Şâfiî Mezhebinde Tedâhül

Year 2024, Volume: 12 Issue: 2, 583 - 600, 31.12.2024

Bedri Aslan

https://doi.org/10.51450/ilmiyat.1549588

Abstract

Fakihler karşılaştıkları yeni meseleleri nasların ışığında ve temel ilkelere dayanmak suretiyle içtihatla çözmeye çalışmışlar, bu esnada şer’î meselelere kavramsal bir çerçeve çizmek için fıkhî terimler ve kavramları belirlemişlerdir. İşte bunlardan biri de “tedâhül” kavramıdır. “Hükmü gerektiren her bir sebebe ayrı bir hüküm verilir” kuralından istisna edilerek müteaddit sebebe tek bir hüküm bağlamak anlamında kullanılan tedâhül, fıkhî hükümlerin uygulamasında kolaylık sağlamaktadır. Tespit ettiğimiz kadarıyla Türkiye’de konuyla ilgili Şâfiî mezhebinde herhangi bir çalışma bulunmamaktadır. Hanefi mezhebinde ise bu konu müstakil olarak “Hanefî Fıkhında Tedâhül İlkesinin Kapsamına Dair Bir İnceleme” adlı bir makale dışında herhangi bir çalışma bulunmamaktadır. Mükelleflerin sıkça rastlayabileceği bu tür hükümlerin bilinmesi önem arz etmektedir. Zira herkesin sıkça karşılaştığı tedâhül ile ilgili birçok fıkhî mesele bulunmaktadır. Şafiî mezhebinde tedâhül ile ilgili hükümler fıkıh kitaplarında bir başlık altında değil, kitapların bütününde dağınık halde yer almaktadır. Bu nedenle tedâhül ile ilgili hükümlerin bir arada ele alınıp değerlendirilmesi ihtiyacı ortaya çıkmıştır. Çalışmada Şâfiî mezhebiyle ilgili fıkıh eserleri taranmış, tedâhül konusu ile ilgili mezhebin temel görüşü ve konuyla ilgili ihtilaflı görüşler ele alınmıştır. Yine Şâfiî mezhebine göre tedâhül konusu genel olarak ele alınmış ve örneklerle açıklanmıştır. Buna binaen ilk önce tedâhülün mahiyeti, kapsamı, meşruiyeti, şekilleri ve kısımları ele alınmıştır. Akabinde kabul eden ve etmeyenlerle ilişkin örnekler verilerek açıklanmaya çalışılmıştır. Klasik fıkıh eserleri araştırıldığında tedâhül ile ilgili mevcut olan tanımların birbirlerinden farklı olduğu görülür. Zira tedâhülün alanı çok geniş olduğu için her fakihin, ilgilendiği alanın zaviyesinden bakarak tanımını geliştirdiği anlaşılır. Bununla birlikte birçok fakihin İslam hukukunun temel ilkelerinden olan kolaylık ilkesini dikkate alarak tedâhül hükmünü ele aldıklarıyla ilgili bulgular elde edilmiştir. Şâfiî mezhebine göre tedâhül hem sebeplerde hem de müsebbeplerde (hükümler) meydana gelebilir. Fer’î örnekler incelendiğinde ibadet, aile hukuku ve ceza/ukûbat konularında tedâhülün mevcut olduğunu görülmektedir. Çalışma neticesinde tedâhül, her konu ve meselede değil, bazı şartlarla meydana gelebileceği sonucuna varılmıştır.

Keywords

İslam hukuku, Hüküm, Sebep, Tedâhül, Şâfi'i mezhebi

Interpenetratıon In Shafıı Sect

Abstract

The provisions on which the Islamic law is based have explained the judgments of all issues one might come across during their lives or have set basic principles to explain them. Scholars have tried to solve the new issues they encountered with the help of ijtihad in the light of the provisions and depending on basic principles through jurisprudence. Furthermore, scholars have also identified legal terms and concepts to draw a conceptual framework for the legal issues. One of these concepts is “interpenetration”. The concept, which means linking a single provision to numerous reasons by exempting from the rule stating that “a separate provision is given to each reason requiring provision”, has an impact on fiqh provisions in terms of convenience. As far as we have determined, there is no study on the subject in the Shafi'i sect in Türkiye. In the Hanafi sect, there is no independent study on this subject, except for an article called "A Study on the Scope of the Principle of interpenetration in Hanafi Fiqh". Therefore, we believe that it would be beneficial to address the issue. It is important to know such provisions that the liable may frequently encounter. Because there are many fiqh issues related to interpenetration that everyone frequently encounters. Therefore, knowing the relevant provisions provides convenience for the liable and helps them avoid many material and moral damages. In the Shafi'i sect, the provisions regarding interpenetration are not included under a title in the fiqh books, but are scattered throughout the books. For this reason, the need to consider and evaluate the provisions regarding intervention together has emerged. The fiqh works written in the Shafi'i sect were scanned, and the basic views of the sect on the subject of interpenetration and controversial views on the subject were discussed. In the study, a general framework of interpenetration according to the Shafi'i sect was drawn and the subject was explained with examples. Accordingly, firstly, the nature of the intervention, the scope of the intervention, the legitimacy of the intervention, the forms of the intervention, and the parts of the intervention were discussed. After stating these, the issues that accept and do not accept intervention were tried to be explained by giving examples. When classical fiqh works are researched, it is seen that the existing definitions of interpenetration differ from each other. Because the field of interpenetration is very wide, it is understood that every jurist develops his definition by looking at the perspective of the field he is interested in. However, similar findings have been obtained that many jurists take into consideration the principle of convenience, which is one of the basic principles of Islamic law, when determining the provision of interpenetration. According to the Shafi'i sect, interpenetration can occur in both causes and cause doers/provisions. When secondary examples are examined, it is seen that there is interference in matters of worship, family law, and criminal law. However, it has been concluded that interpenetration may not occur in every place and situation, but under certain conditions.

Keywords

Islamic Law, Provision, Reason, Interpenetration, Shafii Sect.

References

• Aynî, Ebû Muhammed (Ebü’s-Senâ) Bedrüddîn Mahmûd b. Ahmed b. Mûsâ b. Ahmed. el-Binâye Şerhü’l-Hidâye. thk. Eymen Salih Şaban. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1999.
• Begavî, Ebû Muhammed Muhyissünne el-Hüseyn b. Mes‘ûd b. Muhammed el-Ferrâ’ el-Begavî. et-Tehzîb fî fıkhi’l-İmam eş-Şâfiî, thk. Adil Ahmed Abdulmevcud ve Ali Muhammed Muavvez. yb: Darü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1997.
• Büceyrimî, Süleyman b. Muhammed b. Ömer eş-Şâfiî. Tühfetü’l-Habîb ala Şerhi’l-Hatîb. b.y.: Dârü’l-Fikr, 1995.
• Büceyrimî, Süleyman b. Muhammed b. Ömer eş-Şâfiî. Hâşiyetü’l-Büceyrimî ala Şerhi’l-Menhec. b.y.: Matbaatü’l-Halebî, 1950.
• Cüveynî, İmâmü’l-Haremeyn Ebü’l-Meâlî Rüknüddîn Abdülmelik b. Abdillâh b. Yûsuf et-Tâî en-Nîsâbûrî. Nihâhyetül’l-maṭlab fî dirâyeli’l-meẕheb. thk, Abdülazîm Mahmud ed’Dîb. b.y.: Dârü’l-Minhâc, 2007.
• Dadaş, Mustafa Bülent. “Hanefî Fıkhında Tedâhül İlkesinin Kapsamına Dair Bir İnceleme”. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi. sy. 30 (Haziran, 2017), 205-237.
• Dimyâtî, Ebû Bekir b. es-Seyyîd Muhammed Şetâ. Hâşîyetu İâneti’t-Tâlibîn ‛âlâ Halli Elfâzi Fethi’l-Muîn. Beyrut: Dâru’l-Fikr, ts.
• Ebü’l-Abbâs, Şihâbüddîn Ahmed b. Lü’lü’ b. Abdillâh er-Rûmî el-Mısrî. ʿUmdetü’s-sâlik ve ʿuddetü’n-nâsik. Katar: eş-Şuûnu’d-Diniyye, 1982.
• Ebü’l-Bekā, Kemâlüddîn Muhammed b. Mûsâ b. Îsâ el-Kāhirî eş-Şâfiî. en-Necmü’l-vehhâc. Cidde: Dârü’l-Minhâc, 2004.
• Ensârî, Ebû Yahyâ Zeynüddîn Zekeriyyâ b. Muhammed b. Ahmed es-Süneykî el-Hazrecî. Fetḥu’l-vehhâb bi-şerḥi Menheci’ṭ-ṭullâb. b.y.: Dârü’l-Fikr, 1994.
• Ensârî, Şeyhu’l-İslâm Ebû Yahyâ Zeynüddîn Zekeriyyâ b. Muhammed b. Ahmed es-Süneykî el-Hazrecî. Esne’l-Metâlib fî Şerhi Ravdi’t-Tâlib. thk. Muhammed Muhammed Tamir. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmîyye, 2000.
• Erdoğan, Mehmet. Fıkıh ve Hukuk Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2005.
• Gazzâlî, Hüccetü’l-İslâm Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Ahmed et-Tûsî. el-Vasît fi’l-Mezheb. thk, Ahmed Mahmud İbrahim, Muhammed Muhammmed Tamir. Kahire: Dârü’s-Selâm, 1417.
• Haşlan, Halid b. Sad b. Fahd. et-Tedâhülü beyne’l-ahkâm fi’l-fıkhî’l-İslamî. Riyad: Dârü İşbilyâ, 1999.
• İbn Hacer, Ebü'l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. Muhammed b. Muhammed el-Heytemî es-Sa'dî. Tühfetü’l-mühtâc fî şerhi’l-minhâc. Mısır: el-Mektebetü’t-Ticâriyye, 1983.
• İbn Mâce, Abdullah Muhammed b. Yezîd el-Kazvînî. Sünenu İbni Mâce. b.y.: Dârü’r-Risâleti’Âlemiyye, 2009.
• İbn Manzûr, Muhammed b. Mükerrem. Lisânü’l-‘Arab. Beyrut: Dâru Sâder, ts.
• İbn Nüceym, Zeynüddîn b. İbrâhîm b. Muhammed el-Mısrî. el-Eşbâh ve’n-nezâir. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1999.
• İbn Receb, Ebü’l-Ferec Zeynüddîn Abdurrahmân b. Ahmed b. Abdirrahmân Receb el-Bağdâdî ed-Dımaşkî. Takrîrü’l-kavâid ve tahrîrü’l-fevâid. b.y.: Dârü İbni’l-Kayyım, ts.
• İbnü’ṣ-Ṣalâḥ, Ebû Amr Takıyyüddîn Osmân b. Salâhiddîn Abdirrahmân b. Mûsâ eş-Şehrezûrî. Fetâvâ İbni’ṣ-Ṣalâḥ. thk. Muvaffak Abdullah Abdulkadir. Beyrut: Âlemu’l-Kütüb. 1407.
• İmrânî, Ebü’l-Hüseyn Yahyâ b. Ebi’l-Hayr b. Sâlim b. Es‘ad el-Yemânî. el-Beyân. thk. Kasım Muhammed en-Nûrî. Cidde: Dârü’l-Minhâc, 2000.
• İzz, Ebû Muhammed İzzüddîn Abdülazîz b. Abdisselâm b. Ebi’l-Kāsım es-Sülemî ed-Dımaşkî. el-Kavâidu’l-kübrâ, thk. Nezih Kemal Hammad ve Osman Cuma. Dımaşk: Dârü’l-Kalem, 2007.
• Karadağ, Bekir. “Hz. Ömer’in Teravih Namazıyla İlgili Uygulamasının Fakihlerin İhtilafındaki Rolü”, Din ve Bilim: Muş Alparslan Üniversitesi İslami İlimler Fakültesi Dergisi 3/1 (Haziran, 2020).
• Karâfî, Ebü’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. İdrîs b. Abdirrahmân el-Mısrî. el-Furûk. b.y.: Vizâretü’l-Evkâfi’s-Suûdiyye, 2010.
• Komisyon, el-Mu’cemu’l-vasît. Mısır: Mektebetu’t-Şurûk ed-Devliyye, 2004.
• Kur’ân-ı Kerîm Meâli. çev. Halil Altuntaş - Muzaffer Şahin. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 3. Basım, 2011.
• Kızılay, Muhammet Emin. “Türk Pozitif Hukukuyla Mukayeseli Olarak Modernleşme Dönemi Osmanlı Ceza Hukukunda İçtima: Hakaret Suçu Örneği”. Darulfunun İlahiyat Dergisi, 32/2 (Aralık 2021).
• Mansur, Muhammed Halid Abdulaziz. et-Tedâhül ve eseruhu fi’l-ahkâmi’ş-Şeriyye. Urdun: Dârü’n-Nefâis, 1998.
• Mutçalı, Serdar. Arapça-Türkçe Sözlük. İstanbul: Dağarcık, 2012.
• Mâverdî, Ebû’l-Hasan Ali b. Muhammed b. Muhammed el-Basrî el-Bağdâdî. el-Hâvî fî fıkhi’ş-Şâfiî. thk, Ali Muhammed Muavved- Adil Ahmed Abdülmevcûd. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmîyye, 1999.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Muhyîddîn Yahyâ b. Şeref b. Murrî. el-Mecmû‛ şerhu’l-muhezzeb. b.y.: Dârü’l-Fikr, ts.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref b. Mürî. Ravzatü’ṭ-ṭâlibîn ve ʿumdetü’l-müttaḳîn. thk. Zuheyr eş-Şâvîş. Beyrut: el-Mektebu’l-İslamî, 1991.
• Öğüt, Salim. “Sehiv Secdesi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 36/318-319. İstanbul: Türkiye diyanet Vakfı Yayınları, 2009.
• Râfiî Ebü’l-Kāsım Abdülkerîm b. Muhammed b. Abdilkerîm el-Kazvînî. Fetḥu’l-ʿazîz fî şerḥi’l-vecîz. b.y.: Dârü’l-Fikr, ts.
• Remlî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Ahmed b. Hamza el-Menûfî el-Ensârî el-Mısrî. Nihtedâhülü’l-muḥtâc ilâ şerḥi’l-minhâc. Beyrut: Dârü’l-Fikr, 1984.
• Saltekin, Abdulbasıt. Fıkıh Usulünün Tedrici Gelişimi ve Usuli Görüşler –H. III. Ve IV. Asırlar. Ankara: Araştırma Yayınları. 2018.
• Said, b. Ali b. Mansur, Tedâhülü’l-ukubât fî şerîati’l-İslamiyye. Riyad: Akademiyetu Nayıf el-Arabiyye. Yüksek Lisans Tezi Tezi, 2001.
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed el-Hudayrî eş-Şâfiî. el-Eşbâh ve’n-nezâir. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1983.
• Şafak, Ali. “Erş”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 11/307-308. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1995.
• Şîrâzî, Ebû İshâk Cemâlüddîn İbrâhîm b. Alî b. Yûsuf. el-Mühezzeb fî fıḳhi’l-İmâm eş-Şâfiî. b.y: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• Şirbînî, Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed el-Hatîb el-Kāhirî. Muġni’l-muḥtâc ilâ maʿrifeti meʿânî elfâẓi’l-minhâc. b.y.: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1994.
• Uceylî, Ebû Dâvûd Süleymân b. Ömer b. Mansûr el-Ezherî. Fütûḥâtü’l-vehhâb bi-tavżîḥi şerḥi menheci’ṭ-ṭullâb. b.y.: Dârü’l-Fikr, ts.
• Yaman, Ahmet. “Zıhâr”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 44/387-390. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2013.
• Zerkeşî, Ebû Abdillâh Bedrüddîn Muhammed b. Bahâdır b. Abdillâh et-Türkî el-Mısrî el-Minhâcî eş-Şâfiî. el-Mensûr fi’l-kavâid, thk. Teysîr Fâik Ahmed Mahmud. b.y.: Vizâretü’l-Evkâf ve’ş-Şuûni’d-Diniyye, 1982.