Erken Cumhuriyet Döneminde Türk Sinemasının Serüveni: Miras ve Devamlılık

Year 2023, Issue: 65, 223 - 238, 23.12.2023

Ali Gençoğlu , Emrah Öztürk

https://doi.org/10.47998/ikad.1363175

Abstract

Türk sinemasına dair tarihi bir değerlendirme yapmak esasen her biri özenle yapılmış önceki çalışmaların izinden gitmek ve bu çalışmalardan yararlanarak, belirli bir bağlam içinde, akademik anlatıya yeni boyutlar sunmaya çalışmaktır. Çalışmamızın birincil amacı dönemin modern ve teknolojik iletişim ve sanat dalı olan bu fenomeni öncelikle imparatorluğun, sonrasında da genç cumhuriyetin toplumsal ve politik tarihsel süreçleri içerisinde ele almaktır. İkinci olarak, Türk sinemasının gelişimi açısından, Osmanlı’dan kalan mirasın potansiyelin Cumhuriyetle birlikte hangi yöne gittiğini keşfetmeye çalışmaktır. Üçüncü olarak, bu süreçte ortaya çıkan sorun ve fırsatların uluslaşma mücadelesiyle ve devlet müdahaleleriyle ilişkisini belirlemek, ekonomik bağlamları bu tarihsel gelişmeyle ilişkilendirmektir. Çalışmamızda, sinemanın çok uluslu bir imparatorluk olan Osmanlı Devleti’nin başkentine ve sonra büyük şehirlerine gelişi ve yayılışı, dönemin politik katmanlarındaki ilişkileri içerecek şekilde incelenmiştir. Ek olarak, genç Cumhuriyet’in ulus olma sancılarını da kapsayan ve bir İmparatorluk mirasının etkisini barındıran sanat dalı olarak sinemanın gelişimi ortaya konmuştur. Bu yolculukta, daha sonra farklı ulusların parçası olacak, dönem itibariyle farklı dinsel cemaatlerden isimlerin sinema etrafında gelişen ilişikleri tartışılmış ve sinema çevresinde ortaya çıkan modernleşme süreçleri, genç cumhuriyetin sosyal yapılarla etkileşimi ve bunlara dair sorunlar ve sancılar sinema tarihi bağlamında kalınarak açıklanmıştır.

Keywords

Cumhuriyet Dönemi Türk Sineması, Türk Sinema Tarihi, Dönemleştirme, Erken Cumhuriyet, Sinema Tarihi

The Adventure of Turkish Cinema In Early Republican Period: The Heritage and The Continuity

Abstract

Making a historical evaluation of Turkish cinema essentially means following in the footsteps of previous studies, each of which has been carefully created; and trying to present new dimensions to the academic narrative within a certain context, by benefitting from these studies. The primary aim of our study is to examine this phenomenon, which is the modern and technological branch of communication and art of the period, within the social and political historical processes of the Empire, firstly, and then of the young republic. Secondly, it tries to discover which direction the potency of the legacy inherited from the Ottoman Empire went, with the existence of the Republic, in terms of the development of Turkish cinema. Thirdly, to determine the relations between the problems and opportunities that emerged in this process with the nationalization effort and the state interventions, and to relate the economic contexts to this historical development. In our study, the arrival and the spreading of cinema to the capital and then to the major cities of the Ottoman State, a multinational empire, is examined, by including the interactions in the political layers of the period. In addition, the development of cinema, as a form of art, which also contains the problems of being a nation and the influence of the Imperial legacy, is revealed. In this journey, the relationships between people from different religious communities, who would later become part of different nations, around cinema are discussed, and the modernization processes that emerged around cinema, the interaction of the young republic with social structures, and the problems and pains related to all these problems and issues, are explained in the context of cinema history.

Keywords

Turkish Cinema in The Republican Period, History of Turkish Cinema, Periodization, Early Republic, History of Cinema

References

• Bozis, Y. & Bozis, S. (2014). Paris’ten Pera’ya sinema ve Rum sinemacılar. YKY.
• Doğan, E. (2010). Nijat Özön ve Türk sinema tarihyazıcılığı, Folklor/Edebiyat Dergisi, 16(61), 193-211.
• Evren, B. (2013). Balkanların ve Türk Sinemasının İlk Yönetmenlerinden Manaki Kardeşler, Hayal Perdesi, 37, 72-76.
• Filmer, C. (1984). Hatıralar. Emek Matbaacılık.
• Gökmen, M. (1989). Başlangıçtan 1950’ye kadar Türk sinema tarihi ve eski İstanbul sinemaları. Denetim Ajans Basımevi.
• Güngör, A. C. (2019). Geçmişten günümüze Türkiye’de devlet-sinema ilişkisine bakış. The Turkish Online Journal of Design, Art and Communication, 9, 344-357.
• İnceoğlu, F. S. (2021). Erken dönem Türk sinemasının arşiv kaynakları. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 37(19), 243-304.
• Karadoğan, A. & Öztürk, S. R. (2022). Türkiye’de sinema sansürünün tarihi (1932-1988): sansür karar defterleri üzerine bir inceleme. Cilt 1, Kültür ve Turizm Bakanlığı.
• Keyder, Ç. (2008). Türkiye’de devlet ve sınıflar. İletişim Yayınları.
• Mardin, Ş. (2009). Türk modernleşmesi: makaleler 4. İletişim Yayınları.
• Odabaşı, İ. A. (2017). Osmanlı’da sinema hayatı ve yerli üretime geçiş. Dergah Yayınları.
• Odabaşı, İ. A. (2018). Ayastefanos filmi hakkında yeni bilgiler ve sinema haberleri gazetesi. Müteferrika Dergisi, 53, 93-104.
• Odabaşı, İ. A. (2018). Milli sinema: Osmanlı’da sinema hayatı ve yerli üretime geçiş. Dergah Yayınları.
• Onaran, A.Ş. (1994). Türk sineması Cilt 1. Kitle Yayınları.
• Onaran, A.Ş. (2013). Muhsin Ertuğrul’un sineması. Agora Kitaplığı.
• Önder, S. & Baydemir A. (2005). Türk sinemasının gelişimi (1895-1939). Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 6(2), 113-135.
• Özgüç, A. (1990). Başlangıcından bugüne Türk sinemasında ilkler. Yılmaz Yayınları.
• Özön, N. (1968). Türk sineması kronolojisi 1895-1966. Bilgi Yayınevi.
• Özön, N. (1970). İlk Türk sinemacısı Fuat Uzkınay. TSD yayınları.
• Özön, N. (1995). Karagözden sinemaya Türk sineması ve sorunları. Kitle Yayınları.
• Öztürk, S. (2022). Erken cumhuriyet döneminde sinema seyir siyaset. Kırmızı Yayınları.
• Saydam, B. (2020). Türkiye’de sinema tarihyazımının gelişim süreci, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 18(36), 425-472
• Şentürk, R. (2020). Türk sinema tarihi yazımında dönemselleştirme sorunu, Intermedia International e-Journal, 7(13), 270-285.
• Tunç, E. (2012). Türk sinemasının ekonomik yapısı (1896-2005). Doruk.
• Yıldırım, M. (Yapımcı & Yönetmen). (2021). Gölgenin Seyri: Türk Sinemasının Tartışmalı İlkleri [Belgesel-Film]. Türkiye: Maltepe Üniversitesi