The Rise of New Social Movements in Türkiye: Neoliberal Transformation and Alternative Political Participation

Year 2025, Issue: 16, 409 - 440, 29.07.2025

Ensar Kıvrak

https://doi.org/10.53791/imgelem.1637259

Abstract

This study examines the historical background and theoretical framework of new social movements (NSMs) that have emerged in Türkiye after the 1980 military coup. The post-1980 suppression of traditional class-based and labor-oriented political opposition and social movements paved the way for new social movements based on different identities and the search for rights. The women’s movement, environmental movements, the LGBTI+ struggle, and social initiatives organized on the basis of ethnic/cultural and religious rights have largely been shaped by the neoliberal transformation process and post-materialist values. The main features of NSMs theory, such as identity politics, horizontal organization, and symbolic action repertoire, have manifested in unique ways in many social movements in the Turkish context. Despite the constraints imposed by factors such as strong state tradition, social polarization, economic challenges, and institutional cooptation, these movements have effectively amplified diverse identity and rights demands, reaching a substantial segment of the population. Consequently, the NSMs in Türkiye persist in asserting its transformative impact, progressively extending the limits of democratic political participation and freedom of expression through novel discourses, organizational frameworks, and international solidarity networks.

Keywords

Political Participation , New Social Movements (NSMs) , Identity Politics , New Social Movements in Türkiye.

Türkiye’de Yeni Toplumsal Hareketlerin Yükselişi: Neoliberal Dönüşüm ve Alternatif Siyasal Katılım

Abstract

Bu çalışma, 1980 Askerî Darbesi sonrasında Türkiye’de ortaya çıkan yeni toplumsal hareketlerin (YTH) tarihsel arka planını incelemekte ve kuramsal çerçevede değerlendirmektedir. 1980 sonrası geleneksel sınıf temelli ve emek odaklı siyasal muhalefetin ve toplumsal hareketlerin baskılanması, farklı kimlik ve hak arayışlarına dayalı yeni toplumsal hareketlerin önünü açmıştır. Kadın hareketi, çevre hareketleri, LGBTİ+ mücadelesi ve etnik/kültürel ve dinî haklar temelinde örgütlenen toplumsal girişimler, büyük ölçüde neoliberal dönüşüm sürecinin ve post-materyalist değerlerin etkisiyle şekillenmiştir. YTH kuramının kimlik siyaseti, yatay örgütlenme ve sembolik eylem repertuarı gibi temel özellikleri, Türkiye bağlamında birçok toplumsal hareket örneğinde özgün biçimlerde tezahür etmiştir. Öte yandan, bu hareketler güçlü devlet geleneği, toplumsal kutuplaşma, ekonomik sorunlar ve kurumsal baskılar gibi engeller nedeniyle sınırlı bir kolektif eylem kapasitesine sahip olsa da, farklı kimlik ve hak taleplerini geniş kitlelere duyurmayı başarmaktadır. Sonuç olarak Türkiye’de YTH, dönüştürücü bir etki yaratma iddiasını sürdürmekte; yeni söylemler, örgütlenme biçimleri ve uluslararası dayanışma ağlarıyla demokratik siyasal katılımın ve ifade özgürlüğünün sınırlarını genişletmeye devam etmektedir.

Keywords

Siyasal Katılım , Yeni Toplumsal Hareketler (YTH) , Kimlik Siyaseti , Türkiye’de Yeni Toplumsal Hareketler.

References

• Alkan, A., Çakır, S. (2017). Osmanlı İmparatorluğu’ndan modern Türkiye’ye cinsiyet rejimi: Süreklilik ve kırılmalar, F. Alpkaya ve B. Duru (Eds.), 1920’den günümüze Türkiye’de toplumsal yapı ve değişim içinde (229-272), Ankara: Phoenix Yayınevi.
• Arat, Y. (1994). Toward a democratic society: The women’s movement in Turkey in the 1980s, Women’s Studies International Forum, 17(3), 241-248. Doi: https://doi.org/10.1016/0277-5395(94)90030-2
• Arrighi, G., Hopkins, T. K. ve Wallerstein, I. (2004). Sistem karşıtı hareketler, C. Kanat, B. Somay ve S. Sökmen (Çev.), İstanbul: Metis Yayınları.
• Bayhan, V. (2014). Yeni toplumsal hareketler ve Gezi Parkı direnişi, Birey ve Toplum Sosyal Bilimler Dergisi, 4(1), 23-58. Doi: https://doi.org/10.20493/bt.15516
• Berik, G. (1990). State policy in the 1980s and the future of women’s rights in Turkey, New Perspectives on Turkey, 4, 81-96. Doi: https://doi.org/10.15184/S0896634600000224
• Bozkurt, Y., Bayansar, R. (2016). Yeni Toplumsal Hareketler Çerçevesinde Çevreci Hareket ve Gezi Parkı Olayları, Yönetim ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi, 14(2), 276-293. Doi: https://doi.org/10.11611/JMER178655
• Brown, W. (2015). Undoing the Demos: Neoliberalism’s Stealth Revolution, MIT Press.
• Buechler, S. M. (1995). New Social Movement Theories, The Sociological Quarterly, 36(3), 441-464. Doi: https://doi.org/10.1111/j.1533-8525.1995.tb00447.x
• Calhoun, C. (1993). New social movements of the early nineteenth century, Social Science History, 17(3), 385-427. Doi: https://doi.org/10.1017/S0145553200018642
• Carney, J. (2019). Projecting ‘New Turkey’ deflecting the coup: Squares, screens, and publics at Turkey’s ‘democracy watches’, Media, Culture & Society, 41(1), 138-148. Doi: https://doi.org/10.1177/0163443718803254
• Çırakman, A., Ertuğrul, K. (2016). Toplumsal hareketler sosyolojisi, F. Acar ve H. F. Uslu (Eds.), Siyaset sosyolojisi: Temel yaklaşımlar, yeni tartışmalar içinde (233-254), Ankara: Dipnot Yayınları.
• Della Porta, D. (2015). Social movements in times of austerity: Bringing capitalism back into protest analysis, Polity.
• Demirdirek, H., Şener, Ü. (2014). 81 il için toplumsal cinsiyet eşitliği karnesi, Türkiye Ekonomi Politikaları Araştırma Vakfı (TEPAV). https://kasaum.ankara.edu.tr/wp-content/uploads/sites/34/2013/02/1395051458-3.81_Il_Icin_Toplumsal_Cinsiyet_Esitligi_Karnesi.pdf
• Demirel-Pegg, T. (2018). The Gezi Park protests and the escalation and de-escalation of political contention, Journal of Balkan and Near Eastern Studies, 22(1), 138-155. Doi: https://doi.org/10.1080/19448953.2018.1506298
• Demirer, Y. (2017). Modernleşen Türkiye’de din, F. Alpkaya ve B. Duru (Eds.), 1920’den günümüze Türkiye’de toplumsal yapı ve değişim içinde (229-272), Ankara: Phoenix Yayınevi.
• Erdoğan, B., Köten, E. (2014). Yeni Toplumsal Hareketlerin Sınıf Dinamiği: Türkiye LGBT Hareketi, Marmara Üniversitesi Siyasal Bilimler Dergisi, 2(1), 93-113.
• Göle, N. (2015). Islam and secularity: The future of Europe’s public sphere, Duke University Press. Doi: https://doi.org/10.1215/9780822375135-005
• Habermas, J. (1981). New social movements, Telos, 1981(49), 33-37. Doi: https://doi.org/10.3817/0981049033
• Harvey, D. (2007). A Brief History of Neoliberalism, Oxford University Press.
• Heilmann, T. (1984). New social movements and the transformation of politics, S. Hänninen, L. Paldán ve D. Albers (Eds.), Rethinking Marx içinde (144-145), Argument-Verlag.
• Heper, M. (2018). Türkiye’de Devlet Geleneği, Ankara: Doğu Batı Yayınları.
• Inglehart, R. (1990). Culture shift in advanced industrial society, Princeton University Press.
• Işık, G. (2016). Toplumsal hareketler ve Türkiye’deki izdüşümleri, L. Sunar (Ed.), Türkiye’de toplumsal değişim içinde (229-260), Ankara: Nobel Yayınları.
• Kılıç, Ö. (2023). Every parade of ours is a pride parade: Exploring LGBTI+ digital activism in Turkey, Sexualities, 26(7), 731-747. Doi: https://doi.org/10.1177/13634607211060510
• Koç, F. (2017). Türkiye’de Yeni Toplumsal Hareketlerin Dönüşümünde Sosyal Medyanın Rolü, Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 22(Kayfor 15 Özel Sayısı), 1567-1577.
• Melucci, A. (1989). Nomads of the present: Social movements and individual needs in contemporary society, Hutchinson Radius.
• Milliyet. (2025, 1 Ocak). Galata Köprüsü’nde Filistin’e destek yürüyüşü! Kaç kişinin katıldığı belli oldu. Milliyet. https://www.milliyet.com.tr/gundem/live-galata-koprusunde-filistine-destek-yuruyusu-kac-kisinin-katildigi-belli-oldu-7272265
• Miș, N., Gülener, S., Coșkun, İ. vd. (2016). 15 Temmuz darbe girişimi toplumsal algı araştırması, Ankara: SETA Vakfı Yayınları.
• Mouffe, C. (1984). Towards a theoretical interpretation of new social movements, S. Hänninen, L. Paldán, & D. Albers (Eds.), Rethinking Marx içinde (139-143), Argument-Verlag.
• Norris, P. (2011). Democratic Deficit: Critical Citizens Revisited, Cambridge University Press.
• Offe, C. (1985). New social movements: Challenging the boundaries of institutional politics, Social Research, 52(4), 817-868.
• Olofsson, G. (1988). After the Working-Class Movement? An Essay on What’s “New” and What’s “Social” in the New Social Movements, Acta Sociologica, 31(1), 15-34.
• Özen, H. (2015). Latent dynamics of movement formation: The Kurdish case in Turkey (1940s-1960s), Current Sociology, 63(1), 57-74. Doi: https://doi.org/10.1177/0011392114558074
• Özkaynak, B., Rodríguez-Labajos, B., Aydın vd. (2015). Towards environmental justice success: Mining and low carbon energy transitions (EJOLT Report No. 14). EJOLT. http://www.ejolt.org/wordpress/wp-content/uploads/2015/04/EJOLT_14_Towards-EJ-success-mining-low.pdf
• Pala, K. (2017). Dünyada ve Türkiye’de kömürlü termik santrallere karşı mücadelelerden örnekler, Toplum ve Hekim, 32(3), 168-176.
• Pichardo, N. A. (1997). New Social Movements: A Critical Review, Annual Review of Sociology, 23, 411-430.
• Şahin, Ü. (2015). Intertwined and contested: Green politics and the environmental movement in Turkey, Südosteuropa, 63(3), 440-466.
• Şimşek, S. (2004). New social movements in Turkey since 1980, Turkish Studies, 5(2), 111-139. Doi: https://doi.org/10.1080/1468384042000228611
• Tarrow, S. (2011). Power in movement: Social movements and contentious politics, Cambridge University Press.
• Tilly, C. (1978). From mobilization to revolution, McGraw-Hill.
• Topal Demiroğlu, E. (2014). Yeni Toplumsal Hareketler: Bir Literatür Taraması, Marmara Üniversitesi Siyasal Bilimler Dergisi, 2(1), 133-144.
• Touraine, A. (1981). The voice and the eye: An analysis of social movements, Cambridge University Press.
• TRT Haber. (2024, 30 Ağustos). Avrupa’daki Kürtler PKK’ya isyan etti: PKK’ya karşı ortak bildiri yayımlandı. https://www.trthaber.com/videolar/avrupadaki-kurtler-pkkya-isyan-etti-pkkya-karsi-ortak-bildiri-yayimlandi-73975.html
• TRT Haber. (2025). 2025’in ilk gününde İstanbul’da büyük yürüyüş. TRT Haber. https://www.trthaber.com/haber/turkiye/2025in-ilk-gununde-istanbulda-buyuk-yuruyus-893030.html
• Yagci, M. (2021). The Turkish variety of state-permeated capitalism and mutually dependent state-business relations, Journal of Contemporary Asia, 51(5), 759-781. Doi: https://doi.org/10.1080/00472336.2021.1887320
• Yüce Tar, Y. (2013). “Feministim” demeden nasıl feminist olunur? İslamcı kadınların kadın hakları tartışmalarındaki kavramsal itirazları, M. Tuna (Ed.), Uluslararası katılımlı VII. Ulusal Sosyoloji Kongresi: Yeni toplumsal yapılanmalar: Geçişler, kesişmeler, sapmalar içinde (101-116), Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi.
• Zürcher, E. J. (2013). Modernleşen Türkiye’nin Tarihi, İstanbul: İletişim Yayınları.