A Struggle for Existence in al-Andalus: The Celebrations of Mawlid al-Nabī and Role of the ʿAzafī Family
Year 2025,
Volume: 10 Issue: 2, 362 - 380, 21.08.2025
Yakup Akyürek
Abstract
This study examines the historical origins, development, and socio-religious functions of the Mawlid al-Nabī celebrations that emerged in the Andalusian region during the 7th/13th centuries. The main objective of the research is to determine the role of these celebrations—initiated under the leadership of Aḥmad al-ʿAzafī of Ceuta and his son Abū’l-Qāsim al-ʿAzafī in preserving religious identity and fostering social solidarity in the region. The study evaluates how such religious celebrations functioned as instruments of identity preservation during a period marked by political and cultural disintegration in al-Andalus. It aims to demonstrate that the Andalusian Mawlid celebrations were not mere imitations of their Eastern Islamic counterparts but rather developed as a response to the unique socio-political conditions of al-Andalus. Specifically, the research is framed around the idea that, in a time when Christian pressure was intensifying and Muslim identity was under threat, Mawlid celebrations came to serve as tools of cultural resistance. The scope of the study centers on the Mawlid celebrations initiated by the ʿAzafī family and is grounded in their seminal work al-Durr al-munaẓẓam. Accordingly, the focus of this research is limited to the Mawlid celebrations that emerged in al-Andalus and the pivotal role played by the ʿAzafī family in their formation.
Ethical Statement
This article is a revised and expanded version of the paper entitled “Endülüs’te Müslüman İnancının Muhafazasında Mevlid-i Nebî’nin Rolü” which was presented at the 17th International Mawlid al-Nabī Symposium (October 16–17, 2023, Şanlıurfa) and published in the symposium proceedings.
References
- A‘racî, Nidâl Müeyyed Mâl Azîz. ed-Devletü’l-Merîniyye alâ ahdi’s-Sultân Yûsuf b. Ya‘kûb el-Merînî (685-706/1286-1306) Musul: Câmiatü Musul, 1425/2004.
- Adıgüzel, Adnan. Mağrib Medeniyetinin Zirvesi Muvahhidler Kuruluş Dönemi. Ankara: Araştırma Yayınları, 2011.
- Adıgüzel, Adnan. Murabıtlar. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2024.
- Adıgüzel, Cumhur Ersin. "İspanya Krallığı". Günümüz Avrupasında Müslüman Azınlıklar. ed. İrfan Aycan. 386 -399. Ankara: Otto Yayınları, 2021.
- Ağarı, Şerife. "Türkçe Mevlidler Üzerine Yapılmış Çalışmalar Hakkında Bir Bibliyografya Denemesi". Türk Kültüründe Mevlit Geleneği Uluslararası Sempozyumu. 255-280. Sivas: Sivas Cumhuriyet Üniversitesi Yayınları, 2023.
- Akyürek, Yakup. Siyer Edebiyatı: Endülüs. İstanbul: Siyer Yayınları, 2023.
- Azefî, Muhammed b. Ahmed. ed-Dürrü’l-munazzam fî mevlidi’n-nebiyyi’l-mu‘azzam. thk. Abdullah Hammâdî. Amman: Durûb li’n-neşr ve’t-tevzî‘, 2016.
- Çulfaz, Şevval Sena. "Mevlid Bibliyografyası". Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi 31 (2023), 165-229.
- Dâye, Muhammed Rıdvân. Fî’l-edebi’l-Endelûsî. Dımaşk: Dârü’l-Fikr, 1421/2000.
- Erdem, Sargon. "Aljamia". Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Erişim 23 Aralık 2023. https://islamansiklopedisi.org.tr/aljamia
- Ferrûh, Ömer b. Abdirrahmân b. Ömer. Târîhu’l-edebi’l-'Arabî. 6 Cilt Beyrut: Daru'l-ilm li'l-melayin, 1983.
- Gilick, Thomas F. Islam and Christian Spain in the early Middle Ages. Leiden: Brill, 2005.
- Gökalp, Hüseyin. Moriskolar: Zorla Hristiyanlaştırılan Endülüslü Müslümanlar İsyanbul: İnsan Yayınları, 2023.
- İbn Cübeyr, Ebü’l-Huseyn Muhammed b. Ahmed. Rıhletu İbn Cübeyr. Beyrut: Dâru Beyrût, ts.
- İbn Fâris, Ebü’l-Huseyn Ahmed b. Fâris el-Kazvînî. "Beşerin En Hayırlısının Kısa Hayatı". çev. Feyza Betül Köse. Hadis ve Siyer Araştırmaları/Hadith and Sira Studies 2/1 (2016), 137-143.
- İbn Hallikân, Ebü’l-Abbâs Ahmed b. Muhammed b. İbrahim b. Ebî Bekr b. Hallikân el-İrbilî. Vefeyâtu’l-A‘yân ve enbâu ebnâi’z-zamân. thk. İhsân Abbâs. 7 Cilt Beyrut: Dâru Sâdir, 1391/1971.
- İbnu’l-Hatîb, Ebû Abdullâh Muhammed b. Abdullâh el-Ğırnâtî. el-İhâta fî ahbâri Ğırnâta. 3 Cilt. Kahire: Mektebetü’l-Hanci, 1975.
- Jarrar, Maher. "el-Meğâzî ve’s-Siyer fi’l-Endelüs: Dirâsetün fi tetavvuri mefhumi’l-cihâd". From Baghdad to Beirut: Arab and Islamic Studies in Honor of John J. Donohue S.j. ed. Leslie Tramontini-Chibli Mallat. Beirut: Ergon Verlag Würzburg İn Kommission, 2007.
- Karataş, Ali İhsan. "Osmanlı Toplumunda Hz. Peygamber Sevgisinin Tezahürü Olarak Kurulan Mevlid Vakıfları". İSTEM: İslâm San’at, Tarih, Edebiyat ve Mûsikîsi Dergisi 6/11 (2008), 47-78.
- Kavas, Ahmet. "Afrika’da Mevlid Kutlamaları". Diyanet İlmî Dergi: Peygamberimiz Hz. Muhammed Özel Sayısı (2000), 559-574.
- Kehhâle, Ömer Rızâ Kehhâle. Mu’cemu’l-muʾellifîn. 15. Beyrut: Dâru İhyâ’i’t-Turâŝi’l-‘Arabî, ts.
- Makkârî, Ebü’l-Abbâs Şihâbuddîn Ahmed. Ezhâru’r-riyâd fî ahbâri’l-Kâdî İyâz. thk. Mustafa es-Sekkâ. 5. Kahire: Matbaatu Lecneti’t-Te’lîf ve’t-Terceme ve’n-Neşr, 1358/1939.
- Menûnî, Muhammed. Varakât an hadârati’l-Merîniyyîn. Dâru’l-Beydâ: Matba’atü’n-Necâhi’l-Cedîde, 2000.
- Mıhçıoğlu, Abdurrahman. "Mağrib’de Mevlid Geleneği". Tarihten Günümüze Mevlid-i Şerif. ed. Kemal Yıldız vd. 411-418. Semerkant: Nizamiye Akademi, 2022.
- Özdemir, Mehmet. "Moriskolar". Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Erişim 12 Eylül 2023. https://islamansiklopedisi.org.tr/moriskolar
- Özdemir, Mehmet. "Müdeccenler". Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 12 Eylül 2023. https://islamansiklopedisi.org.tr/mudeccenler
- Özdemir, Mehmet. Endülüs Müslümanları Siyasi Tarih. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2017.
- Özdemir, Mehmet. "Güney Avrupa’da İlk Müslüman Azınlık: Müdeccenler ve Moriskolar". Günümüz Avrupa’sında Müslüman Azınlıklar. ed. İrfan Aycan. 14-36. Ankara: Otto Yayınları, 2021.
- Özel, Ahmet. "Mevlid". Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 24 Ağustos 2023. https://islamansiklopedisi.org.tr/mevlid#1
- Özel, Ahmet. "Mevlid: Tarihi ve Dinî hükmü". Divan: Disiplinlerarası Çalışmalar Dergisi 12 (Haziran 2002), 235-246.
- Parlak, Nizamettin. "Hz. Muhammed (a.s.) için Yazılan Şiirlerin Endülüs’teki Yansımaları: Kasîde Fî Medhi’n-Nebî Geleneği". Akademik Siyer Dergisi 2 (2020), 69-79.
- Parlak, Nizamettin. Endülüs'ün Çöküşü. İstanbul: Hikmetevi Yayınları, 2021.
- Sıbt İbnu’l-Cevzî, Ebü’l-Muzaffer Yûsuf b. Kızoğlu. Mir’âtü’z-zamân fî tevârîhi’l-a‘yân. thk. Muhammed Berekât vd. 23. Dımaşk: Dâru’r-Risâle, 1434/2013.
- Şeyban, Lütfi. Endülüs, Direniş ve Soykırım. İstanbul: Muhit Kitap, 2021.
- Şeyban, Lütfi. Endülüs: Cihat, Reconquista, Convivencia. İstanbul: Ketebe Yayınları, 2022.
- Tamdoğan, Zehra Gözütok. "Mağrib’in Sa’dî Sultanı Ahmed el-Mansûr Dönemi Mevlid-i Nebî Merasimleri". İSTEM: İslâm, San‘at, Tarih, Edebiyat ve Mûsikîsi Dergisi 17/34 (2019a), 459-475. https://doi.org/10.31591/istem.633615
- Tamdoğan, Zehra Gözütok. "Mağrib’de Mevlid-i Nebî Merâsimleri". Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 50 (2019b), 99-132. https://doi.org/10.21054/deuifd.628550
- Tamdoğan, Zehra Gözütok. "Mağrib ve Endülüs’te Hz. Peygamber (sas)’e Muhabbetin Simgeleri -Mevlidiyyât, Sahîh-i Buhârî Hatimleri ve Mescid-i Nebevî’ye Gönderilen Mektuplar-". Akademik Siyer Dergisi 6 (Haziran 2022), 25-40. https://doi.org/10.47169/samer.1111765
- Yaran, Rahmi. "Bid‘at". Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 14 Ağustos 2023. https://islamansiklopedisi.org.tr/bidat
- Zehebî, Şemsüddîn Ebû Abdullâh Muhammed b. Ahmed b. Osmân b. Kâymâz. Târîhu’l-İslâm ve vefeyatü’l-meşahir ve’l-a‘lâm. thk. Beşşar Avvad Ma’ruf. 15. Tunus: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 2003.
Endülüs’te Bir Varoluş Mücadelesi: Mevlid-i Nebî Kutlamaları ve Azefî Ailesinin Rolü
Year 2025,
Volume: 10 Issue: 2, 362 - 380, 21.08.2025
Yakup Akyürek
Abstract
Bu çalışmada, Endülüs coğrafyasında 7./13. yüzyılda ortaya çıkan Mevlid-i Nebî kutlamalarının tarihî kökenleri, gelişimi ve toplumsal işlevleri ele alınmaktadır. Araştırmanın temel amacı, Sebte’li Ahmed el-Azefî ve oğlu Ebü’l-Kâsım el-Azefî öncülüğünde başlatılan mevlid kutlamalarının bölgedeki inanç muhafazası ve toplumsal dayanışmadaki rolünü tespit etmektir. Endülüs’te siyasi ve kültürel çözülmenin yaşandığı bir dönemde bu tür dinî merasimlerin nasıl bir kimlik koruma aracı olarak işlev gördüğü değerlendirilmektedir. Çalışma, mevlid kutlamalarının Doğu İslam dünyasındaki örneklerden etkilenmediğini, Endülüs’teki sosyo-politik ortama bir cevap niteliği taşıdığını ortaya koymayı amaçlamaktadır. Bu noktada Hristiyan baskısının arttığı ve Müslüman kimliğin tehdit altında olduğu bir süreçte mevlid kutlamalarının kültürel direniş aracı hâline geldiği fikrinden hareketle şekillenmiştir. Araştırmanın kapsamını Azefî ailesinin başlattığı mevlid kutlamaları oluşturmakta ve bu husus yazdıkları ed-Dürrü’l-munazzam adlı eser üzerinden temellendirilmektedir. Dolayısıyla bu çalışmanın sınırlarını Endülüs’te ortaya çıkan mevlid merasimleri ile bu kutlamaların teşekkülünde etkili olan Azefî ailesinin katkıları oluşturmaktadır.
Ethical Statement
Bu makale, XVII. Uluslararası Mevlid-i Nebî Sempozyumu’nda (16-17 Ekim 2023, Şanlıurfa) “Endülüs’te Müslüman İnancının Muhafazasında Mevlid-i Nebî’nin Rolü” ismiyle sunulan ve bildiriler kitabında yayımlanan tebliğin geliştirilmiş ve genişletilmiş versiyonudur.
References
- A‘racî, Nidâl Müeyyed Mâl Azîz. ed-Devletü’l-Merîniyye alâ ahdi’s-Sultân Yûsuf b. Ya‘kûb el-Merînî (685-706/1286-1306) Musul: Câmiatü Musul, 1425/2004.
- Adıgüzel, Adnan. Mağrib Medeniyetinin Zirvesi Muvahhidler Kuruluş Dönemi. Ankara: Araştırma Yayınları, 2011.
- Adıgüzel, Adnan. Murabıtlar. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2024.
- Adıgüzel, Cumhur Ersin. "İspanya Krallığı". Günümüz Avrupasında Müslüman Azınlıklar. ed. İrfan Aycan. 386 -399. Ankara: Otto Yayınları, 2021.
- Ağarı, Şerife. "Türkçe Mevlidler Üzerine Yapılmış Çalışmalar Hakkında Bir Bibliyografya Denemesi". Türk Kültüründe Mevlit Geleneği Uluslararası Sempozyumu. 255-280. Sivas: Sivas Cumhuriyet Üniversitesi Yayınları, 2023.
- Akyürek, Yakup. Siyer Edebiyatı: Endülüs. İstanbul: Siyer Yayınları, 2023.
- Azefî, Muhammed b. Ahmed. ed-Dürrü’l-munazzam fî mevlidi’n-nebiyyi’l-mu‘azzam. thk. Abdullah Hammâdî. Amman: Durûb li’n-neşr ve’t-tevzî‘, 2016.
- Çulfaz, Şevval Sena. "Mevlid Bibliyografyası". Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi 31 (2023), 165-229.
- Dâye, Muhammed Rıdvân. Fî’l-edebi’l-Endelûsî. Dımaşk: Dârü’l-Fikr, 1421/2000.
- Erdem, Sargon. "Aljamia". Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Erişim 23 Aralık 2023. https://islamansiklopedisi.org.tr/aljamia
- Ferrûh, Ömer b. Abdirrahmân b. Ömer. Târîhu’l-edebi’l-'Arabî. 6 Cilt Beyrut: Daru'l-ilm li'l-melayin, 1983.
- Gilick, Thomas F. Islam and Christian Spain in the early Middle Ages. Leiden: Brill, 2005.
- Gökalp, Hüseyin. Moriskolar: Zorla Hristiyanlaştırılan Endülüslü Müslümanlar İsyanbul: İnsan Yayınları, 2023.
- İbn Cübeyr, Ebü’l-Huseyn Muhammed b. Ahmed. Rıhletu İbn Cübeyr. Beyrut: Dâru Beyrût, ts.
- İbn Fâris, Ebü’l-Huseyn Ahmed b. Fâris el-Kazvînî. "Beşerin En Hayırlısının Kısa Hayatı". çev. Feyza Betül Köse. Hadis ve Siyer Araştırmaları/Hadith and Sira Studies 2/1 (2016), 137-143.
- İbn Hallikân, Ebü’l-Abbâs Ahmed b. Muhammed b. İbrahim b. Ebî Bekr b. Hallikân el-İrbilî. Vefeyâtu’l-A‘yân ve enbâu ebnâi’z-zamân. thk. İhsân Abbâs. 7 Cilt Beyrut: Dâru Sâdir, 1391/1971.
- İbnu’l-Hatîb, Ebû Abdullâh Muhammed b. Abdullâh el-Ğırnâtî. el-İhâta fî ahbâri Ğırnâta. 3 Cilt. Kahire: Mektebetü’l-Hanci, 1975.
- Jarrar, Maher. "el-Meğâzî ve’s-Siyer fi’l-Endelüs: Dirâsetün fi tetavvuri mefhumi’l-cihâd". From Baghdad to Beirut: Arab and Islamic Studies in Honor of John J. Donohue S.j. ed. Leslie Tramontini-Chibli Mallat. Beirut: Ergon Verlag Würzburg İn Kommission, 2007.
- Karataş, Ali İhsan. "Osmanlı Toplumunda Hz. Peygamber Sevgisinin Tezahürü Olarak Kurulan Mevlid Vakıfları". İSTEM: İslâm San’at, Tarih, Edebiyat ve Mûsikîsi Dergisi 6/11 (2008), 47-78.
- Kavas, Ahmet. "Afrika’da Mevlid Kutlamaları". Diyanet İlmî Dergi: Peygamberimiz Hz. Muhammed Özel Sayısı (2000), 559-574.
- Kehhâle, Ömer Rızâ Kehhâle. Mu’cemu’l-muʾellifîn. 15. Beyrut: Dâru İhyâ’i’t-Turâŝi’l-‘Arabî, ts.
- Makkârî, Ebü’l-Abbâs Şihâbuddîn Ahmed. Ezhâru’r-riyâd fî ahbâri’l-Kâdî İyâz. thk. Mustafa es-Sekkâ. 5. Kahire: Matbaatu Lecneti’t-Te’lîf ve’t-Terceme ve’n-Neşr, 1358/1939.
- Menûnî, Muhammed. Varakât an hadârati’l-Merîniyyîn. Dâru’l-Beydâ: Matba’atü’n-Necâhi’l-Cedîde, 2000.
- Mıhçıoğlu, Abdurrahman. "Mağrib’de Mevlid Geleneği". Tarihten Günümüze Mevlid-i Şerif. ed. Kemal Yıldız vd. 411-418. Semerkant: Nizamiye Akademi, 2022.
- Özdemir, Mehmet. "Moriskolar". Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Erişim 12 Eylül 2023. https://islamansiklopedisi.org.tr/moriskolar
- Özdemir, Mehmet. "Müdeccenler". Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 12 Eylül 2023. https://islamansiklopedisi.org.tr/mudeccenler
- Özdemir, Mehmet. Endülüs Müslümanları Siyasi Tarih. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2017.
- Özdemir, Mehmet. "Güney Avrupa’da İlk Müslüman Azınlık: Müdeccenler ve Moriskolar". Günümüz Avrupa’sında Müslüman Azınlıklar. ed. İrfan Aycan. 14-36. Ankara: Otto Yayınları, 2021.
- Özel, Ahmet. "Mevlid". Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 24 Ağustos 2023. https://islamansiklopedisi.org.tr/mevlid#1
- Özel, Ahmet. "Mevlid: Tarihi ve Dinî hükmü". Divan: Disiplinlerarası Çalışmalar Dergisi 12 (Haziran 2002), 235-246.
- Parlak, Nizamettin. "Hz. Muhammed (a.s.) için Yazılan Şiirlerin Endülüs’teki Yansımaları: Kasîde Fî Medhi’n-Nebî Geleneği". Akademik Siyer Dergisi 2 (2020), 69-79.
- Parlak, Nizamettin. Endülüs'ün Çöküşü. İstanbul: Hikmetevi Yayınları, 2021.
- Sıbt İbnu’l-Cevzî, Ebü’l-Muzaffer Yûsuf b. Kızoğlu. Mir’âtü’z-zamân fî tevârîhi’l-a‘yân. thk. Muhammed Berekât vd. 23. Dımaşk: Dâru’r-Risâle, 1434/2013.
- Şeyban, Lütfi. Endülüs, Direniş ve Soykırım. İstanbul: Muhit Kitap, 2021.
- Şeyban, Lütfi. Endülüs: Cihat, Reconquista, Convivencia. İstanbul: Ketebe Yayınları, 2022.
- Tamdoğan, Zehra Gözütok. "Mağrib’in Sa’dî Sultanı Ahmed el-Mansûr Dönemi Mevlid-i Nebî Merasimleri". İSTEM: İslâm, San‘at, Tarih, Edebiyat ve Mûsikîsi Dergisi 17/34 (2019a), 459-475. https://doi.org/10.31591/istem.633615
- Tamdoğan, Zehra Gözütok. "Mağrib’de Mevlid-i Nebî Merâsimleri". Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 50 (2019b), 99-132. https://doi.org/10.21054/deuifd.628550
- Tamdoğan, Zehra Gözütok. "Mağrib ve Endülüs’te Hz. Peygamber (sas)’e Muhabbetin Simgeleri -Mevlidiyyât, Sahîh-i Buhârî Hatimleri ve Mescid-i Nebevî’ye Gönderilen Mektuplar-". Akademik Siyer Dergisi 6 (Haziran 2022), 25-40. https://doi.org/10.47169/samer.1111765
- Yaran, Rahmi. "Bid‘at". Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 14 Ağustos 2023. https://islamansiklopedisi.org.tr/bidat
- Zehebî, Şemsüddîn Ebû Abdullâh Muhammed b. Ahmed b. Osmân b. Kâymâz. Târîhu’l-İslâm ve vefeyatü’l-meşahir ve’l-a‘lâm. thk. Beşşar Avvad Ma’ruf. 15. Tunus: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 2003.