The Culture of Rihla in al-Andalus: Traces of Knowledge and Travel in Ibn Bashkuwāl’s al-Sila

Year 2025, Issue: 64, 106 - 122, 28.08.2025

Yakup Akyürek

https://doi.org/10.29288/ilted.1639352

Abstract

This study examines the role played by rihla (scholarly travels) in the development of Islamic sciences
in al-Andalus, based on the information found in Ibn Bashkuwāl’s work, al-Ṣīla. Although al-Andalus
was geographically located at the westernmost boundary (Maghreb) of the Islamic world, it established
strong connections with the major centers of learning in the East (al-Mashriq), thereby enriched its
scientific and cultural heritage. The primary aim of this study is to analyze the nature of scholarly
journeys from al-Andalus to the East, using Ibn Bashkuwāl’s biographical work al-Ṣīla, and to assess
the impact of these travels on the formation and development of Islamic sciences in al-Andalus. In
the study, the biographies of 1,552 scholars recorded in Ibn Bashkuwāl’s work were examined, and it
was identified 412 scholars who traveled to the East for educational purposes. Among the visited des
tinations, Mecca (239 visits), Egypt (187 visits), and Kairouan (86 visits) stand out. In this context, the
motivations behind these journeys, preferred travel routes, and their scholarly activities undertaken in
the visited regions are analyzed in detail. The main thesis of this study posits that scholarly journeys
were a decisive factor in shaping the intellectual tradition of al-Andalus and that, over time, al-Anda
lus contributed to the establishment of its distinct scholarly identity. In particular, the teaching and
interpretation of works from the East in al-Andalus strengthened the region’s intellectual autonomy.
However, a decline in rihla activities was observed after the year 500/1107, which was linked to the
weakening of scholarly centers in the East and the increasing self-sufficiency of Andalusian intellec
tual production. The findings indicate that scholarly journeys were not merely an individual pursuit
of knowledge but rather served as a crucial mechanism in the intellectual and cultural formation of
al-Andalus. In conclusion, the scholarly interaction between al-Andalus and the Eastern Islamic world
was not confined to the mere transfer of knowledge; it also played a crucial role in the broader process
of civilization-building.

Keywords

Islamic History , al-Andalus , al-Mashriq , Rihla (scholarly journeys) , Ibn Bashkuwāl , Biograp hical Literature (Ṭabaqāt)

Endülüs’te Rihle Kültürü: İbn Beşküvâl’in es-Sıla’sında İlim ve Seyahatin İzleri

Abstract

Bu çalışma, Endülüs’te İslâmî ilimlerin gelişim sürecini ve İbn Beşküvâl’in es-Sıla adlı eserindeki bilgileri
esas alarak rihle (ilim yolculuğu) hareketlerinin oynadığı rolü incelemektedir. Endülüs, coğrafî olarak İslâm
dünyasının batısında (el-Mağrib) yer almasına rağmen, Doğu’daki (el-Meşrik) büyük ilim merkezleriyle
güçlü bir etkileşim kurmuş ve bu bağlamda ilmî mirasını zenginleştirmiştir. Çalışmanın temel amacı, İbn
Beşküvâl’in es-Sıla adlı tabakât eserini merkeze alarak, Endülüs’ten Doğu’ya gerçekleştirilen rihlelerin ma
hiyetini analiz etmek, bu seyahatlerin Endülüs’te İslâmî ilimlerin oluşumu ve gelişimi üzerindeki etkilerini
tespit etmekir. Çalışmada, İbn Beşküvâl’in eserinde yer alan 1552 âlimin biyografisi incelenmiş ve bunlardan
412’sinin Doğu’ya ilim tahsili amacıyla seyahat ettiği belirlenmiştir. Seyahat edilen bölgeler arasında Mekke
(239 ziyaret), Mısır (187 ziyaret) ve Kayrevan (86 ziyaret) öne çıkmaktadır. Bu bağlamda, âlimlerin seyahat
motivasyonları, güzergâh tercihleri ve gittikleri yerlerdeki ilmî faaliyetleri detaylı bir şekilde ele alınmıştır.
Çalışmanın temel tezi, rihlelerin Endülüs’te ilim geleneğinin oluşmasında belirleyici bir faktör olduğu ve
zamanla Endülüs’ün kendi özgün ilmî kimliğini inşa ettiği yönündedir. Özellikle, Doğu’dan gelen eserler
in Endülüs’te okutulması ve yorumlanması, bölgenin ilmî bağımsızlığını güçlendirmiştir. Ancak 500/1107
yılından sonra rihle hareketlerinde azalma yaşandığı tespit edilmiştir. Bu durum, Doğu İslâm dünyasında
ilmî merkezlerin zayıflaması ve Endülüs’ün kendi ilmî üretim merkezlerini oluşturmasıyla ilişkilendirilm
iştir. Elde edilen bulgular, rihle hareketlerinin yalnızca bireysel ilim tahsiliyle sınırlı kalmadığını, aksine
Endülüs’ün ilmî ve kültürel yapısının şekillenmesinde önemli bir araç olduğunu göstermektedir. Sonuç
olarak, Endülüs ile Doğu İslâm dünyası arasındaki ilmî etkileşimin, yalnızca bir bilgi aktarım süreci değil,
aynı zamanda bir medeniyet inşa süreci olduğu tespit edilmiştir.

Keywords

İslâm Tarihi , Endülüs , Meşrik , Rihle (ilim yolculuğu) , İbn Beşküvâl , Tabakât

References

• Kur’an Yolu. Erişim 17 Kasım 2024. https://kuran.diyanet.gov.tr
• (PUA), Prosopografía de los ulemas de al-Andalus. "Aranan: Ibn Baškuwāl, Ḫalaf b. ʿAbd al-Malik" Erişim 22 Ocak 2025. https://www.eea.csic.es/pua/autor/detalle_autor.php?ida=21 Adıgüzel, Cumhur Ersin. "Endülüs’te Biyografi Yazıcılığının Doğuşu ve Gelişimi (III-VII/IX-XIII. Yüzyıllar)". İslam Te’lif Geleneğinde Biyografi Yazıcılığı. ed. Hidayet Aydar. 167-185. İstanbul: İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, 2018.
• Adıgüzel, Cumhur Ersin. "Endülüs’ün İlmî Tarihine Bir Bakış". Endülüs İlim Havzasında İslâm Düşüncesinin Öncü Şahsiyetleri: Tartışmalı İlmî İhtisas Toplantısı. 23-63. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2022.
• Adıgüzel, Şükran. İbn Abdülber. İstanbul: Siyer Yayınları, 2021.
• Akyürek, Yakup. Siyer Edebiyatı: Endülüs. İstanbul: Siyer Yayınları, 2023.
• Arslan, Abdurrahim. "İbn Beşküvâl (Ö. 578/1183) (Hayatı ve es-Sıla Adlı Eseri)". Endülüs Uleması. ed. Gülşen İstek. 295-315. İstanbul: Beyan Yayınları, 2021. Ávila, Maria Luisa. "Nuevos datos para la biografîa de Baqī b. Majlad". al-Qantara 6 (1985), 321-367.
• Ávila, Maria Luisa. "The Search For Knowledge: Andalusi Scholars And Their Travels To The Islamic East". Medieval People 23 (2002), 125-139.
• Ávila, Maria Luisa La sociedad hispanomusulmana al final del califato: aproximación a un estudio demográfico. Madrid: Consejo Superior de Ivestigaciones Cietíficas: Instituto de Filología, Departamento de Estudios Arabes (C. S. I. C.), 1985. Câsim, Leys Suûd. İbn Abdülber el-Endelusî ve cuhûduhû fi’t-tarîh. Mansûre: Dâru’l-Vefâ, 2. Basım, 1988.
• Çoban, Fatma Büşra. Endülüslü Muhaddislerin Rihleleri (Hicrî İlk Dört Asır). İstanbul İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Çoban, Mustafa. "Endülüs Eğitim ve Öğretiminde Rihleler ve Günümüz Öğrenci Değişim Programları ile Karşılaştırılması". İslami İlimler Dergisi 18/1 (Mart 2023), 5-23. https://doi.org/https://doi.org/10.34082/islamiilimler.1264710
• Felipe, Helena De, - Torres, Nuria. "Fuentes y método historiográfico en el Kitab al-Sila de Ibn Baskuwal". En Estudios onomástico-biográficos de al-Andalus III. ed. María Luisa Ávila. 307-334. Granada: Escuela de Estudios Árabes, 1990. Gellens, Sam Isaac. Scholars and Travelers: The Social History of Early Muslim Egypt 218-487/833-1094. Kolombiya: Kolombiya Üniversitesi, Doktora Tezi, 1986.
• Hatîb el-Bağdâdî, Ebû Bekr Ahmed b. Alî. er-Rıhle fi talebi’l-hadis. thk. Nûreddîn ʿItr. Beyrut: Dâru'l-Kutubi'l-ʿİlmiyye, 1395/1975.
• İbn Atiyye, Ebû Muhammed Abdulhak b. Ğâlib b. Abdirrahman b. Temmâm el-Endelûsî. el-Fehrese. thk. Muhammed Ebü’l-Ecfân Muhammed ez-Zâhî. Beyrut: Dâru’l-Ğarbi’l-İslâmî, 1983.
• İbn Beşküvâl, Ebü'l-Kāsım Halef b. Abdilmelik b. Mes‘ûd b. Mûsâ. Kitâbü'l-müstegısin billahi teala inde'l-mühimmat ve'l-hacat. thk. Manuela Marin. Madrid: Consejo Superior de Investigaciones Cientificas Instituto de Cooperacion Con el-Mundo Arabe, 1991.
• İbn Beşküvâl, Ebü'l-Kāsım Halef b. Abdilmelik b. Mes‘ûd b. Mûsâ. es-Sıla. thk. Beşşar Avvad Ma'rûf. 2 Tunus: Dâru'l-Garbi'l-İslâmî, 2010.
• İbn Hayr, Ebû Bekir Muhammed b. Ömer b. Halîfe el-Lemtûnî el-Emevî el-İşbîlî. Fehresetu İbn Hayr. thk. Muhammed Fevâd Mansûr. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 1419/1998. İbnü’l-Faradî, Ebü’l-Velîd Abdullâh b. Muhammed b. Yûsuf b. Nasr el-Ezdî. Târîhu ulemâi’l-Endelüs. thk. Ruhiyya Abdurrahman es-Suveyfî. Lübnan: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2011.
• Kamacı, Fatımatüz Zehra. "Muahhar Siyer Kaynaklarında Mevzu Hadis Kullanımı: Şemseddin eş-Şâmî Örneği ve Makrîzî ile Mukayesesi". Hadis ve Siyer Araştırmaları 1/1 (2015), 12-74.
• Kandil, Fuad. Edebü'r-rihle fî't-türasi'l-Arabi. Kahire: Mektebetü'd-Dâri'l-Arabiyye li'l-Kitâb, 2002.
• Lenker, Michael Karl. The Importance of the Rihla for the Islamization of Spain. Pensilvanya Pensilvanya Üniversitesi, Doktora Tezi, 1982.
• Makki, Mahmud Ali. "Ensayo sobre las aportaciones orientales en la España Musulmana". Revista del Instituto Egipcio de Estudios Islámicos 11-12 (1963-1964), 7-140.
• Marin, Manuela. "Baqī b. Majlad y la introduccion del estudio del ḥadīṯ en al-Andalus". al-Qantara 1 (Madrid 1980), 165-208.
• Marin, Manuela. "Nomina de Sabios de al-Andalus". Estudios onomástico-biográficos de al-Andalus I. ed. Manuela Marín. 23-182. Madrid: Consejo Superior de Investigaciones Científicas, 1988. Marin, Manuela. "Los ulemas de al-Andalus y sus maestros orientales (93-350/711-961)". In Estudios Onomástico- Biográficos de al-Andalus 3. ed. Maria Luisa Ávila. 257-306. Granada: Consejo Superior de Investigaciones Cientificas Instituto de Cooperacion Con el-Mundo Arabe, 1990.
• Meşe, Ramazan. "Endülüs Şiirinde Doğu’ya Özlem". Artuklu Akademi: Mardin Artuklu Üniversitesi İslâmi İlimler Fakültesi Dergisi 9/1 (2022), 23-38. https://doi.org/https://doi.org/10.34247/artukluakademi.1052501
• Molina, Luis. "Lugares de destino de los viajes andalusíes en el Ta’rij de Ibn al-Faradi". In Estudios Onomástico-Biográficos de al-Andalus 1. ed. Manuela Marin. 585-610. Madrid: Departamento De Estudies Arabes, 1988.
• Nazlıgül, Habil. "Sebep ve Sonuçlarıyla Hadis Yolculukları (er-Rıhle fi Talebi’l-Hadis)". Hikmet Yurdu 6/11 (2013), 13-37.
• Özaydın, Abdülkerim. "Cezvetü’l-Muktebis". Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Erişim 06 Eylül 2024. https://islamansiklopedisi.org.tr/cezvetul-muktebis
• Özdemir, Mehmet. Endülüs Müslümanları Siyasi Tarih. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2017.
• Özkuyumcu, Nadir. "İbn Beşküvâl". Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Erişim 20 Ekim 2024. https://islamansiklopedisi.org.tr/ibn-beskuval
• Parlak, Nizamettin. "Endülüslülerin Peygamber Sevgisi". Siyer Yıllığı II. ed. Şaban Öz. 99-106. İstanbul: Endülüs Yayınları, 2019.
• Parlak, Nizamettin. "Hz. Muhammed (a.s.) için Yazılan Şiirlerin Endülüs’teki Yansımaları: Kasîde Fî Medhi’n-Nebî Geleneği". Akademik Siyer Dergisi 2 (2020), 69-79.
• Raisuddin, Abu Nayeem. "Bakî b. Mahled el-Kurtubî (201-276/816-889) ve Endülüs’teki Hadis Çalışmalarına Katkısı". çev. Murat Gökalp. Dinî Araştırmalar 7/21 (2005),
• Ribera, Julián. et-Terbiyetü’l-İslâmiyye fi’l-Endelüs usûluha el-maşrikiyye ve te’siretüha el-ğarbiyye. çev. Tahir Ahmed Mekkî. Kahire: Dârü’l-meârif, 1994. Rozi, Abdulghafour Ismail. The Social Role of Scholars (‘Ulamâ') in Islamic Spain: a Study Of Medieval Biographical Dictionaries (Trajim). Boston: Boston Üniversitesi, Doktora Tezi, 1983.
• Şevâbike, Nevval Abdurrahman. Edebü’r-rihlâti’l-Endelûsiyye ve’l-Mağribiyye. Ürdün: Daru’l-Me’mun, 2007a.
• Şevâbike, Nevval Abdurrahman. Edebü’r-rihlâti’l-Endülüsiyye ve’l-Mağribiyye hattâ nihâyeti’l-karni’t-tasi' el-hicriyye. Amman: İmâratü’l-Cevhereti’l-Kudüs, 2007b. Şeyban, Lütfi. "İbnü’l-Faradî’nin Târîhu Ulemâi’l-Endelüs’üne Göre İdari ve Ticari Hayatta Yer Alan Endülüslü Âlimler". Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 8/13 (Haziran 2006), 219-239. https://doi.org/10.17335/suifd.78469
• Tamdoğan, Zehra Gözütok. "Mağrib ve Endülüs’te Hz. Peygamber (sas)’e Muhabbetin Simgeleri -Mevlidiyyât, Sahîh-i Buhârî Hatimleri ve Mescid-i Nebevî’ye Gönderilen Mektuplar-". Akademik Siyer Dergisi 6 (Haziran 2022), 25-40. https://doi.org/10.47169/samer.1111765
• Tirmizî, Ebû İsa Muhammed b. İsa. es-Sünen. nşr. Heyet. 5 Cilt. Kahire: Dâru’t-Te’sîl, 1435/2015.
• Yusuf Ahmed, Benu Yasîn. "Menhecu el-Hafız İbn Beşküvâl fi Tertibi Kitabihi es-Sıla". el-Mecellecü'l-Ürdüniyye li't-Tarih ve'l-Âsar 4/2 (2010), 1-25. https://doi.org/10.35516/0437-004-002-001