Alman Oryantalist Theodor Nöldeke’nin Siyer’e Yaklaşımı

Year 2025, Volume: 10 Issue: 2, 411 - 442, 21.08.2025

Mustafa Yanç

https://doi.org/10.20486/imad.1699395

Abstract

Bu çalışma, 19. yüzyıl oryantalizminin öne çıkan şahsiyetlerinden biri olan Theodor Nöldeke’nin siyere yaklaşımını incelemeyi ve onun siyer anlatımlarında objektiflik ilkesine ne ölçüde riayet ettiğini değerlendirmeyi amaçlamıştır. Belirtilen hedef doğrultusunda herhangi bir araştırmanın varlığına rastlanılmamıştır. Dolayısıyla makale, genelde oryantalist siyer literatüründe, özelde ise Nöldeke araştırmalarında bulunan bir boşluğu doldurmayı gaye edinerek kaleme alınmış ve ilgili alanda ilerde yapılacak araştırmalara zemin hazırlamayı hedeflemiştir. Bu bağlamda Nöldeke’nin siyere dair eserleri istatiksel veri analizi, metin tenkidi ve mukayese yöntemi esas alınarak incelenmiştir. Nitekim Nöldeke’nin bazı oryantalistlerin yanı sıra tefsir, hadis, edebiyat ve İslâm tarihi kaynaklarından istifade ettiği müşahede edilmiştir. Öte yandan tarafsızlık hususunda bazı seleflerini eleştirmiş olmasına rağmen kendisinin de Hz. Peygamber ve Müslümanlar hakkındaki yorumlarında nesnellik ilkesine sadık kalmadığı tespit edilmiştir. Onun kaynaklarla destekleyemediği yaklaşımlarını varsayımsal ifadelerle kamufle etmeye çalışması, teliflerinde birbiriyle çelişen anlatımlara yer vermesi, siyere kaynaklık eden ilgili Kur’ân ayetleri ile sahih hadisleri görmezden gelmesi ve İslâm tarihi kitaplarında açıkça belirtilen hususları dikkate almaması, söz konusu taraflı tutumunu yansıtan göstergelerdendir.

Keywords

İslâm Tarihi, Siyer, Oryantalizm, Alman Oryantalizmi, Theodor Nöldeke

The Approach to Sira of German Orientalist Theodor Nöldeke

Abstract

This study seeks to analyse the approach of Theodor Nöldeke, one of the leading figures of 19th-century Orientalism, to the sira, and to assess the extent to which he adhered to the principle of objectivity in his representations of the Prophet’s life. In line with this objective, no existing research was encountered. Therefore, the article was written with the aim of filling a gap in the Orientalist sira literature in general, and in Nöldeke studies in particular, and seeks to lay the groundwork for future research in this field. In this context, Nöldeke’s works on the sira have been analysed on the basis of statistical data analysis, textual criticism, and comparative methods. Indeed, it has been observed that Nöldeke benefited not only from some Orientalists, but also from sources in tafsir, hadith, Arabic literature, and Islamic history. On the other hand, although he criticized some of his predecessors in terms of impartiality, it has been determined that he himself did not adhere to the principle of objectivity in his interpretations regarding the Prophet Muhammad and the Muslims. His attempt to conceal unsupported approaches through hypothetical expressions, his inclusion of contradictory narratives in his works, his disregard for relevant Quranic verses and authentic hadiths that serve as sources for the sira, and his neglect of facts explicitly stated in Islamic historical sources are among the indicators of his biased attitude.

Keywords

History of Islam, Sīra, Orientalism, German Orientalism, Theodor Nöldeke

References

• Ağarı, Murat. “Ya‘kūbî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 43/287-288. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
• Becker, Carl Heinrich. İslamstudien. 2 Cilt. Leipzig: Quelle&Meyer, 1932.
• Brockelmann, Carl. “Autobiographische Aufzeichnungen und Erinnerungen von Carl Brockelmann”. Oriens 27/28 (1981), 1-65. https://doi.org/10.2307/1580563
• Brockelmann, Carl. Geschichte der islamischen Völker. München&Berlin: Verlag von R. Oldenbourg, 2. Basım, 1943.
• Bulut, Yücel. Oryantalizmin Kısa Tarihi. İstanbul: Küre Yayınları, 6. Basım, 2016.
• Akîki, Necip. el-Müsteşrikûn. 3 Cilt. Mısır: Daru’l-Mearif, 3. Basım, 1964.
• Fück, Johann. Die Arabischen Studien in Europa. Leipzig: Otto Harrasowitz, 1955.
• Görgün, Hilal. “Nöldeke, Theodor”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 33/217-218. İstanbul: İslâm Araştırmaları Merkezi (İSAM), 2007.
• Gürkan, Salime Leyla. Yahudilik. İstanbul: İSAM, 4. Basım, 2012.
• Hurgronje, C. Snouck. “Theodor Nöldeke 2. März 1836-25. Dezember 1930”. Zeitschrift der Deutschen Morgenländischen Gesellschaft 85/3/4 (1931), 239-281.
• Ibn Abd Allah Al-Shuwayqi, Bandar. “Hadith transmission in Theodor Nöldeke’s Geschichte des Qorâns”. Journal of Qur’anic Studies, 17/2 (2015), 150-201. https://doi.org/10.3366/jqs.2015.0204
• İbn Hişâm. es-Sîretü’n-nebeviyye. thk. Mustafa es-Sakkâ; İbrahim el-Ebyârî; Abdülhâfız Şelebî. 2 Cilt. Mısır: Mustafa el-Bâbî el Halebî, 2. Basım, 1955.
• İbn İshâk. Kitabü’s-Siyer ve’l-megâzî. thk. Süheyl Zekkar. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1978.
• İbn Sa’d. et-Tabakâtü’l-kübrâ. 8 Cilt. Beyrut: Darü’l Kütübi’l İlmiyye, 1990.
• Karimi-Nia, Morteza. “The historiography of the Qur’an in the Muslim world: The influence of Theodor Nöldeke”. Journal of Qur’anic Studies, 15/1 (2013), 46-68. https://doi.org/10.3366/jqs.2013.0077
• Kitabı Mukaddes. İstanbul: Kitabı Mukaddes Şirketi, 2020.
• Kuhn, Ernst. “Versuch einer Übersicht der Schriften Theodor Nöldeke’s”. Orientalische Studien Theodor Nöldeke zum siebzigsten Geburtstag (2. März 1906). 13-51. Giessen: Verlag von Alfred Töpelmann, 1906.
• Küçük, Abdurrahman vd. Dinler Tarihi. Ankara: Berikan, 6. Basım, 2015.
• Littmann, Enno. Ein Jahrhundert Orientalistik. Wiesbaden: Otto Harrasowitz, 1955.
• Mangold, Sabine. Eine „weltbürgerliche Wissenschaft“- Die deutsche Orientalistik im 19. Jahrhundert. Stuttgart: Franz Steiner, 2004.
• Muir, William. The Life of Mahomet. 4 Cilt. London: Smith, Elder and Co., 1861.
• Müller, David Heinrich. “Theodor Nöldeke”. Wiener Zeitschrift für die Kunde des Morgenlandes 20 (1906), 125-127.
• Nöldeke, Theodor. Das Leben Muhammed’s: Nach den Quellen populär dargestellt. Hannover: Carl Rümpler, 1863.
• Nöldeke, Theodor. “Die Tradition über das Leben Muhammeds”. Der İslam: Zeitschrift für Geschichte und Kultur des islamischen Orients 5 (1914), 160-170.
• Nöldeke, Theodor. Geschichte des Qorans. Göttingen: Verlag der Dieterichschen Buchhandlung, 1. Basım, 1860.
• Nöldeke, Theodor vd. Geschichte des Qorans. 3 Cilt. Leipzig: Dieterich’sche Verlagsbuchhandlung, 2. Basım, 1909.
• Nöldeke, Theodor. “Hatte Muḥammad christliche Lehrer?” Zeitschrift der Deutschen Morgenländischen Gesellschaft 12/4 (1858), 699-708, 745.
• Nöldeke, Theodor. “Zur tendenziösen Gestaltung der Urgeschichte des Islām’s”. Zeitschrift der Deutschen Morgenländischen Gesellschaft 53/1 (1899), 16-33.
• Paret, Rudi. Arabistik und Islamkunde an deutschen Universitäten: Deutsche Orientalisten seit Theodor Nöldeke. Wiesbaden: Franz Steiner Verlag, 1966.
• Perceval, Caussin de. Essai sur l’histoire des Arabes avant l’islamisme, pendant l’époque de Mahomet et Jusqu’à la réduction de toutes les tribus sous la loi musulmane. 3 Cilt. Paris: Firmin Didot Frères, 1847.
• Polat, Hüseyin. Kur’ân Kronolojisine Oryantalistik Yaklaşımlar: Gustav Weil ve Theodor Nöldeke. Muş: Beka Yayıncılık, 2020.
• Polat, Hüseyin. “Theodor Nöldeke’nin Âyet ve Sûreleri Tarihlendirmede Başvurduğu Yöntemlere Eleştirel Bir Yaklaşım”. İlahiyat Akademi 10 (2019), 87-106.
• Sabuncu, Ömer. Yahudi Asıllı Sahâbîler. İstanbul: Siyer Yayınları, 2019.
• Said, Edward W. Şarkiyatçılık: Batı’nın Şark Anlayışları. çev. Berna Yıldırım. İstanbul: Metis Yayıncılık, 10. Basım, 2017.
• Sarıçam, İbrahim vd. İngiliz ve Alman Oryantalistlerin Hz. Muhammed Tasavvuru. Ankara: Nobel Yayınları, 1. Basım, 2011.
• Sellheim, Rudolf. “Theodor Nöldeke (1836-1930): Begründer der modernen Orientalistik”. Die Welt des Orients 37 (2007), 135-144.
• Sprenger, Aloys. The Life Of Mohammad From Original Sources. Allahabad: The Presbyterian Mission Press, 1851.
• Taberî, Ebû Ca’fer İbn Cerir Muhammed b. Cerir. Câmiu’l-beyân an te’vîli âyi’l-Kur’ân. thk. Abdullah b. Abdilmuhsin et-Türkî. 24 Cilt. Kahire: Dâru Hicr, 2001.
• Taberî, Ebû Ca’fer İbn Cerir Muhammed b. Cerir. Tarihu’r-rusul ve’l-mülûk. 11 Cilt. Beyrut: Daru’t-Turâs, 2. Basım, 1967.
• Ünal, Yavuz. “Hadis Verilerine Göre Hz. Peygamber’in İlk Kıblesi: Beyt-i Makdis”. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 12/12-13 (2001), 189-211. https://doi.org/10.17120/omuifd.98357
• Vâkıdî, Ebû Abdullah el-. el-Megâzî. 3 Cilt. Beyrut: Marsden Jones, 3. Basım, 1989.
• Weil, Gustav. Mohammed der Prophet, sein Leben und seine Lehre aus handschriftlichen Quellen und dem Koran geschöpft und dargestellt. Stuttgart: J. B. Metzler, 1843.
• Wellhausen, Julius vd. “Mohammedanism”. Encyclopedia Britannica. 16/545-606. Edinburgh: Adam and Charles Black, 1883.
• Yıldırım, Müslüm. “Geschichte des Qorāns (Kur’ân Tarihi)’ın Kaynakları -Batılı Kaynaklar”. Usul İslam Araştırmaları 31/31 (2019), 119-174. https://doi.org/10.56361/usul.560121
• Yıldırım, Müslüm. “Geschichte des Qorâns (Kur’ân Tarihi)’ın Kaynakları -İslâmî Kaynaklar”. Diyanet İlmi Dergi 55/2 (2019), 259-311. https://doi.org/10.61304/did.587659