THE NATURE, PARTS AND VALUE OF KNOWLEDGE IN ISLAMIC THOUGHT

Yıl 2022, Sayı: 9, 73 - 89, 31.12.2022

Abdullah Yılmaz

Öz

The approach to knowledge in Islamic thought is based on faith. Knowledge is the result of the subject-object relationship. We cannot consider both independently of each other. to information; Attributing useful-useless, right-wrong, valuable-worthless meaning can be through the senses and mind, as well as through revelation or inspiration or intuition. When knowledge is mentioned in Islamic mentality, religious texts directly related to belief and fiqh accumulation, which is the ijtihad interpretation of those texts, come to mind. Knowledge, its limits and the value judgment to be imposed on it are shaped by the belief of the person. In this study, we investigated the nature of knowledge in Islamic thought, its place in the texts, the approach to knowledge and its value in our kalam and procedural sources, and its relationship with the knowledge and value of ijtihad rulings that have a religious character. Our research is not in the light of epistemology, which is one of the main issues of philosophy, but with the aim of examining knowledge in line with our own theological and procedural works. In the context of knowledge, we tried to evaluate the verses and our fiqh heritage based on these verses, especially in the distinction of compulsory-acquisitive knowledge. We have dealt with the verses under the title of faithful news, which theologians used when distributing information, within the framework of mutawatir and news-i vahid. Apart from the verses, we have included the fiqh inferences under the umbrella of the acquisition of knowledge.

Anahtar Kelimeler

Islam, Fiqh, Compulsory, Knowledge, Acquirement

İSLAMÎ DÜŞÜNCEDE BİLGİNİN MAHİYETİ, KISIMLARI VE DEĞERİ

Öz

İslamî düşüncede bilgiye yaklaşım inanç eksenlidir. Bilgi, özne-nesne ilişkisinin sonucudur. Her ikisini birbirinden bağımsız düşünemeyiz. Bilgiye; faydalı-faydasız, doğru-yanlış, değerli-değersiz anlam yüklemek, duyular ve akıl yoluyla olabileceği gibi, vahiy veya ilham ya da sezgi vasıtasıyla da olabilir. İslâmî düşüncede bilgi denince, inançla doğrudan ilişkili olarak dinî naslar ve o nasların ictihâdî yorumu olan fıkhî birikim akla gelir. Bilgi, sınırları ve ona yüklenecek değer yargısı, kişinin inancıyla şekillenir. Biz bu çalışmada, İslâmî anlayışta bilginin mahiyetini, naslarda yerini, kelam ve usul kaynaklarımızda bilgiye ve değerine yönelik yaklaşımı, dinî karakter taşıyan ictihadî hükümlerin bilgi ve değeriyle ilişkisini araştırdık. Araştırmamız, felsefenin temel meselelerinden olan bilgi felsefesi (Epistemoloji) ışığında değil, bilgiyi kendi kelam ve usul eserlerimiz doğrultusunda inceleme amaçlıdır. Bilgi bağlamında naslar ile bu naslara dayanan fıkhî mirasımızı bilhassa zorunlu-iktisâbî bilgi ayrımında değerlendirmeye çalıştık. Nasları, kelamcıların bilgiyi taksim ederken yer verdikleri sadık haber başlığı altında mütevatir ve haber-i vâhid çerçevesinde ele aldık. Nasların dışında fıkhî çıkarımlara ise, bilginin iktisâbî çatısı altında yer verdik.

Anahtar Kelimeler

İslam, Fıkıh, Bilgi, Zarurî, İktisâbî, Islam, Fiqh, Compulsory, Knowledge, Acquirement

Kaynakça

• Açıkgenç, Alpaslan. İslam Medeniyetinde Bilgi ve Bilim. İstanbul: İsam Yayınları, 2013.
• Âmidi, Seyfuddîn Ebu’l-Hasen Ali b. Ebî Ali b. Muhammed. Ebkâru’l-efkâr fî usûli’d-din. thk. Ahmed Ferid el- Mezyûdî. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2003.
• Âmidî, Seyfuddîn Ebu’l-Hasen Ali b. Ebî Ali b. Muhammed. el-İhkâm fî usûli’l-ahkâm. thk. Abdürrezzâk Afîfî. Beyrut: el-Mektebu’l-İslâmî, ty.
• Aybakan, Bilal. “ İslamda Dinî Bilginin Doğası ve Usûl-i Fıkhın Geliştirdiği Yorum Tarzına Genel Bir Yaklaşım”, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 18 (2000), 57.
• Bâkıllânî, Ebû Bekr Muhammed b. Tayyib. et-Takrîb ve’l-irşâd. thk. Abdülhamid b. Ali Ebû Zeyd. Dimaşk: Müessesetü’r-Risâle, 1998.
• Bâkıllânî, Kâdî Ebû Bekr et-Tayyib. el-İnsâf. thk. Muhammed Zâhid b. el-Hasen el-Kevserî. Kahire: Mektebetü’l-Hancî, 2000.
• Bâkıllânî, Kâdî Ebû Bekr et-Tayyib. et-Temhîd. thk. Yusuf Mekârisî. Beyrut: el-Mektebetü’ş-Şarkiyye, 1957.
• Bardakoğlu, Ali. “Dini Bilgi ve Günümüzdeki İslam”. Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuk Araştırmaları Dergisi 21 (2015), 2-95.
• Basrî, Ebu’l-Hüseyin. el-Mu’temed fî usûli’l-fıkh. thk. Muhammed Hamîdullah. 2 Cilt. Dimaşk: el-Ma’hedü’l-İlmî’l-Fransî li’d-Dirâseti’l-Arabiyyi 1964.
• Bolay, Süleyman Hayri. Felsefe Doktrinleri ve Terimleri Sözlüğü. Ankara: Atlas Yayınları, 2018.
• Buhârî, İbni Ahmed b. Muhammed Alâuddin Abdülazîz. Keşfu’l-esrâr an usûli Fahri’l-İslâm el-Bezdevî. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2009.
• Cessâs, Ebû Bekr Ahmed b. Ali er-Râzî. el-Fusûl fi’l-usûl. 6 Cilt. Kuveyt: Vizâretü’l-Evkâf el-Kuveytiyye, 1994.
• Cevizci, Ahmet. Bilgi Felsefesi. İstanbul: Say Yayınları, 2010.
• Cürcânî, Ali b. Muhammed es-Seyyid eş-Şerif. Mu'cemu't-ta’rifât. 2 Cilt. thk. Muhammed Sıddık Minşâvî. Kahire: Daru'l-Fâdile, ty.
• Cürcânî, Ali b. Muhammed es-Seyyid eş-Şerif. Şerhu’l-mevâkıf. çev. Ömer Türker. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2021.
• Cüveynî, Abdullah b. Yûsuf. el-Burhan fî usûli’l-fıkh. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1997.
• Cüveynî, Ebü’l-Meâlî Rüknüddîn. Kitâbü’l-irşâd ilâ kavâtiu’l-edille fî usûli’l-i’tikâd. Kahire: Mektebetü’l-Hancî, 1950.
• Debûsî, Ebû Zeyd Abdullah. Takvîmü’l-edille fî usûli’l-fıkh. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2007.
• Ebû Davûd, Süleyman b. el-Eş’as b. İshâk es-Sicistânî. Sünen. Beyrut: Darü’l-Fikr, 1994.
• Ebû Yusuf, Ya’kûb b. İbrahim. er-Reddü alâ siyeri’l-Evzâî. thk. Ebu’l-Vefâ el-Efğânî. Haydarâbâd: Lecnetü İhyâi’l-Mearif en-Nu’mâniyye, ty.
• Emiroğlu, İbrahim. Klasik Mantığa Giriş. Ankara: Elis Yayınları, 2017.
• Emiroğlu, İbrahim-Altunya, Hülya. Örnekleriyle Mantık Sözlüğü. İstanbul: Litera Yayıncılık, İstanbul, 2018.
• Erdoğan, Mehmet. Vahiy-Akıl Dengesi Açısından Sünnet. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2014.
• Galluppi, Pasquale. Miftâhu’l-Fünûn, Mantık Dersleri. çev. Gamiç Ohannes Efendi. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2021.
• Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed. İslam Hukukunun Kaynakları. çev. H. Yunus Apaydın. İstanbul: Klasik Yayınları, 2019.
• Görgün, Tahsin. Anlam ve Yorum. İstanbul: Külliyat Yayınları, 2016.
• İbn Hazm, Ebû Muhammed Ali b. Ahmed el-Endelûsî. el-İhkâm fî usûli’l-ahkâm. thk. Ahmed Muhammed Şakir. Beyrut: Dârü’l-Âfâki’l-Cedîde, 1983.
• İbnu’s-Sââtî, Ebu'l-Abbas Muzafferuddin Ahmed b. Ali b. Talib. Nihâyetü’l-vüsûl ilâ ilmi'l-usûl. thk. İbrahim Şemsüddin. Beyrut: Daru'l-Kütübi'l-İlmiyye, 2004.hu
• İbnü’l-Kassâr, Ebü’l-Hasen Alî b. Ömer b. Ahmed el-Bağdâdî. Mukaddime fî usûli’l-fıkh, thk. Mustafa Mahdum. Riyad: Dârü’l-Muallime, 1999.
• İsfahânî, Ebü’l-Kâsım Hüseyn b. Muhammed Râgıb. el-Müfredât fî garîbi’l-Kur’an. Beyrut: Dârü’l-Ma’rife, 1998.
• Kâdî Abdülcebbâr, Ebü’l-Hasen Kâdı’l-Kudât Abdülcebbar b. Ahmed b. Abdilcebbar el Hemedânî. el-Muğnî fî Ebvâbi’t-tevhîd ve’l-adl. thk. Mahmud Muhammed Kâsım. Kahire: el-Müessesetü’l-Misriyyetü’l-Âmme, 1962.
• Kâdî Abdülcebbâr, Ebü’l-Hasen Kâdı’l-kudât Abdülcebbâr b. Ahmed el-Hemedânî. Şerhu’l-usûli’l-hamse, Mu’tezile’nin Beş İlkesi. çev. İlyas Çelebi. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2013.
• Karadâvî, Yusuf. İslam Hukuku Evrensellik-Süreklilik. çev. Yusuf Işıcık-Ahmet Yaman. İstanbul: Nida Yayınları, 2014.
• Kâtibî, Ebü’l-Hasen Ali b. Ömer. Şemsiyye Risâlesi. çev. Ferruh Özpilavcı. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2017.
• Koçkuzu, Ali Osman. Rivayet İlimlerinde Haber-i Vâhitlerin İtikat ve Teşrî yönlerinden Değeri. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 1988.
• Kur’an Yolu Meali. haz. Hayrettin Karaman vd. Ankara: DİB Yayınları, 2018.
• Kutluer, İlhan. “İlim”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 22/109-114. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
• Lâdikli Mehmed Çelebi vd. Mantık Risâleleri. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2015.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed b. Mahmûd. Kitabü’t-tevhîd. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2006.
• Molla Hüsrev, Muhammed b. Ferâmuz b. Ali. Mir’âtü’l-usûl fî şerhi mirkâti’l-vusûl. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2017.
• Muhammed Musa Mustafa el-Hîn. el-Kat’î ve’z-zannî fi’s-sübûti ve’d-delâleti inde’l-usûliyyîn. Dımaşk: Dâru’l-Kelimi’t-Tayyib, 2007.
• Nesefî, Ebü’l-Mu’în Meymûn b. Muhammed. Tabsiratü’l-edille fî usûli’d-dîn, thk. Claude Salâme. Dimaşk, y.y. 1990.
• Özdemir, İbrahim. “Fıkhın Beşeriliği Meselesi ya da İctihadî Hükümlerin Dinî Değeri”. Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 2 (2014), 16/389-422.
• Sâbûnî, Ebû Muhammed Nûruddîn Ahmed b. Mahmûd. el-Kifâye fi’l-hidâye. thk. Muhammed Aruçi. İstanbul: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2019.
• Sâbûnî, Nûreddin. el-Bidâye fî usûli’d-dîn: Mâturîdiyye Akaidi. çev. Bekir Topaloğlu. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 1979.
• Semerkandî, Ebubekir Alâüddin Muhammed b. Ahmed. el-Mîzân fî usuli'l-fıkh. thk. Yahya Murad. Beyrut: Daru'l-Kütübi'l-İlmiyye, 2004.
• Serahsî, Ebû Bekr Muhammed b. Ahmed b. Ebî Seh. el-Usûl. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2015.
• Sığnâkî, Hüsâmüddîn Hüseyin b. Ali b. Haccâc. es- el-Kâfî şerhu’l-Pezdevî. thk. Fahrüddîn Seyyid Muhammed Kanıt. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 2001.
• Şa’ban, Zekiyüddin. Usûlu'l-fıkhi'l-İslamî. İstanbul: Mektebetü'l-İrşâd, 2016.
• Osman Şahin, “İslam Hukuk Terminolojisinin Oluşumu ve İlgili Literatür”. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, (2009), 13/131-162.
• Şahin, Sami. Muhammed Hasan eş-Şeybânî’nin Hadis Kültüründeki Yeri. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 1999.
• Şevkânî, Muhammed b. Ali b. Muhammed. İrşâdu’l-fuhûl ilâ tahkîki’l-hakki min ilmi’l-usûl. thk. Şa’bân Muhammed İsmâîl. Kahire: Daru’l-Kütübî, ty.
• Şeybânî, Muhammed b. Hasan. el-Hücce ala ehli’l-Medîne. thk. Mehdî Hasen Keylânî, Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 1983.
• Şîrâzî, Ebû İshâk İbrâhim. Şerhu’l-lüma’. thk. Abdülmecîd Türkî. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1988.
• Taftazânî, Sa’düddin Mes’ud b. Ömer es-Semerkandî. Şerhu’l-makâsıd. thk. Abdurrahman Umeyre, Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 1998.
• Taş, Aydın. İmam Muhammed’in Usûl Anlayışı. İstanbul: Nizamiye Yayınları, 2019.
• Taylan, Necip. “Bilgi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 6/157-161. İstanbul: TDV Yayınları, 1992.
• Teftezânî, Sa’duddin Mes’ud b. Ömer. Şerhu’t- telvîh ale’t-tavzîh. thk. Zekeriya Umeyrât. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2013.
• Tirmizî, Ebû İsâ Muhammed b. İsâ b. Sevre et-Tirmizî. Sünen. Beyrut:Darü’l-Fikr, 1994.
• Uludağ, Süleyman. İslam Düşüncesinin Yapısı, İstanbul: Dergâh Yayınları, 1979.
• Uyanık, Mevlüt. Bilginin İslamileştirilmesi ve Çağdaş İslam Düşüncesi. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2014.
• Vâfî, Humeyd. Mefhumu’l-kat’ ve’z-zan ve eseruhu fi’l-hilâfi’l-usûliyyi. Kahire: Daru’s-Selam, 2013.
• Yaman, Ahmet, Fetvâ Usûlü ve Adabı. İstanbul: İFAV Yayınları, 2019.
• Zerkeşî, Bedruddin Muhammed b. Bahâdır b. Abdillah. el-Bahru’l-muhît fî usûli’l-fıkh. thk. M. Muhammed Tâmir, 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2013.
• Zeydan, Abdülkerim. el-Vecîz fî usûli’l-fıkh. Beyrut: Müessesetür’r-Risâle, 1998.
• Zühaylî, Vehbe. Usûlü’l-fıkhi’l-İslâmî. Dimaşk: Dârü’l-Fikr, 2015.