Garîbü'l-Hadîs in Bezzâr's Musnad named el-Bahru'l-Zehhâr A Theoretical and Applied Research

Year 2025, Volume: 10 Issue: 1, 63 - 92, 24.04.2025

Abdulrazzak Hasanoğlu

https://doi.org/10.20486/imad.1535797

Abstract

The science of Gharību'l-hadith is considered one of the most important sciences in the eyes of hadith scholars. The reason for this is that some words in the hadiths are understood by many people and their full meaning cannot be understood. For this reason, scholars have taken a special interest in this subject and classified individual works. Bazzār, one of the hadith scholars, also paid attention to this issue and explained the gharīb words in his Musnad. Explaining strange words is not actually one of his main goals. On the contrary, he used it where and as much as he needed. He followed a certain method in this regard. Sometimes he explained the gharīb word with another narration, and sometimes he explained it with the opinions of other imams about that word. From time to time, he explained the strange with his own opinion. Mostly, Bazzâr gharīb agreed with the explanations of other hadiths in the interpretation of the word. This study has been put forward by following a statistical and analytical method on Bezzār's Musnad. Likewise, the strange words explained by him were identified and compared with the explanations of other scholars. The study consists of two main parts. Firstly, information about Bezzār's Musnad is given, then the explanation of the gharīb words and their comparison with the views of other imams on this subject are given.

Keywords

Hadith , Bazzār , Gharib , Musnad , Gharīb , Alfāẓ

Bezzâr’ın el-Bahru’l-Zehhâr İsimli Müsned’inde Garîbü’l-Hadîs: Teorik ve Uygulamalı Bir Araştırma

Abstract

Garîbu’l-hadis ilmi muhaddisler nezdinde en önemli ilimlerden sayılmaktadır. Bunun sebebi ise hadislerde yer alan bazı kelimelerin birçok kişi tarafından anlaşılması ve tam olarak manasının idrak edilememesidir. İşte bu sebeple alimler bu konuya özel ilgi duymuşlar ve müstakil eserler tasnif etmişlerdir. Hadis alimlerinden Bezzâr da bu konuya ihtimam göstermiş ve Müsned’inde garîb kelimeleri açıklamıştır. Garîb kelimeleri açıklamak aslında onun temel hedeflerinden biri değildir. Aksine ihtiyaç duyduğu yerde ve yeteri kadarıyla iktifa etmiştir. O, bu hususta belli bir yöntem takip etmiştir. Bazen garîb kelimeyi başka bir rivâyetle açıklarken kimi zaman da diğer imamların o kelimeye dair görüşleriyle izah etmiştir. Zaman zaman da garîbi kendi şahsi görüşüyle açıklamıştır. Çoğunlukla Bezzâr garîb kelimenin tefsirinde diğer muhaddislerin açıklamalarına muvafakat etmiştir. Bu çalışma Bezzâr’ın Müsned’i üzerine istatistiksel ve tahlilî bir yöntem takip edilerek ortaya konulmuştur. Kezâ onun açıkladığı garîb kelimeler tespit edilmiş ve diğer ulemânın açıklamalarıyla mukayese edilmiştir. Çalışma iki ana bölümden oluşmaktadır. İlk olarak Bezzâr’ın Müsned’i hakkında bilgi verilmiş ardından ise garîb kelimelerin izahı ve diğer imamların bu husustaki görüşleriyle mukayesesine yer verilmiştir.

Keywords

Hadis , Bezzâr , Garîb , Müsned , Elfâz

Thanks

Teşekkür ederim Maruf hocam. Selamlarımla.

غريب الحديث عند الإمام البزَّار في مسنده البحر الزَّخَّار دراسةٌ نظريَّةٌ تطبيقيَّةٌ

Abstract

يعدُّ علم غريب الحديث مِنَ العلوم الهامَّة عند المحدِّثين، لما له مِنْ دور كبير في بيان الألفاظ التي قد يخفى معناها على البعض ويُشكل فهمها، لذلك اعتنوا به وأفردوا له المصنَّفات قديمًا وحديثًا، ولمَّا كان للإمام البزَّار دور في بيان غريب الحديث وتوضيح معناه في ثنايا مسنده، جاء هذا البحث ليتناول هذه المسألة عند الإمام البزَّار في مسنده، ولم يكن شرح الغريب عند الإمام البزَّار مقصودًا لذاته بل لحاجة يراها ويقدِّرها، وقد كان له منهج في سبيل ذلك، فأحيانًا يبيِّن غريب الحديث بذكر رواية أخرى، وأحيانًا ينقل بيان غريب الحديث عن غيره مِنَ الأئمَّة، وأحيانًا يأتي ببيانه مِنْ تلقاء نفسه، وقد وافق الإمام البزَّار غيره مِنَ الأئمَّة فيما ذكره مِنْ بيان غريب الحديث، وقد قام البحث على المنهج الاستقرائيِّ التَّحليليِّ للمواضع الَّتي جاءت في مسند الإمام البزَّار، وتتبُّع كلامه في اللَّفظة الغريبة، ومقارنتها بأقوال الأئمَّة الآخرين لمعرفة مدى الموافقة أو المخالفة في ذلك، وجاء البحث في مبحثين أساسيَّين الأوَّل التعريف بالإمام البزَّار ومسنده، والثاني: الوقوف على المواضع التي بيَّن فيها غريب الحديث في مسنده.

Keywords

علوم الحديث , البزَّار , غريب , مسند , الألفاظ

References

• Bekrî, el-Endelusî Abdullah b. Abdilazîz. Mu’cemu ma’sta’ceme min esmâi’l-bilâd ve’l-mevâdi’. Thk. Mustafâ es-Sekâ (Beyrut: Âlemu’l-Kütüb) ts.
• Bezzâr, Ebû Bekr Ahmed b. Amr b. Abdilhâlik b. Hallâd b. Ubeydillah el-İtkî. Müsnedü’l-Bezzâr (el-Bahrû’z-Zehhâr). Thk. Mahfûzurrahmân Zeynüllah ve Âdil b. Sa’d ve Sabrî Abdülhâlik eş-şâfiî (Medîne: Mektebetü’l-Ulûm ve’l-Hikem) 2009.
• Cevherî, İsmâîl b. Hammâd. es-Sıhâh Tâcü’l-lüğa ve sıhâhi’l-Arabiyye. Thk. Ahmed Abdülgaffâr Attâr (Beyrut: Dâru’l-İlm li’l-melâyîn) 3. Basım, 1404.
• Dârekutnî, Ali b. Ömer b. Ahmed b. Mehdî. Suâlâtu’l-Hâkim en-Neysâbûrî li’d-Dârekutnî fi’l-cerh ve’t-ta’dîl, thk. Muvaffak b. Abdillah (Riyâd: Mektebetü’l-Meârif) 1404.
• Ebû Ubeyd, Ahmed b. Muhammed el-Herevî. el-Garîbeyn fi’l-Kur’ân ve’l-hadîs. Thk. Ahmed Ferîd el-Mezîdî (Suudi Arabistan: Mektebetü Nizâr Mustafâ el-Bâz) 1999.
• Ebu’ş-Şeyh, Abdullah b. Muhammed b. Ca’fer. Tabakâtu’l-muhaddisîn bi-Isfahân ve’l-vâfidîn aleyhâ. Thk. Abdülgafûr Abdülhak (Beyrut: Müessesetü’r-Risâle) 2. Basım, 1312.
• es-Sem’ânî, Abdülkerîm b. Muhammed b. Mansûr. el-Ensâb thk. Abdullah Ömer el-Bârûdî (Ürdün: Dârü’l-Cinân) 1408.
• Halîl b. Ahmed, el-Ferâhîdî b. Amr b. Temîm. Kitâbu’l-Ayn. Thk. Mehdî el-Mahzûmî ve İbrâhîm es-Sâmerrâî (Mısır: Dâru ve Mektebetü’l-Hilâl) ts.
• Harbî, İbrâhîm b. İshâk. Garîbu’l-Hadîs. Thk. Süleymân İbrâhîm Muhammed el-Âyid (Mekke: Câmiatü Ümmi’l-Kurâ) 1404.
• Hatîb el-Bağdâdî, Ahmed b. Ali. Târîhu Bağdâd (Beyrut: Dâru’l-Fikr).
• Hattâbî, Ahmed b. Muhammed b. İbrâhîm. Garîbü’l-Hadîs. Thk. Abdülkerîm b. İbrâhîm el-Azbâvî (Mekke: Câmiatü Ümmi’l-Kurâ) 1402.
• Heysemî, Nûruddîn Ali b. Ebî Bekr. Keşfü’l-estâr an zevâidi’l-Bezzâ ale’l-Kütübi’s-Sitte. Thk. Habîbürrahmân el-A’zamî (Beyrut: Müessesetü’r-Risâle) 2. Basım, 1404.
• İbn Fâris, Ahmed b. Fâris b. Zekeriyâ. Mu’cemü mekâyîsi’l-lüğa. Thk. Abdüsselâm Muhammed Hârûn (Beyrut: Dâru’l-Fikr) 1399.
• İbn Hacer, Ahmed b. Ali el-Askalânî. Lisânü’l-Mizân. Thk. Abdülfettâh Ebû Gudde (Beyrut: Dâru’l-Beşâiri’l-İslâmiyye) 1423.
• İbn Kuteybe, ed-Dîneverî Abdullah b. Müslim. Garîbü’l-Hadîs. Thk. Abdullah el-Cebûrî (Bağdât: Matba’atu’l-Ânî) 1397.
• İbn Manzûr, Muhammed b. Mükrim b. Ali Ebu’l-Fadl Cemâlüddîn. Lisânü’l-Arab. Thk. Emîn Muhammed Abdülvehhâb (Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî) 1416.
• İbnü’l-Cevzî, Abdurrahmân b. Ali b. Muhammed. Garîbü’l-Hadîs. Thk. Abdu’l-Mu’tî Emîn Kalacî (Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye) 1405.
• İbnü’l-Esîr, el-Cezerî Ebu’s-Saâdât el-Mübârek b. Muhammed. en-Nihâye fî garîbi’l-hadîs ve’l-eser. Thk. Ahmed ez-Zâvî ve Mahmûd Muhammed et-Tanâhî (Beyrut: el-Mektebetü’l-İlmiyye) 1399.
• İbnü’s-Salâh, Ebû Amr Osmân b. Abdirrahmân. Ma’rifetü envâi ulûmi’l-hadîs (Mukaddimetü İbni’s-Salâh). Thk. Nûreddîn Itr (Suriye: Dâru’l-Fikr/Beyrut: Dâru’l-Fikr el-Muâsır) 1986.
• İşbîlî, Ebû Bekr Muhammed b. Hayr b. Ömer b. Halîfe el-Ümevî. Fihristü İbn Hayr el-İşbîlî. Thk. İbrâhîm el-İbyârî (Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-Lübnânî) 1410.
• Isfâhânî, el-Medînî Muhammed b. Ömer b. Ahmed. el-Mecmûu’l-muğîs fî garîbeyi’l-Kur’ân ve’l-hadîs. Thk. Abdülkerîm el-İzbâvî (Cidde: Dâru’l-Medenî li’t-Tıbâ’a ve’n-Neşr ve’t-Tevzî) 1988.
• Kehhâle, Ömer Rızâ. Mu’cemü’l-müellifîn (Beyrut: Mektebeü’l-Müsennâ/Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî) ts.
• Kettânî, Muhammed b. Ca’fer. er-Risâletü’l-müstatrefe li-beyâni meşhûri kütübi’s-sünneti’l-müşerrefe (Beyrut: Dâru’l-Beşâiri’l-İslâmiyye), 6. Basım, 1421.
• Nevevî, Muhyiddîn Yahyâ b. Şeref. et-Takrîb ve’t-teysîr li-ma’rifeti süneni’l-beşîri’n-nezîr fî usûli’l-hadîs, thk. Muhammed Osmân el-Haşt (Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî) 1985.
• Safedî, Salâhuddîn Halîl b. Eybek. el-Vâfî bi’l-vefeyât. Thk. Helmet Riter.ts.
• Sehâvî, Muhammed b. Abdirrahmân b. Muhammed b. Ebî Bekr. Fethü’l-muğîs bi-şerhi Elfiyeti’l-hadîs li’l-Irâkî. Thk. Ali Hüseyn Ali (Mısır: Mektebetü’s-Sünne) 2003.
• Sezgin, Fuat. Târîhu’t-Turâsi’l-Arabî. Trc: Muhammed Fehmî Hicâzî (Medîne: İdâretü’s-Sekâfe ve’n-Neşr bi-Câmiati’l-İmâm Muhammed b. Suûd el-İslâmiyye) 1403.
• Subhî, Sâlih. Ulûmu’l-hadîs ve mustalahuhu: Dirâse ve Arz (Beyrut: Dâru’l-İlm li’l-melâyîn) 14. Basım, 1982.
• Tirmizî, Muhammed b. Îsâ b. Sevre b. Mûsâ. Sünenü’t-Tirmizî, thk. Beşşâr Avvâd Ma’rûf (Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî), 1998.
• Yâkût el-Hamevî, Şihâbüddîn er-Rûmî. Mu’cemü’l-buldân. Thk. Ferîd Abdülazîz el-Cündî (Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye) ts.
• Zehebî, Muhammed b. Ahmed b. Osmân. Mîzânü’l-İ’tidâl. Thk. Ali Muhammed el-Bicâvî (Beyrut: Dâru İhyâi’l-Kütübi’l-Arabiyye) 1382.
• Zehebî, Muhammed b. Ahmed b. Osmân. Siyeru a’lâmi’n-nübelâ. Thk. Ömer b. Garâme el-Umrevî (Beyrut: Dâru’l-Fikr) 1417.
• Zehebî, Muhammed b. Ahmed b. Osmân. Tezkiretü’l-huffâz (Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî).
• Zemahşerî, Mahmûd b. Ömer. el-Fâik fî garîbi’l-hadîs. Thk. Abdu’l-Mu’tî Emîn Kalacî (Beyrut: Dâru’l-Ma’rife) 2. Basım, ts.
• Zirikli, Hayruddîn. el-A’lâm (Beyrut: Dâru’l-İlm li’l-Melâyîn) 10. Basım, 1992.