Tutuklama Nedenlerinin Kavramsal Temelleri Ve Meşruiyeti: Tutuklama Nedenlerinde Teorik Sınırlar Ve Normatif – Uygulamada Sapmalar

Year 2025, Volume: 10 Issue: 2, 679 - 741, 30.09.2025

Erdi Yetkin

https://doi.org/10.58733/imhfd.1757759

Abstract

Bir özgürlükten yoksun kılma biçimi olarak tutuklama, bir koruma tedbiridir ve tutuklamanın koruma tedbiri vasfı, tutuklama nedenleri kaynaklıdır. Tutuklama nedenleri, Anayasa m. 19/3 ve 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu (CMK) m. 100 hükümlerinde gösterilmiştir ve klasik olarak kaçma tehlikesinden ve delil karartma tehlikesinden ibarettir. Bununla birlikte pek çok hukuk sisteminde, bahsi geçen klasik tutuklama nedenlerinin dışında başkaca tutuklama nedenlerinin de kabul edildiği görülmektedir. Türk hukuk uygulamasında ise tutuklama bakımından ölçülülük ve gerekçe çerçevesinde tartışmalar sürmekteyse de bu makalede tez olarak tutuklama bakımından asıl sorunun, tutuklama nedenleri gerçekleşmeksizin tutuklamaya başvurulması olduğu ileri sürülmektedir. Keza tutuklama nedenlerinin genişlemesinin ya da tutuklama nedenlerinin somut olayda gerçekleşmemesine karşın tutuklamaya başvurulmasının, tutuklamanın koruma tedbiri vasfını kaybetmesine neden olabileceği iddia edilmektedir. Çalışmamızda tutuklama nedenleri, meri Ceza Muhakemesi Kanunu esas olmak üzere ve mülga 1412 sayılı Ceza Muhakemeleri Usulü Kanunu (CMUK), 2005 yılında hükûmet tarafından teklif edilen Ceza Muhakemeleri Usulü Kanunu Tasarısı (CMK – Tasarı) ile mukayeseli hukuktan Almanya, Avusturya ve İsviçre örnekleri ile karşılaştırılarak incelenecektir. İncelememizde ceza muhakemesinin amaçları çerçevesinde meşru tutuklama nedenlerinin nelerden ibaret olduğu, tutuklama nedenlerindeki genişleme, sembolik kanun koyuculuk faaliyeti ile tutuklama nedenleri arasındaki ilişki, önleyici tutma, Türkiye’de cezai hükmün değer yitimi ile uygulamadaki tutuklama sorunu arasındaki bağlantı değerlendirilecektir.

Keywords

Tutma , Tutuklama , Tutuklama Nedenleri , Önleyici Tutma , Kaçma Tehlikesi , Delil Karartma Tehlikesi

Conseptual Foundations And Legitimacy of Grounds For Pre – Trial Detention: Theoretical Boundaries, Normative, And Practical Deviatıons

Abstract

Pre-trial detention, as a form of deprivation of liberty, is a protective measure whose justification depends on the existence of certain legal grounds. According to Article 19/3 of the Constitution and Article 100 of the Turkish Criminal Procedure Code (Law No. 5271), these grounds traditionally include the danger of flight and the danger of suppression of evidence. However, in various legal systems, other grounds beyond these classical ones are also recognized. While the Turkish legal practice continues to debate the principles of proportionality and justification regarding pre-trial detention, this article contends that the core issue lies in the imposition of pre – trial detention without the existence of legally established grounds. It is argued that either the broadening of these grounds or the application of pre – trial detention despite their absence may ultimately undermine the function of pre-trial detention as a protective measure. This study examines the grounds for pre-trial detention primarily under the current Turkish Criminal Procedure Code and compares them with the former Criminal Procedure Code (Law No. 1412), the 2005 Draft Code proposed by the government, and selected examples from German, Austrian, and Swiss law. Within this framework, the article explores the legitimate aims of pre-trial detention, the expansion of its grounds, the link between symbolic legislation and preventive detention, as well as the relation between the diminished authority of criminal judgments in Turkey and the ongoing problems in pre – trial detention practices.

Keywords

Detention , Pre-trial Detention , Pre-trial Detention Grounds , Preventive Detention , Danger of Flight , Danger of Suppression of Evidence

References

• ALBRECHT, Hans – Jörg, “Tutuklama Hukuku ve Uygulaması Avrupa’da Karşılaştırmalı Bir Perspektif”, Bahçeşehir Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Çev. Mehmet Aslan, C. 10, S. 125, Ocak 2015, s. 29 – 53.
• Anayasa Mahkemesi, E.1963/197, K.1963/166, 26/06/1963.
• CENTEL, Nur/ZAFER, Hamide, Ceza Muhakemesi Hukuku, Yenilenmiş ve Gözden Geçirilmiş 20. Bası, İstanbul, 2021.
• CENTEL, Nur, “İnsan Hakları Avrupa Mahkemesi Kararları Işığında Tutuklama Hukukuna Eleştirel Yaklaşım”, Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuk Araştırmaları Dergisi, C. 17, S. 1 – 2, 2011, s. 49 – 93.
• CENTEL, Nur, Ceza Muhakemesi Hukukunda Tutuklama ve Yakalama, İstanbul, 1992.
• CİHAN, Erol, “Ceza Muhakemesi Hukukunun Gayesi”, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, C. 28, S. 3 – 4, 1962, s. 701 – 712. https://cte.adalet.gov.tr/Resimler/Dokuman/3072024094245istatistik-1.pdf, Çevrimiçi, Erişim Tarihi:28.07.2025.
• ÇAĞLAYAN, Muhtar, “Tevkif (Tutma) Üzerinde İnceleme”, Adalet Dergisi, Yıl. 67, S. 5-6, 1976, s. 400 – 415.
• DEMİR ODABAŞI, Özge, “Suçsuzluk Karinesi Açısından Tutuklama Tedbiri”, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Yeditepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul, 2025.
• DÜLGER, Murat Volkan/TAŞKIN, Şaban Cankat, Ceza Muhakemesi Hukuku, Ankara, 2023.
• EREM, Faruk, Ceza Usulü Hukuku, Genişletilmiş İkinci Bası, Ankara, 1968.
• ERGÜNE, Elif, Ceza Muhakemesi Hukukunda Suçlu Sayılmama Hakkı, İstanbul, 2024.
• ERMAN, R. Barış, “Yanılmanın Ceza Sorumluluğuna Etkisi”, Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Kamu Hukuku Anabilim Dalı, İstanbul, 2006.
• BBl 2019 6697, https://www.fedlex.admin.ch/eli/fga/2019/2368/de, Erişim Tarihi. 04.08.2025. https://www.fedlex.admin.ch/eli/cc/2010/267/de, Erişim Tarihi. 03.08.2025.
• FRISTER, Helmut, Schuldprinzip, Verbot der Verdachtsstrafe und Unschuldsvermutung als materielle Grundprinzipien des Strafrechts, Berlin, 1988. https://www.gesetze-im-internet.de/stpo/, Erişim Tarihi. 03.08.2025. (Alman Ceza Muhakemesi Kanunu - Strafprozeßordnung).
• GÖKALP, Mehmet, “Tevkifin Gerekçesi”, Adalet Dergisi, 1971/7, s. 447 – 451.
• GÖKCEN, Ahmet/BALCI, Murat/ALŞAHİN, M. Emin/ÇAKIR, Kerim, Ceza Muhakemesi Hukuku, Beşinci Baskı, Ankara, 2021.
• GÖLCÜKLÜ, Feyyaz, Ceza Davasında Şahıs Hürriyeti (Türk Hukukunda Muvakkat Yakalama, Tevkif), Ankara, 1958.
• GRÄBENER, Niklas, Zweifelssatz und Verbandsstrafe, Berlin, 2019.
• HINTERHOFER, Huber/OSHIDARI, Babek Peter, System des österreichischen Strafverfahrens, Wien, 2017.
• İBİCİOĞLU, Gözde, Türk Anayasalarında Yakalama, Gözaltı ve Tutuklama, İstanbul, 2019.
• İNCİ, Z. Özen, Bir Koruma Tedbiri Olarak Türk Ceza Muhakemesi Hukukunda Tutuklama, 6526, 6638 ve 6763 Sayılı Kanunlara Göre Güncellenmiş 4. Baskı, Ankara, 2017.
• KAHRAMAN, Recep, “Alman Ceza Muhakemesi Kanunu’nda Düzenlenen “Katalog Suçlarda Tutuklama” (Md. 112/3)”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 71/2, 2022, s. 745 -778.
• KANTAR, Baha, Ceza Muhakemeleri Usulü 1. Kitap, Dördüncü Bası, 1957.
• Karlsruher Kommentar zur Strafprozessordnung mit GVG, EGGVG und EMRK, 9. Neu bearbeitete Auflage, Hrsg. Christoph Barthe, Jan Gericke, München, 2023. (GRAF, Jürgen Peter - vor § 112, § 112, § 112a).
• KATOĞLU, Tuğrul, “Tutuklama Tedbirine İlişkin Sorunlar”. Ankara Barosu Dergisi, C. 69, S. 4, Temmuz 2011, s. 19 – 33.
• KIRCHBACHER, Kurt/RAMI, Michael, “ Vor § 170 – 189” ve “§ 173 StPO“, Wiener Kommentar zur Strafprozessordnung, Hrsg. FUCHS, Helmut/RATZ, Eckart, Wien, 2009.
• KUNTER, Nurullah, Muhakeme Hukuku Dalı Olarak Ceza Muhakemesi Hukuku, Yenileştirilmiş ve Geliştirilmiş Dokuzuncu Bası, İstanbul, 1989.
• KUNTER, Nurullah/YENİSEY, Feridun, Muhakeme Hukuku Dalı Olarak Ceza Muhakemesi Hukuku – İkinci Kitap: Ceza Muhakemesinin Yürüyüşü, Onüçüncü Bası, İstanbul, 2005.
• https://lexetius.com/StPO/112,17, Erişim Tarihi. 03.08.2025. (İsviçre Ceza Muhakemesi Kanunu - Schweizerische Strafprozessordnung).
• ÖZBEK, Veli Özer/DOĞAN, Koray/BACAKSIZ, Pınar, Ceza Muhakemesi Hukuku, Gözden Geçirilmiş ve Güncellenmiş 16. Baskı, Ankara, 2023.
• ÖZTÜRK, Bahri/TEZCAN, Durmuş/ERDEM, Mustafa Ruhan/SIRMA GEZER, Özge/ SAYGILAR, Yasemin F./ALAN, Esra/ÖZAYDIN, Özdem/TÜTÜNCÜ, Efser Erden/TOK, Mehmet Can, Nazari ve Uygulamalı Ceza Muhakemesi Hukuku, Güncellenmiş 17. Baskı, Ankara, 2023.
• PAUER, Johann, “§ 173 StPO“, Linzer Kommentar zur Strafprozessordnung, Hrsg. BIRKLBAUER, Alois/HAUMER, Rene/NIMMERVOLL, Rainer/WESS, Norbert, Wien, 2020.
• PREUß, Ulrich K., “Vom Tatstrafrecht zum Täterstrafrecht”, Kritische Justiz, 10/3, 1977, s. 310 – 313. https://www.ris.bka.gv.at/GeltendeFassung.wxe?Abfrage=Bundesnormen&Gesetzesnummer=10002326, Erişim Tarihi. 03.08.2025. (Avusturya Ceza Muhakemesi Kanunu - Strafprozeßordnung 1975)
• ROXIN, Claus/SCHÜNEMANN, Bernd, Strafverfahrensrecht, 30. neu bearbeitete Auflage, München, 2022.
• SCHAFFSTEIN, Friedrich, “Verdachtsstrafe, außerordentliche Strafe und Sicherungsmittel im Inquisitionsprozeß des 17. und 18. Jahrhunderts”, Zeitschrift für gesamte Strafrechts Wissenschaft, 101/3, 1989, s. 493 – 515.
• SEVDİREN, Öznur, “Tutuklama Nedenlerine İlişkin Kanuni Karine Sistemi (Katalog Suçlar) Sorunu: Alman Hukuku ve AİHM Kararları Çerçevesinde Bir Değerlendirme“, Bahçeşehir Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. 17, S. 206, 2022, s. 127 – 166.
• SINAR, Hasan, Ceza Muhakemesi Hukukunda Tutuklama, İstanbul, 2016.
• SOYASLAN, Doğan, Ceza Muhakemesi Hukuku, Güncelleştirilmiş 7. Baskı, Ankara, 2018.
• ŞAHİN, Cumhur/GÖKTÜRK, Neslihan, Ceza Muhakemesi Hukuku I, Gözden Geçirilmiş ve Güncellenmiş 14. Bası, Ankara, 2023.
• TALAS, Serdar/DEMİR, OĞUZHAN, “Kişi Özgürlüğü ve Güvenliği Hakkı Bağlamında Ceza Muhakemesi Hukukunda Yakalama ve Tutuklama Koruma Tedbirleri ile Koruma Tedbirleri Nedeniyle Tazminat”, T.C. İstanbul Medeniyet Üniversitesi Hukuk Fakültesi Ceza Hukuku Sempozyumu: Suç Genel Teorisi ve Ceza Adaleti Bağlamında Güncel Mevzuat Değişikliklerine İlişkin Değerlendirmeler Tam Metin Bildiri Kitabı, Ed. Nur Zeliha KAMAN, Ed. Yard. Derya TEKİN, İstanbul, 2024, s. 154 – 166.
• TANER, Tahir, Ceza Muhakemeleri Usulü, İkinci Bası, İstanbul, 1950.
• TANER, Tahir, “Tevkif Sebepleri”, Cumhuriyet Gazetesi, 23 Mart 1955, s. 2.
• Türkiye Büyük Millet Meclisi, Ceza Muhakemeleri Usulü Kanunu Tasarısı ile Ceza Muhakemeleri Usulü Kanununun Bir Maddesinde Değişiklik Yapılması ve Bu Kanuna Bazı Maddeler Eklenmesi Hakkında Kanun Tasarısı ve Adalet Komisyonu Raporu (1/535,1/292), Dönem. 22, Yasama Yılı. 3, S. 698.
• TOROSLU, Nevzat/FEYZİOĞLU, Metin, Ceza Muhakemesi Hukuku, 21. Baskı, Ankara, 2021.
• TOSUN, Öztekin, Türk Suç Muhakemesi Hukuku Dersleri Cilt I: Genel Kısım, Genişletilmiş Dördüncü Bası, İstanbul, 1984.
• TÜRKİYE BAROLAR BİRLİĞİ İNSAN HAKLARI MERKEZİ, Tutuklama Raporu, İkinci Baskı, Ankara, 2011.
• ÜNVER, Yener/HAKERİ, Hakan, Ceza Muhakemesi Hukuku Cilt 2, 22. Baskı, Ankara, 2024.
• VOLK, Klaus/ENGLÄNDER, Armin, Grundkurs StPO, 10. neu bearbeitete Auflage, München, 2021.
• YENİSEY, Feridun/NUHOĞLU, Ayşe, Ceza Muhakemesi Hukuku, Güncellenmiş 11. Baskı, Ankara, 2023.
• YENİSEY, Feridun/NUHOĞLU, Ayşe, “Tutuklama Kurumunun Uygulanması Hakkında Görüşler”, Bahçeşehir Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. 10, S. 125, Ocak 2015, s. 7 – 28.
• YETKİN, Erdi, Cezalandırılabilirliğin Öne Alınmasının Bir Görünüş Biçimi Olarak Hazırlık Hareketlerinden Doğan Ceza Sorumluluğu, On İki Levha, İstanbul, 2024.
• YETKİN, Erdi, “Anayasa Mahkemesi Tarafından İptal Edilen TCK m. 220/6 Hükmünün Sorunlu Tipiklik Tasarımı ve Geleceğe Dair Öngörüler”, cezahukuku.org, https://cezahukuku.org/anayasa-mahkemesi-tarafindan-iptal-edilen-tck-m-220-6-hukmunun-sorunlu-tipiklik-tasarimi-ve-gelecege-dair-ongoruler/, 2023, E.T. 07.06.2025.
• YÜCE, Turhan Tufan, “Ceza Yargılama Hukukunda Zorlayıcı Önlem Teorisi”, Ege Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Yıl. 1, S. 1, 1980, s. 67 – 96.
• YÜCE, Turhan Tufan, “Alman – Türk Ceza Muhakemeleri Usulünde Tevkif ve Tevkif Sebepleri”, Adalet Dergisi, 1961/5, s. 444 – 455.
• YÜCEL, Mustafa Tören, “Tutuklama Paradoksu”, Türkiye Barolar Birliği Dergisi, C. 23, S. 91, Kasım 2010, s. 291 – 299.
• VENIER, Andreas/TIPOLD, Alexander, Strafprozessrecht, 15. Auflage, Wien, 2022.