Bilgi teorisi bağlamında bakıldığında, kâinatın işleyişini düzenleyen kanunlar olduğu gibi insanın da fert ve toplum olarak yaşayışını yöneten âdetler ve kanunlar mevcuttur. Bu âdetler ve kanunlar insanın bilgi edinmesini, etrafındaki nesnelere bakış açısı ve bunlarla etkileşime girme şeklini belirlemede önemli bir rol oynar. Söz konusu âdetler, akıl deliliyle birlikte tüm disiplinlerin, özellikle dinî disiplinlerin temelini oluşturur. Masum ve güvenilir kaynaktan gelen nakli delil ise dini ilimlerin temelinde yer alır. Bu makale, naklî delilin geçerliliğinin, âdet deliline dayanarak nasıl oluştuğunu açıklamayı hedeflemektedir. Aynı zamanda, bu araştırma fıkıh usulünün kelâmî arka planını inceleyen Eş'arî kelamcı ve usulcü İmam Cüveyni’nin kelamî ve usulî anlayışında, âdetlerin merkezi rolünü, usulî anlayışının kesin delillere dayandığını ortaya koymaktadır. Bu hedeflere ulaşmaya çalışılırken öncelikle âdet ve naklî delilin lügat ve terim anlamlarına değinilerek, âdetlerin bilimsel bağlamdaki özellikle nakli delil bağlamındaki yeri belirlenmiştir. Ayrıca, bu âdetlerin özellikleri ve türleri beyan edilmiş, nakli delilin üzerine kurulu olduğu âdet delilinin temel dayanak noktaları ortaya konulmuştur. Çalışmada, nakli delil bağlamında âdetin merkezi rolü üç temel noktada ele alınmıştır: Birincisi, mucizenin -âdete aykırı olanın- Peygamberin doğruluğunu kanıtlamadaki rolü zikredilmiştir. İkincisi, haber teorisinin, özellikle mütevâtir haberin, oluşumunda âdetin rolü açıklanmıştır. Üçüncüsü ise icmaın ispatında âdetin rolü incelenmiştir. Araştırma, ulaşılan önemli sonuçlar ve önerilerle sonlandırılmıştır.
في سياق نظام المعرفة عند الإنسان تبرز العادة أو النواميس الحاكمة للكون والإنسان فردًا ومجتمعًا في تأسيس معرفة الإنسان ونظرته للأشياء المحيطة به وتعامله معها، وتكوِّن هذه العادات مع دليل العقل الأساس الذي تستند إليه كل العلوم والتي منها العلوم الدينية، والدليل النقلي الذي هو المسموع عن معصوم حجة يأتي في مقدِّمة تلك العلوم، وهذا المقال يهدف إلى تبيين ارتكاز الدليل النقلي في تأسيس حجيَّته على دليل العادة، وكذلك إلى بيان مركزية العوائد في السياق الأصولي المشترك مع السياق الكلامي عند الإمام الجويني وهو إمام أصولي ومتكلِّم أشعري صبغ الأصول بخلفيَّته الكلاميَّة، وإظهار كذلك أن القطع الأصولي مستند إلى أدلة قطعية. وخدمة لهذه الأهداف فقد عمد المقال إلى تبيين معنى العادة والدليل النقلي في اللغة والاصطلاح، ثم بيَّن مكانة العوائد في السياق العلمي وخاصة سياق الدليل النقلي، وكذلك بيَّن صفات هذه العوائد وأنواعها، ثم عمد إلى تبيين نقاط الارتكاز الأساسية على دليل العادة التي بُني عليها الدليل النقلي، وقد ارتكز البحث في تبيين مركزية العادة في سياق الدليل النقلي في ثلاث نقاط رئيسية، الأولى منها: بيَّنت فيه دور المعجزة - التي هي مخالفة العادة - في إثبات صدق الرسول الذي هو مستند معرفة الشرع، والثانية: بيَّنت فيها دور العادة في تأسيس نظرية الخبر وخاصة المتواتر منه، والثالثة: بيَّنت فيها دور العادة في إثبات الإجماع، وختم المقال ببيان أهم النتائج والتوصيات التي توصَّل إليها.
Abstract
In the context of human knowledge systems, customs or the governing laws of the universe and humanity, both individually and socially, play a prominent role in shaping human knowledge, perspective on the surrounding world, and interaction with it. These customs, together with the guidance of reason, form the foundation upon which all sciences are built, including religious sciences. At the forefront of religious sciences is the transmitted evidence (al-dalīl al-naqlī), which is what is heard from an infallible and authoritative source. This article aims to demonstrate how transmitted evidence bases its legitimacy on customs evidence, as well as to highlight the centrality of customs in the shared usul and theological context of an usul and Ash'ari theologian who imbues usul with his theological background. It also demonstrates that usul certainty is based on definitive evidence. In service of these objectives, the article clarifies the meaning of customs (al-ʿāda) and transmitted evidence (al-dalīl al-naqlī) in language and terminology. It then explains the place of customs in the scientific context, particularly the context of transmitted evidence (al-dalīl al-naqlī), and also explains the characteristics and types of these customs. It then proceeds to identify the key pillars of customs evidence upon which transmitted evidence is built. The research in demonstrating the centrality of customs in the context of transmitted evidence is based on three main points: The first of which explains the role of the (al-muʿjiza) miracle - which is a violation of customs - in proving the truthfulness of the messenger who is the source of knowledge of sharia law; the second of which explains the role of customs in establishing the theory of news, especially (mutawatir) continuous news; and the third of which explains the role of customs in proving (ijma) consensus. The article concludes by presenting the most important findings and recommendations that have been reached.
Primary Language | Arabic |
---|---|
Subjects | Islamic Law |
Journal Section | ARTICLES |
Authors | |
Early Pub Date | October 15, 2024 |
Publication Date | |
Submission Date | April 1, 2024 |
Acceptance Date | July 18, 2024 |
Published in Issue | Year 2024 Volume: 9 Issue: 2 |