The Identification of Zayd b. Jāriya in the Context of Verse 107 of Sūrat al-Tawba

Year 2025, Volume: 13 Issue: 1, 111 - 135, 30.06.2025

Nurdoğan Türk

https://doi.org/10.51450/ilmiyat.1619253

Abstract

In the narrative of the Masjid al-Durrār, which is mentioned in the context of the exegesis of verse 107 of Sūrat al-Tawba, there is a confusion about the identity of the people who were accused of hypocrisy and built Masjid al-Ḍirār. Zayd b. Jāriya (d.?) is one of the names of the group mentioned in this narrative whose identity is ambiguous and confused. The ambiguity in his identity and the accusation of nifaq against him played an important role in the selection and study of this name. As a matter of fact, in the past, various opinions have been put forward about this name in the Islamic literature. In order to eliminate this confusion, we have dealt with his identification. We have limited the study to its examination of Zayd b. Jāriyah in terms of identification. This kind of identification is important for the exegesis of narrations. In this research, the examination of a figure of interest to multiple fields beyond tafsir has necessitated an interdisciplinary approach. The identification of the aforementioned person and the problems arising in this regard have been at the centre of the study. Therefore, the article aims to solve the problems and clarify the identity of this name. Methodically the study, the reason for the revelation of the 107th verse of Sūrat al-Tawba, its short exegesis and the comments of the commentators on the verse were touched upon respectively, identifies five other people named Zayd b. Jāriya in the sources, addresses the problems of Zayd b. Jāriya’s identification, and finally tries to clarify his identity. It is hoped that this study will make a contribution to the field in terms of healthy criticism of the narrations from Zayd b. Jāriya.

Keywords

Tafsīr , Sūrat al-Tawba Verse 107th , Zayd b. Jāriya , Identity.

Tevbe Sûresi 107. Âyet Bağlamında Zeyd B. Câriye’nin Kimlik Tespiti

Abstract

Tevbe Sûresi 107. âyetin tefsiri bağlamında zikrolunan Dırâr mescidi anlatısında kendilerine nifak isnad edilen ve Mescid-i Dırâr’ı yapan kişilerin kimliğini tespit noktasında bir karışıklık söz konusudur. Zeyd b. Câriye (öl. ?), bu anlatıda söylenilen grubun içinde yer alan ve kimliği muğlak olup karıştırılan bir isimdir. Kimliğindeki muğlaklık ve kendisine yöneltilen nifak isnadı, bu ismin seçimi ve çalışılmasında önemli rol oynamıştır. Nitekim geçmişte, İslâm literatüründe bu isim hakkında çeşitli görüşler ileri sürülmüştür. Biz de bu karışıklığın giderilebilmesi için onun kimlik tespitini ele aldık. Çalışmayı, Zeyd b. Câriye’nin kimlik tespiti yönünden incelenmesi ile sınırlandırdık. Zira bu tür kimlik tespitleri, rivayet tefsiri açısından önem arz etmektedir. Bu araştırmada tefsir alanı dışında birçok alanın ilgilendiği bir ismin incelenmesi, aynı zamanda disiplinler arası bir yaklaşımı gerekli kılmıştır. Anılan şahsın kimlik tespiti ve bu konuda oluşan problemler, çalışmanın merkezinde yer almıştır. Dolayısıyla makale, saptanan problemleri çözüme kavuşturmayı ve bu isme dair kimliği netleştirmeyi amaçlamıştır. Çalışmada, metodik olarak sırasıyla Tevbe Sûresi 107. âyetinin sebeb-i nüzûlü, kısa tefsiri ve müfessirlerin âyetle ilgili yorumlarına temas edilmiş, kaynaklarda Zeyd b. Câriye adını taşıyan diğer beş kişi tespit edilmiş, Zeyd b. Câriye’nin kimlik tespiti problemlerine değinilmiş ve nihayetinde onun kimliği netleştirilmeye çalışılmıştır. Bu araştırmanın, Zeyd b. Câriye’den gelen rivayetleri sağlıklı kritize etme bakımından alana katkı sağlayacağı umulmaktadır.

Keywords

Tefsir , Tevbe Sûresi 107. Âyet , Zeyd b. Câriye , Kimlik.

References

• Abdürrezzâk es-San’ânî, Hemmâm. Tefsîru’l-Kur’ân. thk. Mustafa Müslim Muhammed. 3 Cilt. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 1410/1989.
• Ahmed b. Alî b. el-Müsennâ et-Temîmî. Müsnedü Ebî Ya’lâ el-Mevsılî. thk. Hüseyn Selîm Esed. 16 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Me’mûn li-t-Türâs, 2. Basım, 1410.
• Ahmed b. Hanbel. Müsnedü’l-İmâm Ahmed b. Hanbel. thk. Şuayb el-Arnaût vd. 50 Cilt. Beyrut: Müessesetu’r-Risâle, 1419/1999.
• Ahmed Muhtâr Ömer. Mu’cemu’l-lugati’l-’Arabiyyeti’l-Mu’âsıra. 4 Cilt. Kahire: Alemu’l-Kütüb, 1429/2008.
• Âlûsî, Ebu’l-Fazl Şihâbüddîn Mahmûd el-Bağdâdî. Rûhu’l-me’ânî fî tefsîri’l-Kur’âni’l-‘azîm ve’s-seb’i’l-mesânî. 30 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-‘Arabî, ts.
• Âmidî, Ebu’l-Kâsım el-Hasen İbn Bişr. el-Müʾtelif ve’l-muhtelif fî esmâi’ş-şu’arâ ve künâhim ve elkâbihim ve ensâbihim ve ba’di şi’rihim. thk. F. Krenkow. Beyrut: Dâru’l-Cîl, 1411/1991.
• Begavî, Ebû Muhammed el-Hüseyn b. Mes’ûd. Tefsîrü’l-Begavî (Me’âlimü’t-tenzîl). thk. Muhammed Abdullah en-Nemr vd. 8 Cilt. Riyad: Dâru Taybe, 1409/1989.
• Begavî, Ebu’l-Kâsım Abdullah b. Muhammed b. Abdilazîz. Muʻcemü’s-sahâbe. thk. Muhammed el-Emîn b. Muhammed Mahmûd Ahmed el-Cekenî. 5 Cilt. Kuveyt: Mektebetu Dârü’l-Beyân, ts.
• Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. el-Hüseyn. Ma’rifetü’s-sünen ve’l-âsâr. thk. Abdulmu’tî Emin Kalacî. 15 Cilt. Karaçi-Kahire: Câmiâtü’d-Dirâsâti’l-İslâmiyye-Dâru’l-Va’y, 1412/1191.
• Beyzâvî, Nâsırüddîn Ebû Saîd Abdullâh b. Ömer b. Muhammed eş-Şîrâzî. Tefsîru’l-Beyzâvî el-müsemmâ Envâru’t-tenzîl ve esrâru’t-te’vîl. thk. Muhammed Subhî b. Hasen Hallâk-Mahmûd Ahmed el-Atraş. Dımaşk: Dâru’r-Reşîd-Beyrut: Müessesetu’l-Îmân, 1421/2000.
• Bikâî, Ebu’l-Hasen Burhânüddîn İbrâhîm b. Ömer. Nazmü’d-dürer fî tenâsübi’l-âyât ve’s-süver. 22 Cilt. Kahire: Dâru’l-Kitâbi’l-İslâmî, ts.
• Buhârî, Ebû Abdillâh İsmâîl b. İbrâhîm el-Cu’fî. et-Târîhu’l-kebîr. nşr. Muhammed Abdülmu’îd Hân. b.y.: y.y., ts.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhîm b. el-Muğîre el-Cu’fî. Sahîhu’l-Buhârî (el-müsemmâ el-Câmi’u’s-Sahîhu’l-müsned min hadîsi Resûlillâh sallallâhü ‘aleyhi ve sellem ve sünenihî ve eyyâmih). nşr. Ebû Abdillâh Abdüsselâm b. Muhammed b. Ömer Allûş. Riyad: Mektebetu’r-Ruşd Nâşirûn, 2. Basım, 1427/2006.
• Dârekutnî, Ebu’l-Hasen Alî b. Ömer b. Ahmed el-Bağdâdî. el-Mü’telif ve’l-muhtelif. thk. Muvaffık b. Abdillâh b. Abdilkâdir. 5 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-Hadîs, 1406/1986.
• Derveze, Muhammed İzzet. et-Tefsîru’l-hadîs. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 2. Basım, 1421/2000.
• Ebî Hayyân el-Endelüsî, Muhammed b. Yûsuf. Tefsîru’l-bahri’l-muhît. thk. Âdil Ahmed Abdülmevcûd vd. 9 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 3. Basım, 2010.
• Ebû Ahmed el-‘Askerî, el-Hasan b. Abdillâh b. Saîd. Tashîfâtü’l-muhaddisîn. thk. Mahmûd Ahmed Mîre. 2 Cilt. Kahire: el-Matbaʻatü’l-Arabiyyeti’l-Hadîse, 1402/1982.
• Ebû Nuaym el-İsfahânî, Ahmed b. Abdillâh b. Ahmed b. İshâk b. Mihrân. Ma’rifetü’s-sahâbe. thk. Âdil b. Yûsuf el-Azâzî. 7 Cilt. Riyad: Dâru’l-Vatan, 1419/1998.
• Ebu’l-Fadl el-Herevî, Ubeydillâh b. Abdillâh b. Ahmed. el-Mu‘cem fî müştebehi esâmi’l-muhaddisîn. thk. Nazar Muhammed el-Fâryâbî. Riyad: Mektebetu’r-Ruşd, 1411/1990.
• Ezdî, İbn Saîd. el-Mü’telif ve’l-mühtelif. thk. Muhammed Zeynühüm Muhammed Azeb. Kahire: Dâru’l-Emîn, 1414/1994.
• Fahrüddîn er-Râzî, Muhammed İbnü’l-‘Allâme Ziyâuddîn Ömer. Tefsîru’l-Fahri’r-Râzî el-müştehir bi’t-Tefsîri’l-Kebîr ve Mefâtîhu’l-gayb. 32 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1401/1981.
• Haddâd, Ebû Abdillâh Mahmûd b. Muhammed. Tahrîcü ehâdîsi İhyâ-i ‘ulûmi’d-dîn li’l-Irâkî ve’bni’s-Sübkî ve’z-Zebîdî. 7 Cilt. Riyad: Dâru’l-’Âsıme, 1408/1987.
• Halîfe b. Hayyât, Ebû Amr Şebâb el-Usfurî. Kitâbü’t-Tabakât. thk. Ekrem Ziya el-Ömerî. Bağdat: Matbaatü’l-ânî, 1937/1967.
• Hatîb el-Bağdâdî, Ebû Bekr Ahmed b. Alî b. Sâbit. Telhîsü’l-müteşâbih fi’r-resm ve himâyetü mâ eşkele minhü ʿan bevâdiri’t-tashîf ve’l-vehm. thk. Sükeyne eş-Şihâbî. 2 Cilt. Dımaşk: Dâru Talâs, 1985.
• Hâzin, Alâuddîn Alî b. Muhammed b. İbrâhîm el-Bağdâdî. Tefsîru’l-Hâzin el-müsemmâ Lübâbü’t-te’vîl fî me’âni’t-tenzîl. tsh. Abdusselâm Muhammed Alî Şâhin. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 2004/1425.
• Heysemî, Nûrüddîn Alî b. Ebî Bekr. el-Maksadü’l-alî fî zevâidi Ebî Yaʻlâ el-Mevsılî. thk. Seyyid Kisrevî Hasan. 4 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, ts.
• İbn Abbâs. Tenvîru’l-mikbâs min Tefsîri İbn Abbâs. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1412/1992.
• İbn Abdilberr, Ebû Ömer Yûsuf b. Abdillâh b. Muhammed. el-İstî’âb fî ma’rifeti’l-ashâb. thk. Abdullâh b. Abdülmuhsin et-Türkî. 9 Cilt. Merkezu Hicr li’l-Buhûs ve’d-Dirâsâti’l-Arabiyye ve’l-İslâmiyye, 1440/2019.
• İbn Atıyye, Ebû Muhammed Abdülhak el-Endelüsî. Tefsîru İbn Atıyye el-Muharrerü’l-vecîz fî tefsîri’l-kitâbi’l-‘azîz. thk. er-Rehhâle el-Fârûk vd. 8 Cilt. Doha: Dâru’l-Hayr, 2. Basım, 1428/2007.
• İbn Ebî Hâtim, Abdurrahmân b. Muhammed İbn İdrîs er-Râzî. Tefsîru’l-Kur’âni’l-‘azîm müsneden ‘ani’r-Resûl ve’s-sahâbe ve’t-tâbi’în. thk. Es’ad Muhammed et-Tayyib. 10 Cilt. Mekke-Riyad: Mektebetü Nizâr Mustafa el-Bâz, 1417/1997.
• İbn Ebî Hâtim, Ebû Muhammed Abdurrahmân Muhammed b. İdrîs b. el-Münzir et-Temîmî el-Hanzalî er-Râzî. el-Cerh ve’t-ta’dîl. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1372/1953.
• İbn Ebî Şeybe, Ebû Bekr Abdillâh b. Muhammed b. İbrâhîm el-Absî. el-Musannef li-İbn Ebî Şeybe. thk. Ebû Muhammed Üsâme b. İbrâhîm b. Muhammed. 15 Cilt. Kahire: el-Fârûku’l-Hadîse li’t-Tibâ’a ve’n-Neşr, 1429/2008.
• İbn Ebî Zemenîn, Ebû Abdillâh Muhammed b. Abdillâh. Tefsîru’l-Kur’âni’l-‘azîm. thk. Ebî Abdillâh Hüseyn b. Ukkâşe-Muhammed b. Mustafâ el-Kenz. 5 Cilt. Kahire: el-Fârûku’l-Hadîse li’t-Tibâa’ ve’n-Neşr, 1423/2002.
• İbn Hacer el-Askalânî, Ahmed b. Alî b. Muhammed. İthâfü’l-mehere bi’l-fevâidi’l-mübtekire min etrâfi’l-’aşere. thk. Züheyr b. Nâsır en-Nâsır. 19 Cilt. Medine: Mecmau’l-Melik Fahd li-Tibâati’l-Mushafi’ş-Şerîf, 1415/1994.
• İbn Hacer el-Askalânî, Ahmed b. Alî. el-İsâbe fî temyîzi’s-sahâbe. thk. Âdil Ahmed Abdülmevcûd-Alî Muhammed Mu’avvad. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1415/1995.
• İbn Hacer el-Askalânî, Ahmed b. Alî. Tebsîrü’l-müntebih bi-tahrîri’l-müştebih. thk. Muhammed Alî en-Neccâr. 4 Cilt. Kahire: el-Müessesetü’l-Mısriyyetü’l-‘Âmme, ts.
• İbn Hazm, Alî el-Endelüsî. Cevâmiʻu’s-sîre ve hamsü resâile uhrâ. thk. İhsân Abbâs-Nâsırüddîn el-Esed. Mısır: Dâru’l-Me’ârif bi-Mısr, ts.
• İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed b. Ahmed el-Büstî. Meşâhîrü ‘ulemâ’i’l-emsâr. nşr. Mecdî b. Mansûr b. Seyyid eş-Şûrâ. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, ts.
• İbn Hibbân, Muhammed b. Ahmed Ebî Hâtim et-Temîmî el-Büstî. es-Sikât. nşr. Muhammed Abdülmuîd Hân. 10 Cilt. Haydarâbâd: Dâiretü’l-Maârifi’l-Osmâniyye, 1393/1973.
• İbn Hişâm. es-Sîretü’n-nebeviyye. thk. Mustafa es-Sekkâ vd. 2 Cilt. Mısır: Mektebetu ve Matbaatu Mustafa el-Bâbî el-Halebî ve Evlâdühû, 2. Basım, 1375/1955.
• İbn Kesîr, Ebu’l-Fidâ’ İmâdüddîn İsmâîl ed-Dımaşkî. Tefsîru’l-Kur’ân’il-azîm. thk. Mustafa es-Seyyid Muhammed vd. 15 Cilt. Kahire: Müessesetu Kurtuba-Mektebetu Evlâdi’ş-Şeyh li’t-Türâs, 1421/2000.
• İbn Mâce, Ebû Abdillâh Muhammed b. Yezîd el-Kazvînî. Sünenü İbn Mâce. thk. Muhammed Fuâd Abdulbâkî. 2 Cilt. Kahire: Dâru İhyâi’l-Kütübi’l-‘Arabiyye, ts.
• İbn Mâkûlâ, el-Emîr. el-İkmâl fî ref’i’l-irtiyâb ‘ani’l-mü’telif ve’l-muhtelif fi’l-esmâ’ ve’l-künâ ve’l-ensâb. 8 Cilt. Kahire: Dâru’l-Kitâbi’l-İslâmî, ts.
• İbn Manzûr. Lisânü’l-‘Arab. thk. Abdullâh Alî el-Kebîr vd. 6 Cilt. Kahire: Dâru’l-Me’ârif, ts.
• İbn Sa’d, Muhammed b. Menî’ ez-Zührî. Kitâbü’t-Tabakâti’l-kebîr. thk. Alî Muhammed Ömer. Kahire; Mektebü’l-Hancı, 1421/2001.
• İbnü’l-Ca‘d, Ebu’l-Hasen Alî b. Ubeyd el-Cevherî. Müsnedü İbnü’l-Ca’d. nşr. Âmir Ahmed Haydar. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 2. Basım, 1417/1996.
• İbnü’l-Cevzî, Ebu’l-Ferec Abdurrahmân b. Alî. Zâdü’l-mesîr fî ‘ilmi’t-tefsîr. thk. Abdürrezzâk el-Mehdî. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-‘Arabî, 1422/2001.
• İbnü’l-Esîr el-Cezerî, Mecdüddîn Ebû’s-Seâdât el-Mübârek b. Muhammed. Câmiʿu’l-usûl li-ehâdîsi’r-Resûl. thk. Abdülkâdir el-Arnaut. 12 Cilt. b.y.: Mektebetü’l-Halevânî-Matbaatü’l-Melâh-Mektebetü Dâru’l-Beyân, 1389/1969.
• İbnü’l-Esîr, Ebu’l-Hasen İzzüddîn Alî b. Muhammed el-Cezerî. Üsdü’l-gâbe fî maʿrifeti’s-sahâbe. thk. Alî Muhammed Mu’avvad-Âdil Ahmed Abdulmevcûd. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-’İlmiyye, 2. Basım, 1424/2002.
• İbnü’l-Mülakkın, Sirâcüddîn Ebû Hafs Ömer b. Alî b. Ahmed el-Ensârî eş-Şâfiî. et-Tavdîh li şerhi’l-Câmii’s-Sahîh. thk. Dâru’l-Felâh (Hâlid er-Rabbât ve Cum’a Fethî). 36 Cilt. Katar: Vizâretü’l-Evkâf ve’ş-Şuûni’l-İslâmiyye, 1429/2008.
• İşler, Emrullah. “Tashîf”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 40/128-129. İstanbul: TDV Yayınları, 2002.
• Kelbî, Ebu’l-Münzir Hişâm b. Muhammed b. Sâib. Cemheretü’n-neseb. thk. Alî Ömer. 2 Cilt. Kahire: Mektebetü’s-Sekâfeti’d-Dîniyye, 1410/2010.
• Kılıç, Alâüddîn Moğultay b. Abdillâh el-Bekcerî el-Hanefî. İkmâlu Tehzîbi’l-kemâl fî esmâi’r-ricâl. thk. Âdil b. Muhammed-Üsâme b. İbrâhîm. 12 Cilt. Kahire: el-Fârûku’l-Hadîse li’t-Tibâ’a ve’n-Neşr, 1422/2001.
• Komisyon (Merkezü’-Dirâsât ve’l-Ma’lûmâti’l-Kur’âniyye). Mevsû’atü’t-tefsîri’l-me’sûr. nşr. Müsâid b. Süleymân et-Tayyâr. 24 Cilt. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 1439/2017.
• Kurtubî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed b. Ebî Bekr. el-Câmi’ li ahkâmi’l-Kur’ân ve’l-mübeyyin limâ tezammenehû mine’s-sünneti ve âyi’l-furkân. thk. Abdullâh b. Abdilmuhsin et-Turkî vd. 24 Cilt. Beyrut: Müessesetu’r-Risâle, 1427/2006.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed es-Semerkandî. Te’vîlâtü’l-Kur’ân. thk. Ahmet Vanlıoğlu. 17 Cilt. İstanbul: Dârü’l-Mîzân, 2005.
• Mâverdî, Ebu’l-Hasen Alî b. Muhammed b. Habîb el-Basrî. en-Nüket ve’l-‘uyûn Tefsîru’l-Mâverdî. nşr. es-Seyyid b. Abdulmaksûd b. Abdurrahîm. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye-Müessesetu’l-Kütübi’s-Sekâfiyye, ts.
• Mekkî b. Ebî Tâlib, Ebû Muhammed el-Kaysî. el-Hidâye ilâ bulûği’n-nihâye fî ‘ilmi me’âni’l-Kurʾân ve tefsîrihî ve ahkâmihî ve cümelin min fünûni ‘ulûmih. thk. Heyet. 13 Cilt. Şârika: Külliyetü’d-Dirâsâti’l-‘Ulyâ ve’l-Bahsi’l-‘İlmî, 1429/2008.
• Mervezî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Nasr. es-Sünne. thk. Abdullâh b. Muhammed el-Busîrî. Riyad: Dâru’l-Âsıme, 1422/2001.
• Mizzî, Ebu’l-Haccâc Cemâlüddîn Yûsuf. Tehzîbü’l-Kemâl fî esmâ’i’r-ricâl. thk. Beşşâr Avvâd Ma’rûf. 35 Cilt. Beyrut: Müessesetu’r-Risâle, 2. Basım, 1403/1983.
• Muhammed Atâ Yûsuf. Tefsîrü’s-Süddî el-Kebîr. Mansûre: Dâru’l-Vefâ, 1414/1993.
• Mukâtil b. Süleymân. Tefsîru Mukâtil b. Süleymân. thk. Abdullâh Mahmûd Şehâte. 5 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-‘Arabî, 1423/2002.
• Mücâhid b. Cebr. Tefsîru’l-imâm Mücâhid b. Cebr. thk. Muhammed Abdüsselâm Ebu’n-Nîl. Kahire: Dâru’l-Fikri’l-İslâmiyyi’l-Hadîse, 1410/1989.
• Nesefî, Ebû Hafs Necmüddîn Ömer b. Muhammed b. Ahmed el-Hanefî. et-Teysîr fî’t-tefsîr. thk. Mâhir Edîb Habbûş vd. 15 Cilt. İstanbul: Dâru’l-Lübâb, 1440/2019.
• Nesefî, Ebu’l-Berekât Abdullah b. Ahmed b. Mahmûd. Tefsîru’n-Nesefî (Medârikü’t-tenzîl ve hakâiku’t-te’vîl). thk. Yûsuf Alî Bedyûy. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kelimi’t-Tayyib, 1419/1998.
• Nîsâbûrî, Nizâmüddîn el-Hasen b. Muhammed b. Hüseyn el-Kummî. Garâibü’l-Kur’ân ve regâibü’l-furkân. thk. Zekeriyyâ Umeyrât. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1416/1996.
• Râgıb el-İsfahânî, Ebu’l-Kâsım el-Hüsyen b. Muhammed. Müfredâtü elfâzi’l-Kur’ân. “nfk”. thk. Muhammed Seyyid Keylânî. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, ts.
• Sa‘lebî, Ebû İshâk Ahmed b. Muhammed b. İbrâhîm. el-Keşf ve’l-beyân ’an tefsîri’l-Kur’ân. nşr. Salâh Bâ Osmân vd. 33 Cilt. Cidde: Dâru’t-Tefsîr, 1436/2015.
• Semerkandî, Ebu’l-Leys Nasr b. Muhammed b. Ahmed b. İbrâhîm. Tefsîru’s-Semerkandî el-müsemmâ Bahrü’l-‘ulûm. thk. ‘Ali Muhammed Mu’avvad vd. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1413/1993.
• Sıbt İbnü’l-Cevzî, Ebu’l-Muzaffer Şemsüddîn Yûsuf b. Kızoğlu b. Abdillâh. Mir’âtü’z-zamân fî tevârîhi’l-a’yân. thk. Muhammed Berakât vd. 23 Cilt. Dımaşk: er-Risâletu’l-‘Âlemiyye, 1434/2013.
• Süyûtî, Celâluddîn. el-İtkân fî ‘ulûmi’l-Kur’ân. thk. Şu’ayb el-Arnaût. Beyrut: Müessesetu’r-Risâle Nâşirûn, 1429/2008.
• Süyûtî, Celâlüddîn. ed-Dürrü’l-mensûr fi’t-tefsîr bi’l-me’sûr. thk. Abdullâh b. Abdülmuhsin et-Türkî. 17 Cilt. Kahire: Merkezü Hicr li’l-Buhûs ve’d-Dirâsâti’l-‘Arabiyye ve’l-İslâmiyye, 1424/2003.
• Şâfiî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İdrîs. el-Ümm ma’ muhatasari’l-Müzenî. 8 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Fikr, 1410/1990.
• Taberânî, Ebu’l-Kâsım Süleymân b. Ahmed. el-Mu’cemü’l-kebîr. thk. Hamdî Abdülmecîd es-Selefî. 25 Cilt. Kahire: Mektebetu İbn Teymiyye, 3. Basım, ts.
• Taberî, Ebû Cafer Muhammed b. Cerîr. Târîhu’t-Taberî Târîhu’r-rusul ve’l-mulûk. thk. Muhammed Ebu’l-Fazl İbrâhîm. 11 Cilt. Kahire: Dâru’l-Me’ârif bi-Mısr, 2. Basım, ts.
• Taberî, Ebû Cafer Muhammed b. Cerîr. Tefsîru’t-Taberî Câmiu’l-beyân ‘an te’vil-i âyi’l-Kur’ân. thk. Abdullâh b. Abdülmuhsin et-Türkî. 26 Cilt. Kahire: Dâru Hicr, 1422/2001.
• Vâhidî, Ebu’l-Hasen Alî b. Ahmed. Esbâbü nüzûli’l-Kur’ân. thk. Kemal Besyûnî Zağlûl. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1411/1991.
• Vâkıdî, Muhammed b. Ömer b. Vâkıd. Kitâbü’l-Megâzî li’l-Vâkidî. thk. Marsden Jones. 3 Cilt. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 1404/1984.
• Yıldız, Abdullah. “Kendilerine Nifâk İsnâd Edilen Sahâbîler ve Rivâyetleri”. Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 25/25 (Haziran 2011), 109-166.
• Zemahşerî, Mahmûd b. Ömer. el-Keşşâf ‘an hakâiki gavâmidi’t-tenzîl ve ‘uyûni’l-ekâvîl fî vucûhi’t-te’vîl. nşr. Ebû Abdillâh ed-Dânî b. Münîr Âlü Zehvî. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-‘Arabî, 1427/2006.