يتعرَّض المجتهدُ أثناء بيانِه للحكم الشّرعي لِمَا يتعرّض له سائر النّاس من الخطأ و النّسيان و تَحَكُّم الشّهوات و الأهواء أحياناً، و قد يكون خطؤه فاحشاً بالنّظر إلى مكانته العلميّة، اصطلحَ العلماءُ المحقِّقون على وصف هذا الخطأ الفاحش بأنّه زلّة العالِم، و هي خطأ اجتهاديّ يُخالِفُ فيه المجتهدُ نصًّا صحيحاً صريحاً أو إجماعاً أو قاعدة أو أصلاً عامّاً أو قياساً جليًّا، حذّر العلماء المحقِّقون من عصر الصحابة إلى يومنا هذا من زلّة العالِم، و مستندُهم في ذلك ما روي من نصوصٍ و آثار كثيرة تُنَبِّه على خطورتها و ضررها على الأمّة، و قالوا بعدم جواز التّقليد فيها، و بيَّنوا عدم اعتبارها شرعاً في المسائل المُختَلَف فيها، فلا تصحّ الفتوى بها، و يُنقَض حكمُ القاضي بموجبِها، من أسباب الوقوع فيها عدم الوقوف على المقصد الشّرعي الحقيقي في محلّ الاجتهاد، أو غياب الدّليل الصّحيح عن المجتهد، أو التّقصير في آليات الاجتهاد . لابد مِنْ تحقيق علمي في أخطاء المجتهدين لتعلق أفكارهم الجميع. قد تناولنا في هذا البحث زلة العالم وأسبابها و مناهج أساليب المجتهدين في تناولهم الموضوع. وقيَّمنا الأفكار وصولاً إلي المصادر الأساسية.
People can make mistakes or they may forget. This can also happen to a Jurist in extracting a decision. Because of his scholarly position error of jurist is considered a grand error. Investigative scholars used the term “zelletu’l Alim” (error of jurist) to explain this kind of an error. This error is caused because a jurist reaches a decision which is contrary to clear evidence, ijma (agreement of jurists), general acceptance and clear kiyas (anology). Scholars have rejected error of jurist since the time of companions. The cause of this rejection is that the issue bears great danger for ummah (Muslim community). Therefore, following the decision of jurists in errancy, especially in disputed issues has been considered impermissible. Also, it has been agreed that jurists cannot decree depending on the decree of a jurist in errancy and that the decree of a judge who decrees depending on the decision of a jurist in errancy must be rejected. The reason why jurists fall into such errancies is that they are not aware of the evidences fully or they do not know the mechanism of jurisprudence Since the ideas of jurists concern everyone, their errors must be investigated scientifically. In this research, error of jurist, its causes and the approach of scholars to the subject have been discussed. Views related to the subject have been evaluated turning to the main sources.
İnsanlar hata edebilir, unutabilir yahut heva ve hevesine uyabilir. Müçtehit de şer’î bir hükmü beyan ettiğinde aynı duruma maruz kalabilir. Onun hatası ilmî konumundan dolayı fahiş bir hata olarak kabul edilir. Muhakkik âlimler böyle bir hatayı “zelletü’l-âlim” terimi ile açıklamışlardır. Bu hata müçtehidin açık bir şer’î delile, icmâya, genel kabule yahut açık kıyasa muhalif içtihatta bulunmasından kaynaklanmaktadır. Sahâbeden günümüze kadar âlimler, zelletü’l-âlimi reddetmişlerdir. Bunu reddetmelerinin sebebi de, bu meselenin ümmet için tehlikeli ve zararlı olmasıdır. Bundan dolayı, zelleye düşmüş âlimlerin taklit edilmesi ve ihtilaflı konularda onlara uyulması caiz görülmemiştir. Ayrıca onların görüşlerine göre fetva verilemeyeceği belirtilmiş ve onların görüşüne göre hüküm veren hâkimin hükmünün geçersiz olacağı ifade edilmiştir. Müçtehitlerin bu tür hatalara düşmesinin sebebi, içtihat ederken şer’î delillere tam olarak vakıf olmamaları yahut içtihat mekanizmasını bilmemeleridir. Müçtehitlerin görüşleri, herkesi ilgilendirdiği için, hataları da ilmî olarak incelenmelidir. Bu çalışmada âlimin zellesi, sebepleri ve müçtehitlerin konuya yaklaşımları ele alınmıştır. Konuyla ilgili görüşler, temel kaynaklara inilerek değerlendirilmiştir.
Primary Language | Arabic |
---|---|
Journal Section | ARTICLES |
Authors | |
Publication Date | December 24, 2015 |
Submission Date | November 10, 2015 |
Published in Issue | Year 2015 Volume: 1 Issue: 3 |