Evaluations on the Philosophical Capacity of Artificial Intelligence

Year 2025, Volume: 13 Issue: 1, 159 - 182, 30.06.2025

Ali Yıldırım

https://doi.org/10.51450/ilmiyat.1630815

Abstract

The fact that humans are thinking creatures and their ability to make tools are the features that make them the most superior of all creatures. Artificial intelligence (AI) technologies, which have recently become widespread, are also the latest examples of the creative thinking of human intelligence. Along with computers and the internet, AI technologies provide access to a large memory by using data collected in virtual storages called clouds and have the ability to process this data in line with the demands of users thanks to the developed algorithms. The subject we will examine in this article is whether AI technologies have basic thinking skills similar to human thinking and, to some extent, at what stage they are in terms of making philosophical analyses. In this respect, it is understood that AI is at the beginning of exhibiting even the most basic reflexes of human intelligence, and that it is primarily in the process of compiling existing data in terms of making philosophical analyses, and that it is not possible for it to express an original idea without accessing any data. In this study, the evaluations have been made largely by considering the basic issues of philosophy, the characteristics of philosophical thinking, and the capacities of the human mind. In addition, the evaluations were made within the framework of the concepts of curiosity, doubt, consciousness, intuition and thought, taking into account the limitations of AI in the relevant areas. In order to set an example, some questions of a philosophical nature were asked to AI and the answers given were analyzed to evaluate AI's capacity to philosophize. In the light of the evaluations, it was highlighted that original philosophizing was not yet possible for AI, and that AI could contribute to human philosophizing.

Keywords

Philosophy , Consciousness , Thinking , Speech , Intuitive Understanding , Doubt , Artificial Intelligence.

Yapay Zekânın Felsefe Yapma Kapasitesi Üzerine Değerlendirmeler

Abstract

İnsanın düşünen canlı olması ve alet yapma becerisi, onu yaratılmışların en üstünü kılan özelliklerindendir. Yakın zamanda gerçekleşen ve yaygınlaşan yapay zekâ (YZ) teknolojileri de insan zekâsının yaratıcı düşüncesinin son örnekleridir. Bilgisayar ve internetle birlikte YZ teknolojileri, bulut diye ifade edilen sanal depolarda toplanan verileri kullanmak suretiyle büyük bir hafızaya erişim sağlamakta ve geliştirilen algoritmalar sayesinde bu verileri kullanıcıların talepleri doğrultusunda işleme özelliklerine sahip olmaktadır. Bu makalede inceleyeceğimiz konu, YZ teknolojilerinin insan düşüncesine benzer temel düşünce becerilerine sahip olup olmadıkları ve kısmen de olsa felsefi analizler yapabilme noktasında hangi aşamada oldukları ile ilgilidir. Bu bakımdan YZ’nin, insan zekâsının en temel reflekslerini dahi sergilemede henüz başlarda, felsefi analizler yapmak konusunda ise öncelikle mevcut verileri derleme aşamasında olduğu herhangi bir veriye ulaşmadan da orijinal bir fikir beyan etmesinin mümkün olmadığı anlaşılmaktadır. Bu çalışmada değerlendirmeler büyük ölçüde felsefenin temel meseleleri, felsefi düşünüşün özellikleri, insan aklının kapasiteleri göz önünde bulundurularak yapılmıştır. Ayrıca değerlendirmeler merak, şüphe, bilinç, sezgi ve düşünce kavramları çerçevesinde söz konusu alanlarda YZ’nin sınırlıkları dikkate alınarak yapılmıştır. Örnek olması açısından YZ’ye felsefi niteliğe haiz bazı sorular yöneltilmiş ve verilen cevaplar YZ’nin felsefe yapma kapasitesini değerlendirmek üzere analiz edilmiştir. Değerlendirmeler ışığında özgün felsefe yapmanın YZ için henüz mümkün olmadığı bununla birlikte YZ’nin, insanın felsefe yapma faaliyetine katkı sağlayabileceği hususu ön plana çıkmıştır.

Keywords

Felsefe , Bilinç , Düşünme , Konuşma , Sezgisel Kavrayış , Şüphe , Yapay Zekâ.

Ethical Statement

Bu makale etik kurul izni gerektirmemektedir.

References

• Aurelius, Marcus. Kendime Düşünceler. çev. Ayşe Çevik. İstanbul: Kapra Yayıncılık, 2023.
• Aydın, İsmail Hakkı ve Değirmenci, Can Hikmet. Yapay Zekâ. İstanbul: Girdap Kitap, 2018.
• Bachelard, Gaston. Yok Felsefesi. çev. Alp Tümertekin. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 1995.
• Bal, Samet Yahya & Sarıkaya, Berat. “Kelami Açıdan İnsan Fıtratı ve Bilinci Bağlamında Yapay Zekâ ve Transhümanizm”. Mavi Atlas 10/2 (2022), 404-418. https://doi.org/10.18795/gumusmaviatlas.1119290.
• Bergson, Henri. Düşünce ve Devingen. çev. Miraç Katırcıoğlu. İstanbul: M.E.B. Yayınları, 1986.
• Büyük, Celal. “Düalizm, Bilinç ve Tanrı”. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 39 (2013), 133-158.
• Chalmers, David. The Conscious Mind. Oxford: Oxford University Press, 1996.
• Coşan, Erhan. “Beyin ve Bilinç Evrimi”. Osmangazi Tıp Dergisi 38 (2016), 20-28.
• Çilingir, Lokman. Niçin Felsefe? Ankara: Elis Yayınları, 2007.
• Dennett, Daniel. Consciousness Explained. Boston: Little Brown, 1991.
• Dönmez, Süleyman. “Felsefi Bağlamda Yapay Zekâ ve 2025 Sendromu”. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 20/2 (2020), 748-760. https://doi.org/10.30627/cuilah.690645.
• Dusek, Val. Philosophy of Technology: An Introduction. Oxford: Blackwell Publishing, 2006.
• Ellul, Jacques. The Ethics of Freedom. Michican, Wm. B. Eerdmans Publishing Company, 1976.
• Erciyes, Fadime. “Turing Testinin Davranışçı ve İşlevselci Yorumu”. MetaZihin: Yapay Zekâ ve Zihin Felsefesi Dergisi 7/1 (2024), 43-57. https://doi.org/10.51404/metazihin.1280648.
• Gazzâlî. Mişkatü’l-Envâr. çev. Süleyman Ateş. İstanbul: Bedir Yayınevi, 2015.
• Görgülü, Ülfet & Kesgin, Sena. “Yapay Zekâ Robotlara Ahlaki ve Hukuki Statü Tanınması Problematiği -İslam Ahlâkı ve Hukuku Açısından Bir Değerlendirme”. Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 20 (2021), 37-65. https://doi.org/10.32950/rteuifd.1010399.
• Karataş, Yaylagül Ceran. “İnsan Makine Eylem Simbiyotik ve Aporetik Bir Ağ”. Felsefe Dünyası 79 (2024/Yaz), 71-96. https://doi.org/10.58634/felsefedunyasi.1484220.
• Locke, John. İnsan Anlığı Üzerine Bir Deneme. Çev. Vehbi Hacıkadiroğlu. İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 1992.
• Muhtaroğlu, Nazif. “Algoritmik Temelli Yapay Zekâ ve Özgür İrade”. Uluslararası İslam Hukuku Araştırmalarına Zemin Oluşturması Açısından Yapay Zekâ Sempozyumu Bildiri Özetleri Kitabı. Ed. Yıldıray Sipahi (Burdur Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi, 15-17 Nisan 2022), 17-18.
• Mumford, Lewis. Technics and Civilization. University of Chicago Press, 2010.
• Murphy, Joseph. Bilinçaltının Gücü. İstanbul: Diyojen Yayıncılık, 2023.
• Öztürk, Kadir & Şahin, Mustafa Ergin. “Yapay Sinir Ağları ve Yapay Zekâya Genel Bir Bakış”. Takvim-i Vekâyi 6/2 (2018), 25-36.
• Roszak, Theodore. Bilincin Evrimi. İstanbul: İnsan Yayınları, 1995.
• Sarı, Mehmet Ali. “Aristoteles’te İlk İlkelerin Bilgisi ve Nous Üzerine”. Kaygı 16 (2011), 123-131.
• Sarıel, Sanem. “Günümüzde Yapay Zekâ”. İnsanlaşan Makineler ve Yapay Zekâ. Ed. M. Karaca (İstanbul: İstanbul Teknik Üniversitesi Vakfı, 2017), 21-25.
• Schmidt, Eric ve Cohen, Jared. Yeni Dijital Çağ. çev. Ümit Şensoy. İstanbul: Optimist Kitap, 2014.
• Schwab, Klaus. Dördüncü Sanayi Devrimi. çev. Zülfü Dicleli. İstanbul: Optimist Kitap, 2018.
• Searl, John R. Zihin, Dil ve Toplum. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2015.
• Searl, John R. Zihnin Yeniden Keşfi. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2014.
• Taylor, Charles. Modernliğin Sıkıntıları. çev. Uğur Canbilen. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2011.
• Uygur, Nermi. Dilin Gücü. İstanbul: Kitap Yayınları, 1962.
• Vallor, Shannon. Technology and The Virtues: A Philosophical Guide to A Future Worth Wanting. New York: Oxford University Press, 2016.
• Voltaire. Cahil Filozof. çev. Güzin Aker. İstanbul: Kırmızı Kedi Yayınevi, 2019.
• Winter, Timothy John. Postmodern Dünyada Kıbleyi Bulmak. çev. Ömer Baldık ve Muhammet Şeviker. İstanbul: Timaş Yayınları, 2016.
• Yeşilkaya, Nazan. “Felsefi Bir Sorun Olarak Yapay Zekâ”. Bozok Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 22 (2022), 97-126. https://doi.org/10.51553/bozifder.1171640.