Adaletin Peşinde: Bugünün Filmlerinden Zihniyet Tarihine Yolculuk Deneyimi

Year 2015, Issue: 41, 102 - 118, 31.12.2015

Hülya Doğan Elibüyük

Abstract

Adalet arayışının, tarihli toplumların varlığıyla paralel olarak günümüze ulaşan izlerine yazılı ve yazısız kaynaklarda rastlamak mümkündür. Zihniyet tarihi çalışmalarının izinden giden ve günümüzden yola çıkarak hukuk kültürümüze ve onun görsel kültürle etkileşimine eleştirel bir bakış atan çalışma, “adalet” kavrayışının farklı kimlikler söz konusu olduğunda nasıl şekillendiğini problem edinmektedir. Geçmişten bugüne pek çok düzenlemeye konu olsa da, farklı kimliklerin adalet algısı, adaleti sağlaması beklenen kurumlarla ilişkisi göz önüne alındığında “adalet” arayışının ideolojiyi de barındıran bir hukuk kültürü içinde şekillendiğini söyleyebiliriz. Toplumsal tarih ve antropolojiyi bir araya getiren bir çerçeveye, bir yıllık bir kesitte (2010-2011) seyirciyle buluşan ve adli vakaları konu alan popüler sinema filmleri yerleştirilmiş (Av Mevsimi, Atlıkarınca, Behzat Ç Seni Kalbime Gömdüm), bu filmlerin tarihsel analizi ile bugünden geriye adalet algısını şekillendiren zihinsel dünyayı ortaya çıkarmayı amaçlayan bir basamak oluşturulmaya çalışılmıştır. Bu filmlerin adaletin farklı sınıflarla ilişkisine dair zihniyet tarihimizden önemli izler taşıdığı, daha geniş bir hukuk kültürünün kodlarını yeniden ürettiği görülmüştür. Geçmişi anlamadan bugünü anlamak kadar bugünden yola çıkmadan geçmişi anlamanın da mümkün olmadığını belirten zihniyet tarihçilerinin amaçlarıyla da örtüşen bu yaklaşım, sosyal bilimler alanında kesişmeler yaratarak daha fazlasını “anlama” potansiyeli taşımaktadır. Çalışma bu bağlamda, çerçevesi ve yöntemiyle antropolojinin sınırlarını genişletmeyi de hedeflemektedir. Filmlerde yansımasını bulan davranış ve tutumların daha genel zihniyet örüntülerinden bağımsız olmadığı, egemen söylemin “normal”i kurmada çeşitli araçlara sahip olduğu göz ardı edilmeden, incelenen dünyanın iktidar ilişkileriyle, hâkim ideolojiyle ve egemen kültürle olan bağlantılarını vurgulamaya da özen gösterilmiştir. Elbette burada yer verilen kategoriler çoğaltılarak ve tarihle bağlantısı kurulan örneklem genişletilerek daha kapsamlı tezler yazmak, çalışmalar yapmak mümkündür.

Keywords

Adalet, Zihniyet Tarihi, Hukuk Kültürü, Görsel Kültür, Tarihsel Antropoloji

Tracing Justice: Travel to the History of Mentality by Films of Today

Abstract

It is possible to see the trace of searching justice, since the beginning of lettered society in written and oral sources. This work which follows the erudition of history of mentalities, casts a critical eye over our culture of justice and visual culture in relation with it. Problem of the article is how the conception of justice is getting shaped when it is about different identities and how it feeds by our mentality. Three films about justice (Av Mevsimi / Hunting Season, Atlıkarınca / Merry Go Round, Behzat Ç Seni Kalbime Gömdüm / Behzat Ç I Buried You in My Heart) which were on white screen in one year (2010-2011) were placed in a frame which brings social history and anthropology together and analyzed by historical critics of cinema. In this way, it was aimed to establish a step from today to past -as history of mentality writers suggest- to grasp the world of mentality which shapes the perception of justice. Surely, the article took the relations of power, dominant ideology and ruling culture into account when observing this world. On the other hand, it is possible to extend the capacity of such a work to go over the borders of anthropology and history. This article tries to shape an example towards this aim for the works further.

Keywords

Justice, History Of Mentality, Culture Of Justice, Visual Culture, Historical Anthropology

References

• Adanır, Oğuz (2012), Sinema Televizyon Kültür, İstanbul: Hayalperest.
• Akıllıoğlu, Tekin (2001), “Adalet Kavramı ve İnsan Hakları”, Adalet Kavramı, der: Adnan Güriz, Ankara: Türkiye Felsefe Kurumu, ikinci baskı, s. 49-57.
• Alpsoy, Arif N. (2005), “Uluslararası Hukuk ve Ulusal Mevzuatımız Işığında Mağdur Çocuklara Yönelik Düzenlemeler”, TBB Dergisi, Sayı: 58, s. 247-263.
• Arslan, Umut Tümay (2005), Bu Kabuslar Neden Cemil: Yeşilçam’da Erkeklik ve Mazlumluk, İstanbul: Metis. Assmann J. (2001), Kültürel Bellek, çev: Ayşe Tekin, İstanbul: Ayrıntı Yayınları
• Aydın, Suavi; Taşkın, Yüksel (2014), 1960’tan Günümüze Türkiye Tarihi, İstanbul: İletişim.
• Burke, Peter (1986) “Strengths and Weaknesses of the History of Mentalities”, History of European Ideas, 7:5, 439-451.
• Burke, P. (2013), Tarih ve Toplumsal Kuram, çev: Mete Tunçay, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, beşinci basım.
• Carr, Edward Hallet (2006), Tarih Nedir, çev: Misket Gizem Gürtürk, İstanbul: İletişim, 9. Basım.
• Corrigan, Timothy (2008), Film Eleştirisi, çev: Ahmet Gürata, Ankara: Dipnot.
• Ergut, F. (2004), Modern Devlet ve Polis: Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Toplumsal Denetimin Diyalektiği, İstanbul: İletişim.
• Erkılıç, Senem Duruel (2005), “Kurmaca Filmler Üzerinden Sinema ve Tarih İlişkisine Bakış”, Galatasaray Üniversitesi İletişim Dergisi, sayı: 2, s. 71-87.
• Ferro, Marc (1995), Sinema ve Tarih, çev: Turhan Ilgaz, Hülya Tufan, İstanbul: Kesit Yayıncılık.
• Fiske, John (1999), Popüler Kültürü Anlamak, çev: Süleyman İrvan, Ankara: Ark.
• Fuery P., Fuery K. (2003), Visual Cultures and Critical Theory, USA: Oxford University Press.
• Geertz, Clifford (2007), Yerel Bilgi, çev: Kudret Emiroğlu, Ankara: Dost.
• Ginsburg, Carlo (1996), Peynir ve Kurtlar, çev: Ayşen Gür, İstanbul: Metis yayınları.
• Güriz, Adnan (2001), “Adalet Kavramının Belirsizliği”, Adalet Kavramı, der: Adnan Güriz, Ankara:Türkiye Felsefe Kurumu, ikinci baskı, s. 7-37.
• Hutton, Patrick H. (1981), “The History of Mentalities: The New Map of Cultural History”, History & Theory, Vol. 20, Issue 3, p. 237. 23 p.
• Kuçuradi, Ionna (2001), “Adalet Kavramı”, Adalet Kavramı, der: Adnan Güriz, Ankara: Türkiye Felsefe Kurumu, ikinci baskı, s. 39-48.
• Leeuwen, T. V. (2001), “Semiotics and Iconography”, içinde Handbook of Visual Analysis, ed: Theo van Leeuwen, Carey Jewitt, Sage Publications, 4. basım, p. 92-118.
• Mercier, Andre (2009), “İnsan Haklarının Temelleri” İnsan Haklarının Felsefi Temelleri, Ankara: Türkiye Felsefe Kurumu, 3. Basım, s. 25-37.
• Mirzoeff, N. (2001), An Introduction to Visual Culture, Routledge.
• Özbudun S, Şafak, B. (2005), Antropoloji: Kuramlar, Kuramcılar, Ankara: Dipnot.
• Özcan, Mehmet Tevfik (2001), “Hukuk İdeolojisi: Adalet Sorununa Sosyolojik Bir Yaklaşım”, Adalet Kavramı, der: Adnan Güriz, Ankara: Türkiye Felsefe Kurumu, ikinci baskı, s. 85-114.
• Özden, Zafer (2004), Film Eleştirisi: Film Eleştirisinde Temel Yaklaşımlar ve Tür Filmi Eleştirisi, Ankara: İmge, 2. Baskı.
• Paker, Murat (2007), Psiko-politik Yüzleşmeler, İstanbul: Birikim Yayınları.
• Palmer, Richard (2003), Hermenötik, çev: İbrahim Görener, İstanbul: Anka Yayınları, 2. basım.
• Panofsky, Ervin (1962), Studies in Iconology, New York: Harper Tochbooks.
• Roberts, Simon (2010), Düzen ve Kargaşa: Hukuk Antropolojisine Giriş, çev: A. Erkan Koca, Ankara: Birleşik Yayınevi.
• Ryan M., Kellner D. (1997), Politik Kamera, çev: Elif Özsayar, İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Shue, Henry (2009), “Temel Hakların Evrenselliği”, İnsan Haklarının Felsefi Temelleri, Ankara: Türkiye Felsefe Kurumu, 3. Basım, s. 39-65.
• Sontag, Susan, (2004). Başkalarının Acısına Bakmak, Osman Akınhay (çev.), İstanbul: Agora.
• Uygur, Gülriz (2013), Hukukta Adaletsizliği Görmek, Ankara: Türkiye Felsefe Kurumu.
• Ülgener, Sabri (2006), Zihniyet ve Din: İslam, Tasavvuf ve Çözülme Devri İktisat Ahlakı, İstanbul: Derin Yayınları.
• Yaşartürk, Gül (2010), “Av Mevsimi’nin Kadınlık Halleri: Filler Tepişirken Çimenler Ezilir”, http://bianet.org/biamag/kadin/126678-av-mevsimi-nin-kadinlikhalleri-filler-tepisirken-cimenler-ezilir, alındığı tarih: 10/10/2015
• Yılmaz, Ertan (2008), “Sinema ve İdeoloji İlişkileri Üzerine”, Sinemasal Yazılar 1: Sinema İdeoloji Politika, Ankara: Orient Yayıncılık, s. 63-86.
• Yüksel, Mehmet (2012), “Hukuk Kültürü Kavramına Sosyolojik Bir Bakış”, Gazi Üniversitesi İletişim Fakültesi, İletişim Kuram ve Araştırma Dergisi, Sayı: 35/Güz, s. 1-18.
• Werner, Ernst (2009), Şeyh Bedrettin ve Börklüce Mustafa, çev: Hakan Sevin, İstanbul: Kaynak Yayınları, 2. Basım.