim Tarihi: 10.06.2016)
• Lyon, D. (1997). Elektronik Göz, İstanbul: Sarmal.
• Marx, K. ve Engels F. (2005). Komünist Manifesto ve Komünizmin İlkeleri, (M. Erdost çev.). Ankara: Sol Yayınları.
• Marx, Gary T. (2002). What’s New About the New Surveillance? Classifying for Change and Continuity, Surveillance and Society, Sayı:1.
• Murray, R. (1989). Fordism and Post-Fordism in Hall And Jacques.
• Palen, L.; Dourish, P. (2003). Unpacking ‘Privacy’ for a Networked World, Proceedings of the SIGCHI Conference on Human Factors in Computing Systems, Conference on Human Factors in Computing Systems Ft. Lauderdale, Florida, USA, April 05 – 10.
• Regan, Priscilla M. (1996). Genetic Testing and Workplace Surveillance, Lyon, David/Zureik, Elia (eds), Computers, Surveillance and Privacy, Minneapolis, University of Minnesota Press: 21–46.
• Rigel, N. (Ed.) (2005). Kadife Karanlık: 21. Yüzyıl İletişim Çağını Aydınlatan Kuramcılar, İkinci Basım, İstanbul: Su Yayınları.
• Rooney, D. (1996). A Contexualising, Socio-Technical Definition of Technology: Learning from Ancient Greece and Foucault http://www.google.com.tr/#hl=tr&source=h p&biw=1276&bih=627&q=A+Contextualising%2C+SocioTechnical+Definition+of+Te chnology%3A+Learning+from+Ancient+Greece+and+Foucault&btnG=Google%27da+ Ara&aq=f&aqi=&aql=&oq=&gs_rfai=&f =a4289074fca3ad54,
• Rouse, J. (1994). Power/Knowledge, Gutting, Gary (ed.), The Cambridge Companion to Foucault, Cambridge, Cambridge University Press: 92–114.
• Saklı, A. R. (2007). Kapitalist Gelişim Sürecinde Fordizm ve Post – Fordizm, Ankara.
• Sartori, G. (2004). Görmenin İktidarı (Çev. Gül Batuş, Bahar Ulukan), İstanbul: Karakutu Yayınları.
• Slater, P. (1998). Frankfurt Okulu, İstanbul: Kabalcı Yayınları.
• Townley, B. (1993). Foucault, Power/Knowledge, and Its Relevance for Human Resource Management, Academy of Management Review, 18(3): 518–545.
• Virilio, P. (2002). Enformasyon Bombası, (K. Şahin çev.). İstanbul: Metis Yayınları.
• Weber, M. (2004). Sosyoloji Yazıları, (6. Baskı). (T. Parla çev.). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Workers’ Privacy Part II: Monitoring and Surveillance in the Workplace, Conditions of work digest, Volume 12 Number 1 1993, Geneva, International Labour Office, http:// www.ilo.org/public/libdoc/ilo/P/09921/09921(12).pdf, (Erisim Tarihi: 10.06.2012)
• Wood, D. M. (2009). The Surveillance Society: Questions of History, Place and Culture, European Journal of Criminology, sayı: 6 (2), s.179-194.