Examples From Çorum-Kargı Hıghland Houses: Cultural Memory and Archıtectural İdentity

Year 2025, Volume: 13 Issue: 1, 327 - 362, 30.06.2025

Oktay Gündogdu , Nihal Yaşar

https://doi.org/10.51450/ilmiyat.1647874

Abstract

This article aims to examine the traditional mountain pasture houses in Akkaya Village - Çetmi Neighbourhood, Tepelice Village - Yayla Neighbourhood, Uzunyurt Village - Kargı Neighbourhood, and Çobanlar Village - Eynönü Neighbourhood, all located in the Kargı district of Çorum, and to analyse the historical development of mountain pasture activities. Mountain pasture houses are important structures that have been shaped by the region's topography and climate conditions and reflect traditional architectural techniques. The forested landscape of the Kargı district, located on the borders of the Black Sea region, has led to the widespread use of wooden materials in these structures. During periods when climate conditions were favourable, these houses were used as summer or winter residences. Within the scope of the research, a total of eleven mountain huts located in four mountain pastures were examined and documented on site. These huts were constructed using the ‘wolf's throat’ or ‘black throat’ passage techniques commonly found in cantilevered structures, reflecting the region's architectural identity. Over time, similar techniques were used to construct ‘ground huts’ and two-storey, multi-room ‘cantilevered structures,’ which became widespread. Kargı plateau houses are rural dwellings that reflect traces of traditional lifestyles and are of great cultural and historical importance. The first settlement structures identified in the region were built using local materials and traditional construction techniques, representing the built manifestation of the region's intangible cultural heritage. These houses are considered cultural heritage and must be protected because of their value in preserving local architectural memory and social memory. Today, these structures, which are only used during the summer months, attract attention with their traditional uses and architectural uniqueness. Reflecting the defining elements of local architecture, they serve not only as dwellings but also as important documents for the sustainability of cultural identity. This study aims to document the architectural and cultural characteristics of traditional dwellings in the Kargı highlands, thereby contributing to the historical and architectural identity of the region.

Keywords

Turkish-Islamic Arts , Çorum , Kargı , Plateau House , Loogstructure , Wooden.

Ethical Statement

During the preparation process of this study, scientific and ethical principles were followed and all It is declared that the studies are stated in the bibliography.

Supporting Institution

This study was carried out with the support of Hitit University Scientific Research Projects Coordination Unit with project number ILH19001.24.001.

Project Number

Bu çalışma, Türkiye Cumhuriyeti Kültür ve Turizm Bakanlığı izniyle yürütülen "Çorum İli ve İlçelerinde Türk-İslam Dönemi Yüzey Araştırması" [Proje Numarası-YA011904(2024)] projesi kapsamında gerçekleştirilmiştir.

Thanks

We would like to thank the Ministry of Culture and Tourism of the Republic of Turkey, Hitit University Scientific Research Projects Coordination Unit and the 2024 Survey Team.

Çorum-Kargı Yayla Evlerinden Örnekler: Kültürel Bellek ve Mimari Kimlik

Abstract

Bu makale, Çorum’un Kargı ilçesine bağlı Akkaya Köyü (Çetmi Mahallesi), Tepelice Köyü (Yayla Mahallesi), Uzunyurt Köyü (Kargı Mahallesi) ve Çobanlar Köyü (Eynönü Mahallesi)’ndeki geleneksel yayla evlerini incelemeyi ve yaylacılık faaliyetlerinin tarihsel gelişimini analiz etmeyi amaçlamaktadır. Yayla evleri, bölgenin topoğrafya ve iklim koşullarına bağlı olarak şekillenmiş, geleneksel mimari tekniklerini yansıtan önemli yapılar arasında yer almaktadır. Karadeniz bölgesi sınırlarında bulunan Kargı ilçesinin ormanlık yapısı, yapılarda ahşap malzemenin yaygın kullanımını beraberinde getirmiştir. İklim koşullarının elverişli olduğu dönemlerde bu evler, yazlık ya da kışlık amaçlarla kullanılmıştır. Araştırma kapsamında, dört yaylada bulunan toplam on bir yayla evi yerinde incelenerek belgelenmiştir. Bu evler, çantı yapılarda yaygın olarak görülen kurt boğazı veya karaboğaz geçme teknikleriyle inşa edilmiş olup bölgenin mimari kimliğini yansıtmaktadır. Zamanla, benzer tekniklerle inşa edilen “Yer Evler” ve iki katlı çok mekânlı “çantı yapılar” yaygınlaşmıştır. Kargı yayla evleri, geleneksel yaşam biçiminin izlerini yansıtan ve kültürel-tarihsel açıdan yüksek öneme sahip kırsal konutlar arasında yer almaktadır. Bölgede tespit edilen ilk yerleşim yapıları, yerel malzeme ve geleneksel inşa teknikleri kullanılarak inşa edilmiş olup, bu yönleriyle bölgenin somut olmayan kültürel mirasının yapılaşmış izdüşümünü temsil etmektedir. Bu evler, yerel mimari belleğin ve toplumsal hafızanın korunması açısından taşıdıkları değer nedeniyle, kültürel miras kapsamında değerlendirilmekte ve korunmaları elzem görülmektedir. Günümüzde yalnızca yaz aylarında kullanılan bu yapılar, geleneksel kullanım biçimleri ve mimari özgünlükleri ile dikkat çekmektedir. Yerel mimarinin belirleyici unsurlarını yansıtmaları nedeniyle, sadece barınma amacıyla değil aynı zamanda kültürel kimliğin sürdürülebilirliği açısından da önemli birer belge niteliği taşımaktadırlar. Bu çalışma, Kargı yaylalarındaki geleneksel konutların mimari ve kültürel özelliklerini belgelemeyi; böylece bölgenin tarihsel ve mimari kimliğine katkı sunmayı amaçlamaktadır.

Keywords

Türk-İslam Sanatları , Çorum , Kargı , Yayla Evi , Kütük Ev , Çantı.

Ethical Statement

Bu çalışmanın hazırlanma sürecinde bilimsel ve etik ilkelere uyulduğu ve yararlanılan tüm çalışmaların kaynakçada belirtildiği beyan olunur.

Supporting Institution

Hitit Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Koordinasyon Birimi’nin ILH19001.24.001 nolu proje desteği ile gerçekleştirilmiştir.

Project Number

Bu çalışma, Türkiye Cumhuriyeti Kültür ve Turizm Bakanlığı izniyle yürütülen "Çorum İli ve İlçelerinde Türk-İslam Dönemi Yüzey Araştırması" [Proje Numarası-YA011904(2024)] projesi kapsamında gerçekleştirilmiştir.

Thanks

Türkiye Cumhuriyeti Kültür ve Turizm Bakanlığı'na, Hitit Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Koordinasyon Birimi'ne ve 2024 Yılı Yüzey Araştırması Ekibine teşekkür ederiz.

References

• Ak, Mehmet. “Anamas Yaylaları ve Yörükler”. Asya Studies 6/2 (2018), 1-6.
• Akdeniz, Halil. “Meraların Tüzel Yapısı ve Bir Örnek Olay”. Harita ve Kadastro Mühendisliği Dergisi 84 (1998), 78.
• Alagöz, Celal Arif. “Türkiye’de Yaylacılık Araştırmaları”. Türkiye Coğrafyası Dergisi 2 (1993), 1-52.
• Ayverdi, Ekrem Hakkı. İstanbul Mimari Çağının Menşei Osmanlı Mimarisinin İlk Devri 630–805 (1230–1402). İstanbul: İstanbul Fetih Cemiyeti-İstanbul Enstitüsü Bahâ Matbaası, 1966.
• Bedirhan, Yaşar. İslâmiyet Öncesi Türk Kültürü ve Uygarlığı. Ankara: Eğitim Akademi Yayınları, 2009.
• Çorum İl Özel İdaresi. “İlçe Haritaları-Kargı”. 2025. Erişim 03 Nisan 2025. http://www.corumozelidare.gov.tr/kurumlar/corumozelidare.gov.tr/HARITALAR/Ilce-Ozel-Idare-Haritalar/2024-HARITALAR/KARGI.pdf
• Durdu, Ayşe. Giresun’da Yayla Kültürü ve Geleneksel Yayla Evleri (Alucra ve Yağlıdere). Konya: Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 2011.
• Emiroğlu, Mecdi. Bolu’da Yaylalar ve Yaylacılık. Ankara: Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Yayınları, 1977.
• Eroğlu, Beyza. Mersin Yayla Kültürü Üzerine Halkbilimsel Bir İnceleme. Balıkesir: Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 2023.
• Ertürk, Mustafa vd. “İskilip’te Yaylacılık”. Doğu Coğrafya Dergisi 6/4 (2000), 55-73.
• Google. Google Maps. Erişim 12 Ocak 2019. https://www.google.com/maps
• Gümüşçü, Osman. “Yaylak ve Kışlak”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 3-Ek2/669-670. Ankara: TDV Yayınları, 2019.
• Gündogdu, Oktay. “Geleneğin Devamı Çorum/Bayat’ta Çantı Tekniğinde İnşa Edilmiş Camiler”. İSTEM 43 (Haziran 2024), 381-406.
• Gündogdu, Oktay. “Sosyo-Kültürel Mirasın Buluşma Noktası: İskilip’teki Köy Odalı Çantı Camiler”. Hitit İlahiyat Dergisi 23/2 (Aralık 2024), 1040-1066.
• Hasol, Doğan. Ansiklopedik Mimarlık Sözlüğü. İstanbul: Yapı-Endüstri Merkezi Yayınları, 1979.
• Karpuz, Haşim - Bakır, İbrahim “Türkiye’de İkinci Konut Olarak Yayla, Mezra ve Tatil Evleri”. Türkiye Aile Yıllığı. 301-331. Ankara: T.C. Başbakanlık Aile Araştırma Kurumu, 1991.
• Karpuz, Haşim “Akçaabat’ta Yayla Kültürü ve Yayla Evleri.” Dünden Bugüne Akçaabat Sempozyumu (26-28 Nisan 2013). 415-425. Akçabat: Akçabat Belediyesi Kültür Yayınları, 2014.
• Karpuz, Haşim “Halk Mimarimizde Ahşap Yığma ‘Çantı’”. III. Milletlerarası Türk Folklor Kongresi. 165-181. Ankara: Başbakanlık Basımevi, 1987.
• Kayalı, Özcan. 8.-11. Yüzyıllar Arasında Göçebe Türklerin Yaylak ve Kışlak Hayatı. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2010.
• Kılıç, Orhan. “Yaylak ve Kışlak Arasında Geçen Bir Ömür: Osmanlı Döneminde Toroslarda Yörük Olmak”. Ermenek Araştırmaları. ed. Hüseyin Muşmal vd. 1/297-310. Konya: Palet Yayınları, 2018.
• Kubbealtı Lugati. Erişim 04 Haziran 2025. http://lugatim.com
• Kunduracı, Osman. Batı Toroslarda Bulunan Geleneksel Konutlar. Konya: Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, 1995.
• Osmaniye Belediyesi. “Osmaniye Zorkun Yaylası”. Erişim 22 Haziran 2025. https://osmaniye-bld.gov.tr/kentimiz/osmaniye-guzellikleri
• Ögel, Bahaeddin. İslamiyet’ten Önce Türk Kültür Tarihi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1984.
• Polat, Fecri. Doğu Anadolu Yayla Kültürü ve Yayla Mimarisi. Çanakkale: Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 2011.
• Sezer, İbrahim “Doğu Karadeniz’de Gelişme Potansiyeli Yüksek Bir Yayla Turizm Merkezi: Kulakkaya Yaylası”. Doğu Coğrafya Dergisi 20/34 (2015), 89-114.
• Sümer, Faruk. “Oğuzlar”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 33/325-330. İstanbul: TDV Yayınları, 2007.
• Sümer, Faruk. “Türkmenler”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 41/607-611. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
• Tıraş, Mehmet. “Yarpuz Çayı Havzasında Yayla Yerleşmeleri”. Doğu Coğrafya Dergisi 14/22 (2009), 17-28.
• Tıraş, Mehmet. “Zorkun Yaylası”. Türk Coğrafyası Dergisi 36 (2001), 161-170.
• Tunçdilek, Necdet. “Türkiyede Yaylalar ve Yaylacılık”. İstanbul Üniversitesi Coğrafya Enstitüsü Dergisi 7/14 (1964), 15-28.
• Tunçer, Mehmet. “Geleneksel Yayla Mimarisi ve Sorunları: Örnek Abant Yaylaları”. Köroğlu ve Yayla Kültürü Canlandırma ve Yaşatma Projesi Çalıştay Programı. 1-20. Bolu, 2011.
• Türkiye Kültür Portali. “Artvin, Şavşat Kocabey Yaylası”. Erişim 22 Haziran 2025. https://www.kulturportali.gov.tr/turkiye/artvin/gezilecekyer/kocabey-kislasi
• Yakupoğlu, Cevdet. “Selçuklular ve Beylikler Döneminde Çerkeş Kazası”. Çerkeş Araştırmaları. ed. Ahmet Özcan. 1/37-58. Ankara: Gece Kitaplığı, 2021.
• Yakupoğlu, Cevdet. “Selçuklulardan Bugüne Çankırı’nın Koçhisar Kazası Yaylakları ve Bunlara Konan Köyler”. Marmara Türkiyat Araştırmaları Dergisi 2/2 (2015), 81-118.
• Yaman, Barbaros - Ekmen, Hamza. “Waterlogged wood remains found in a Late Bronze Age settlement (İnönü Cave) on the Western Black Sea coast of Türkiye”. Journal of Archaeological Science: Reports, 52 (2023), 1-12.
• Yaylacı, Ahmet. Dünden Bugüne Kargı. Kargı: Kargı Belediyesi Yayınları, 2003.
• Yılmaz, Yakup - Necat, Çetin. “Ulla Johansen ve Mehmet Eroz’un Gözünden Yörüklerde Yayla Hayatı”. Yayla Kültürü ve Yaylacılık Sempozyumu (6-7 Kasım 2014). ed. Harun Tunçel. 1/27-46. Bilecik, 2015.
• Zaman, Mehmet vd. “Anadolu’da Yaylacılık Kültürü”. 10. Uluslararası Türk Dünyası Sosyal Bilimler Kongresi. 27-38. Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yayınları, 2012.