BİR MUHALİF MİZAH DERGİSİ OLARAK “TAŞ”

Yıl 2018, Cilt: 3 Sayı: 2, 25 - 48, 30.11.2018

Deniz Elif Yavalar

Öz

BİR
MUHALİF MİZAH DERGİSİ OLARAK “TAŞ”

ÖZET

Konumlarının bir gereği olarak siyaset ve
basın, karşılıklı bir iletişim ve etkileşim içindedir. Basının ayrılmaz bir
kolu olarak değerlendirebileceğimiz mizah ya da daha özel haliyle karikatür her
zaman siyasi bir muhalefet aracı olarak gündemde kalmaktadır. 1950-1960 yılları arasında Demokrat
Parti’nin iktidarına tanıklık eden Türkiye’de, söz konusu dönem hem siyasi
bakımdan hem de karikatür sanatının kendi içindeki gelişimi açısından önemli
dönüşümleri bir araya getirmektedir. Türkiye siyasal tarihinde özgün bir yere
sahip olan Taş dergisi; mizah alanında yazısız çizginin benimsendiği modern
karikatür anlayışının temsilcileri olan zengin yazar-çizer kadrosuna sahip ve dönemin entelektüelleri arasında
sayılabilecek pek çok isme de bünyelerinde yer vermeleri açısından önemlidir.

Bu çalışmada, mizahın bir hiciv sanatı olarak egemen sınıflara karşı ortaya çıkan
muhalefet oluşturma potansiyeli, Taş isimli mizah dergisi örneğinde incelenmiştir.
Yayın hayatına 18 Ekim 1958’de başlayan Taş, 12 sayı yayınlanmıştır. Derginin kadrosu
tarafından Taş Dergisi’nin 13. sayısının bütün baskı ve cilt işleri
tamamlandıktan hemen sonra tam dağıtılmak üzere basılacağı sırada, Tan
Matbaası’nın infilak ettiği ve dergilerin yıkıntılar altında kaldığı
belirtilmiştir. Dergide yer alan yazı türlerini belirleyebilmek için içerik çözümlemesi
tekniği kullanılan çalışmada, Türkiye ölçeğinde toplumsal, siyasal ve ekonomik
olaylara ilişkin yaşananların mizah metinlerine dönüştürülerek nasıl bir
muhalefet söylemi oluşturulduğuna odaklanmak ve derginin özelliklerini
açıklayabilmek, eleştirel muhalefet söylemi oluşturma potansiyeli üzerinde
yorum yapabilmek amacıyla belli başlı örnekler betimleyici analizle irdelenmiştir.
Yapılan değerlendirmeler sonucunda dergide ele alınan konulara ilişkin yaklaşım
biçimlerinin yalnızca eğlence aracı değil, duruma ilişkin eleştirel tavır
aldığı ve bu bağlamda derginin muhalefet söylemi oluşturabilecek bir dili
benimsediği görülmüştür.

Anahtar Sözcükler: Demokrat Parti, basın, mizah, taş, muhalefet söylemi.

AS
A DİSSERTATİON MAGAZİNE “STONE”

ABSTRACT

Politics and the press, as a means of their location, are in a mutual communication and interaction. Humor, or more specifically cartoon, which we can regard as an inseparableline of media, is always on the agenda as a means of political opposition. Between the years 1950-1960 witnessed the power of the Democratic Party in Turkey, said term care brings together politicians from both major transformation in terms of development in their own cartoon art. Turkey Stone magazine, which has a unique place in the political history; it is important for many names to be included in their bodies that have rich writer-cartoonists who are representatives of the modern cartoon understanding that the writer-less line adopts in the field of humor and which can be counted among the intellectuals of the time.

In this study, a humorous satirical art was examined in the case of the magazine titled Stone, which has the potential to create opposition to the ruling classes. Stone started publishing life on October 18, 1958 and published 12 issues. It has been stated that the magazine has been destroyed by Tan printing house and the magazines have been destroyed by the staff of the magazine, while all the printing and binding works of the 13th edition of Taş Magazine are being printed for distribution right after the completion. To determine located font types in the journal content analys is techniques in the study used, the scale of Turkey’s social, political and convert edin to text of humor who lived for economic event to focus on how to set up a discourse of opposition and explain the features of the magazine, specific examples include descriptive in order to be able to comment on the potential to create a discour secritical opposition analyzed. As a result of the evaluations made, it has been seen that the forms of approach to the issues discussed in the magazine are not only a means of entertainment but a language which criticizes the situation and in this context the magazine may form an opposition discourse.

Keywords: Democratic Party, press, humor, stone, opposition says.

Giriş

Mizah[1]
ile ilgili olarak alan yazını incelendiğinde çeşitli tanımlamalar karşımıza
çıkmaktadır. Bu sözcük, 16. yüzyılın ikinci yarısında ruhsal neşe durumunu
anlatmak için kullanılmış; 17. yüzyılda da şaka anlamına gelmiştir. Batı
kültüründe humour olarak geçen mizah, bu anlamda komikten değişik bir içerik
kazanmış, genelde toplumun yadırgadığı yanlışlar ve saptırmalar karşısında
gülmesini[2]
anlatmış; anlamsızlara, alışkanlıklara ters düşen davranışlara bir tepki olarak
belirmiştir (Topuz, 1997: 8-9). Bütün
dillerde sözlüklerin mizahı birbirinden az çok ayrımlı anlattıklarını ve
hepsinin “Mizahta gülme vardır; gülme
olmayan şey mizah olmaz.” anlayışında birleştiklerini yazan Aziz Nesin,
mizahın kökeninde gülmeden başka bir şey aramanın doğru olmadığını belirterek, gülmecenin
değişik türlerde[3]
oluşunu; ayrı toplumların ayrı koşullarda bulunmasından, aynı toplumda da ayrı
sınıfların bulunmasına bağlamaktadır. Mizahı, “Gülmecenin seslendiği insanı, hangi oranda olursa olsun sağlıklı
olarak güldürebilen her şeydir” şeklinde tanımlayan Aziz Nesin, sağlıklı
gülmeceyi yaratan her şeyin gülmecenin kapsamına girdiğini belirtmektedir
(Nesin, 1973: 16-17). Mizah
kelimesine karşılık olarak Türkçe’de gülmece karşılığı kullanılıyorsa da;
mizahın sadece gülmece unsurundan oluşmadığı vurgulanarak sözcüğün yeterli
olmadığı görüşü mizahçılar arasında ağırlık kazanmaktadır. “Mizah karşılığı, gülmeceyi kullanamayız. Yanlıştır. Gülmece kelimesi
yalnız gülmeyi içeren çok dar bir çerçeveyi kapsar. Mizah (humour) yalnız
güldürü değildir. Düşündüren, eleştiren, istihza eden, bir çeşit acı duygusu
veren, hicveden, karşıt fikirleri kapsayan ve fikirleri beklenmedik, şaşırtıcı
bir biçimde sunan türleri vardır. Kara mizah, pembe mizah deyimleri bu yüzden
çıkmıştır.”diyen Turhan Selçuk’la (Selçuk, 1998: 200) benzer paydada
buluşan Tan Oral ise mizah kavramıyla ilgili düşüncelerini şöyle
açıklamaktadır: “Eğlenceli bir gülünçlük
ve ciddi bir nükte, günlük hayatın içinde oluştuğu gibi, bir sanat yapıtı
içinde yer alabilir, herkes gülebilir. Mizah ise ciddi bir iştir; o acı ve
hüzün yüklüdür, gülenleri olduğu kadar ona kızanlar, öfkelenenler de olacaktır.
Çünkü mizah, eleştirel bir tepki biçimidir; bir nedene bağlı olarak ortaya
çıkar; şaşırtıcıdır.” (Oral, 2011: 168).

---

[1]Arapça ‘müzah’ sözcüğünden türeyerek dilimize yerleşen
mizah, Türk Dil Kurumu Sözlüğünde “eğlendirme,
gülme ve bir kimsenin davranışına incitmeden takılma amacını güden ince alay,
gerçeğin güldürücü yanlarını ortaya koyan edebiyat türü, ironi” (TDK, 2005:
806) şeklinde tanımlansa da, mizahın kavramsal boyutuyla birlikte ele alınması
tanımların sınıflandırılmalarıyla ilgili birtakım sorunları da beraberinde
getirmektedir. Batıda humour sözcüğüyle eşleşen mizah olgusu: dilimizde çoğu zaman
güldürü, gülmece, gülünç, komik gibi kavramlara karşılık olarak
kullanılmaktadır. Ancak çeşitli kaynaklarda, tek başına bu sözcüklerin
humour’dan çok daha dar bir kapsamda olduğu, bunun yerine mizah kelimesinin
kullanılması gerektiği belirtilmiştir. Humour’un Türkçedeki karşılığını mizah
veya nükte kelimeleriyle ifade eden Turhan Selçuk (Selçuk, 1998: 200) ve Tan
Oral (Oral, 1998: 51) yalnızca mizah kelimesinin orijinal anlamı karşılamakta
yetersiz olduğu gerekçesi ile kimi zaman gülme, gülmece ve güldürü gibi
kavramların da birbirleri yerine kullanıldığını söylemektedirler.

[2] Gülmeyi “ruhun sömürgeleşmesinden kurtaran doğal bir
savunma hattı” şeklinde tanımlayan BarrySanders, “Başlangıçta gülme vardı” demektedir
(Sanders, 2001: 17). Sanders, herhangi
bir yerde ya da herhangi bir zamanda gülmeyen bir insan topluluğunu
düşünebilmenin güçlüğünden bahsederek şöyle devam etmektedir: “Günlük dilde
bir insanın mizah duygusundan söz eder, gülmenin ne kadar temel bir edim
olduğunu kabul ederek onu geleneksel beş duyunun yanına yerleştiririz.” (Sanders,
2001: 24).

[3] Batı’da antik
dönemden günümüze kadar çeşitli teoriler ileri sürülmüş ve bu teorilerle
gülmenin analizi ve sınıflaması yapılmaya çalışılmıştır. Mizah ve gülme eylemiyle ilgili açıklamalara dayanılarak
geliştirilen bu kuramlar, mizah toplum ya da daha özelde mizah-birey arasındaki
ilişkiyi incelemek açısından önem taşımaktadır. Bu nedenle de bu kuramlara
değinmek yerinde olacaktır. Teorileri genel olarak; Üstünlük Teorisi,
Rahatlama Teorisi ve Uyumsuzluk (Zıtlık) Teorisi şeklinde üç grupla toplamak
mümkündür (Arık, 2002: 112-113; Bayraktar, 2011: 175). Genel özellikleri
itibariyle, söz konusu teorilerin her biri gülmenin tek bir yönüne veya
özelliğine dikkat çekmektedir. Üstünlük Teorisi, Aristo’nun “Poetika” adlı eserinden günümüze kadar
çeşitli bilim adamları tarafından işlenmiş ve geliştirilmiştir. Bu teorinin
temelinde “bazılarının veya kendimizin
daha önceki halimizle, o andaki halimizi kıyasladığımızda kendimizi daha üstün
görmemizden doğan bir duygu” olduğu görüşü vardır. Sözgelimi, yolda
giderken birinin düştüğünü gördüğümüzdeki gülmemiz, bizim o duruma
düşmediğimizin sevincidir. Bir başka teori ise, zıtlık yahut uyumsuzluk teorisi
adıyla anılmaktadır. Kant, Schopenhauer ve Spencer gibi büyük filozofların da
içinde bulunduğu “endişeli bir bekleyişin
aniden hiçe dönüşmesi” (Kant), “S/r
nesne ile o nesnenin değerini değiştiren soyut kavram arasındaki münasebetsiz
durum” (Schopenhauer) veya “Birleşik
uyumsuzluğa karşı normal reaksiyon” (Willmaun) olarak özetlenen bu
görüşlere göre, birbirlerine zıt veya birbirleriyle ilgisiz iki fikrin
birleşmesi gülmeyi doğurmaktadır. Gülmeyle ilgili üçüncü teori ise, rahatlama
teorisidir. Descartes, üstünlük ve zıtlık teorileri için “tehlikenin birden bire ortadan kalkmasıyla duyulan hazzın önemi yerine
kötülüğe karşı kayıtsız olduğumuzda veya ondan zarar gelmeyeceğini
anladığımızda meydana gelen sevinç” olarak gülmeyi tarif etmektedir.
Gülmeyi, “Bir mücadeleden galip çıkma,
düşmanın etkisizliğinin farkına varma, dil ve davranış üzerindeki sosyal
baskıdan kurtulmanın yarattığı rahatlık” olarak betimleyen bilim adamları
da bu teorinin taraftarları olmuşlardır. Bütün bu belli başlı teorilerden kısmî
farklılıklarla birlikte esasta bu teorilerden birine yakın olan daha pek çok
görüş gülmeyi açıklamaya çalışmıştır. Bunlardan biri olan Freud’un
Psiko-Analitik teorisinde, ferdi farklılıklar (zekâ; cinsiyet, milliyet)
kolektif motivasyon, coğrafi çevre, kültürel farklılıklar ve bunun gibi
unsurlara dikkat çekmiş; sonunda yeni bazı görüşler de ileri sürülmüş ve Fowler
Çizelgesi’ni ortaya konmuştur. Fowler’in tasnifine göre mizah çeşitleri; mizah,
nükte, hiciv, acı şaka (kara mizah), tahkir, ironi, istihza ve alay şeklinde
sınıflandırılmıştır. Çizelgeye göre, bütün dünyada gülme konusu olan olaylar
sekiz başlık altında toplanmış ve bu başlıklar altındaki olayların motif veya
amaçları, alanları, metot veya kullandıkları araç ile dinleyicileri farklılık
göstermiştir (Türkmen, 2000: 2-3).

2. Konu, amaç ve
önem:

Gücünü
toplumsal tabandan alan çok partili sistem içerisinde basın,  iktidarın uygulamalarından muhalefetin
denetimine kadar gözetimci rolünü üstlenmekte ve meydana gelen siyasal tablo
görünümünün topluma iletilmesinde, düşünce pazarının oluşturulmasında önemli
bir göreve sahip olmaktadır. Bu bağlamda siyaset ve basın konumlarının gereği olarak
karşılıklı bir iletişim ve etkileşim içindedir. İktidar-basın ilişkilerine
bakıldığında genellikle hükümetlerin, toplumun onayını almak, meşruiyet
sağlamak, kamuoyu yaratmak için basının desteğini sağlamaya çalıştıkları görülmektedir.
Basının iktidar için,  rıza üretme aracı
olarak kullanılma potansiyeli tek taraflı değildir. Diğer yandan basının güç ve
iktidara karşı muhalefet söylemi oluşturma potansiyeli de vardır. Basının
ayrılmaz bir kolu olarak değerlendirebileceğimiz mizah ya da daha özel haliyle
karikatür, muhalefet söyleminin oluşturulması konusunda çok önemli           bir işleve sahiptir. Basında
karikatürün işlevi, genelde çizgi yoluyla günün olaylarının yorumlanmasıdır.
Aslında, mizahın özünde güç/iktidara ilişkin eleştiri vardır ve gücünü bu
eleştirel konumlanışından alır. Bu yönüyle çizgi ve bu çizgilerin yanında yer
alan kısa mizahi metinlerin taşıdıkları söylemler, derin eleştirel anlamlar
taşıyabilir. Aslında amaç karikatür çizmek değil, herhangi bir konuyu çizgi
yoluyla yorumlamaktır. Mizahla beslenen bu çizim, konusunu genellikle günlük
olaylardan alır.

Buradan
hareketle, 1950-1960 dönemi hem siyasi bakımdan hem de karikatür
sanatının kendi içindeki gelişimi açısından önemli dönüşümleri bir araya
getiren bir dönemdir. 1950 yılında DP’nin iktidarı devralmasına tanıklık eden
Türkiye’de, mizah alanında da yazısız çizginin benimsendiği modern karikatür
anlayışına geçilmiştir. Turgut Çeviker KarikaTürkiye’de yeni siyasal sürecin
genel olarak mizahçılara özel olarak da karikatürcülere olağanüstü şu
olanakları sağladığından bahsetmektedir: “Geriye
kalan tek parti döneminin sorgulanması; göreceli de olsa özgür bir ortama
girilmiş olması; DP’nin liberal politikaları, ülkeden “Küçük Amerika” yaratma
hayalleri ve sonsuz vaatler.” (Çeviker, 2010: 24). 1950'li yıllarda Küçük
Amerika olma rüyası Türk halkının tüm kesimlerini sardığını ifade eden Atila
Özer ise, iktidar değişiminin karikatürle bağlantısını şöyle anlatmaktadır: “Slogan, her mahallede bir milyoner
yaratmaktır. Adanalı pamuk ağaları, büyük sanayici olmuş iktidarı
desteklemektedir. Çiftçinin ürünlerine iyi para verilmiş; yol, su, elektrik
gibi temel ihtiyaçların ülke düzeyinde yaygınlaştırılması için yatırım atağı
başlatılmıştı. Bu olumlu hava bir süre sonra değişecektir. Ekonomi
liberalleşmeye çalışırken popüler karikatür için zemin hazırdır.” (Özer,
2007: 48).

Basının
ayrılmaz bir kolu olarak değerlendirebileceğimiz mizah ya da daha özel haliyle
karikatür de her zaman siyasi bir muhalefet aracı olarak gündemde kalmaktadır.50
kuşağının sesini duyuran dergiler zinciri, ilk olarak 41 Buçuk mizah dergisiyle
başlamıştır. Tef, Dolmuş, Taş, (Dolmuş) Karikatür ve Taş-Karikatür
dergileriyle de devam etmiştir. Demokrat Parti’nin son dönemi olan 1957-1960
yılları arasında yayınlanan Taş, Karikatür ve daha sonra 50 Kuşağını bir araya
toplayan Taş-Karikatür dergisi,
siyasi karikatürün yoğunluğu ve niteliği açısından 10 yıllık DP iktidarı
döneminde hükümete karşı en açık ve sert bir şekilde tavır alan mizah
dergileridir. Bu çalışmanın konusunu Taş mizah dergisinin içeriği ve ürettiği
muhalefet söylemini oluşturmaktadır. Taş dergisi;
zengin yazar-çizer kadrosuna sahip ve dönemin entelektüelleri arasında
sayılabilecek pek çok isme de bünyelerinde yer vermeleri açısından önemlidir.
Bu bağlamda, dönemi geniş bir halk kitlesi tarafından takip edilen Taş
mizah dergisi aracılığı ile irdelemeye çalışmanın siyaset
ve mizah arasındaki ilişkinin ortaya konabilmesi açısından da yarar sağlayacağı
ifade edilebilir. Mevcut çalışmaların bir kısmı; Taş dergisinin belli bir
kesitine ya da belli bir yönüne odaklanan çalışmalardır. Bu nedenle, derginin hem
Türk siyasi tarihi hem de basın tarihindeki yeri ve önemini ortaya koymak önem arz etmektedir.

3. Araştırma
soruları ve yöntem:

Mizahın
muhalefet işlevinin Taş dergisi
örneğinde incelendiği
bu çalışmada, dergide yer alan karikatürlerin
neye göre saptandığı, nedenini ve bu nedenle beraber genel amaçları açıklanmaya
çalışılmıştır. Taş dergisi karikatürleri Türk
siyasi gündemini nasıl yansıttığı, içeriğini oluşturan konuların neler olduğu ve bu konulara nasıl
yaklaşıldığı gibi araştırma sorularından hareket edilmiştir.

Taş
mizah dergisinin 8 sayısı İzmir Ecemelen Koleksiyonu’ndan
satın alma yoluyla; piyasadan bulunamayan 4 sayısı ise Ankara Milli
Kütüphanesi’nden temin edilmiştir. Taş mizah dergisinin içeriği ve
ürettiği muhalefet söylemini incelendiği çalışmada, derginin kimlik bilgileri,
çıkış amaçları ve yayın politikası, teknik özellikleri, satış ve abonelik
bilgileri, tirajı, yazar ve çizer kadrosu, reklam ve ilanları, yayınlarındaki
kesintiler ve kapanış öyküsü hakkında geniş bilgiler verilmesinin yanı sıra
içerik çözümlemesi ile derginin muhtevasını çıkarabilmek için düz yazı ve
karikatür dağılımı incelenmiştir. Son olarak derginin eleştirel muhalefet
söylemi oluşturma potansiyeli üzerinde yorum yapabilmek ve derginin politik
tutumunu ortaya koyabilmek amacıyla, belli başlı örnekler
betimleyici/tanımlayıcı analizle irdelenmiştir.

4. Sonuç ve değerlendirme:

Çok partili hayata yönelik
ana denemeleri temel almayacak olursak 23 yıllık tek parti iktidarının ardından
1946 senesinde kurulan Demokrat Parti ile çok partili hayata geçen Türkiye,
1950-1960 yılları arasında Demokrat
Parti’nin iktidarına tanıklık etmiştir. Siyasi alanda bu gelişmeler yaşanırken,
büyük ölçüde toplumdaki hâkim kültür tarafından şekillenen mizah da, köklü
değişimlere sahne olan başka bir alandır. Türk
karikatürünün üçüncü dönemi, Demokrat Parti iktidarıyla eş zamanda yani 1950’de başlamıştır. 1950’lerin ilk
yarısında Avrupa ve Amerika’da çizgide mizah akımının
başlıca temsilcileri olarak eserler veren Steinberg, Chaval, Flora, Bosch ve
Mose gibi çizerlerin yaklaşımından etkilenerek şahlanan çağdaş karikatür
anlayışı: çizginin söze, bir dile dönüştürüleceği bir dönemin kapılarını
açmıştır. Bilinen adıyla “50 Kuşağı”, kendilerinden önceki kuşakların yazıya dayalı, yazı
kaldırıldığında anlamsız kalan karikatürlerine karşın “çizgide mizah”
olarak adlandırılan anlayışı benimsemişlerdir. Genelde çizilen desenin
içerisine balonların yerleştirilmediği ve alt yazıların olmadığı bu yeni
anlayışta, tüm mesajlar çizgilerdedir. Çizgi-mizah, grafik-mizah
ya da humoristik desen, modern
grafik gülmece olarak da adlandırılan bu yeni karikatür anlayışı, popüler olmaktan ziyade daha çok düşündürmek
hedefinde ilerlemiştir. Bu bağlamda, mizahın güldürme temelinin altında
birey ve toplumdaki aksaklıkları, yozlaşmayı, çirkinlikleri düzeltme amacını
taşıdığını ve sivri dili, alaycı tavırları, iğneleyiciliği ile halk zekâsının
ürettiği bir savunma hattı olduğunu söyleyebilmek mümkündür. Karikatür
sanatçısı mimar Tan Oral’ın (Oral, 1998: 52) deyişiyle, “Eğlence dünyasında bir koro vardır. Mizah ise her zaman solo bir
çıkıştır. Herkesin aynı havadan çaldığı bir ülke ve dünya orkestrasında arada
bir ayağa kalkan ve aykırı bir ses çıkaran solist gibi” hareket eden mizah,
siyasal ve toplumsal değişimlerin cereyan ettiği mekânlarda toplumun
derinliklerine kadar kök salmıştır.

Basın, bugün olduğu gibi 1950-1960
döneminde siyasi bir arena olma ve gündeme yön verme niteliklerini
taşımaktaydı. DP iktidarı süresince basından yararlanarak kamuoyunun desteğini
sağlamaya çalışmış fakat ekonomik ve toplumsal vaatlerini gerçekleştirmeye çalıştığı
siyasal düzlemde, toplumsal buhran yükseldikçe basının muhalefeti de artmıştır.
Sorunların iktidar koltuğunda oturan DP ve başta CHP ile diğer muhalefet
partilerinin sebebiyet verdiği ortak bir yönetememe halinden kaynaklandığı Taş dergisi
tarafından sürekli olarak ifade edilmiştir. Hükümet-muhalefet arasındaki bahar havasının bir düzelip bir bozuluşunu,
muhalefetin tepkisini ve Türkiye Köylü Partisi’nin Cumhuriyetçi Millet Partisi
ile birleşmesi onun takiben de Hürriyet Partisi’nin Halk Partisi’ne katılması
ile gerçekleştirilen güç birliğini çeşitli yazı ve karikatürlerine taşıyan Taş,
iktidar kavramının sorunsallaştırıldığını ve mevcut iktisadi-siyasi meselelerin iktidarda olan
partiden değil, iktidar olmaktan kaynaklandığını ileri sürmüştür. Huzurun
politik değil içtimai olduğunu vurgulayan ve bu problemi idare edilenle,
edenler arasında karşılıklı itimat, sevgi ve saygıya, yasalara bağlamakla
olacağını işaret eden Taş, demokrasinin olmazsa olmaz ilkelerini
savunmuşlardır.

Yayınlandıkları dönem sebebiyle
Taş,  çoğunlukla halkın halk için, halk
tarafından yönetimini temel alan demokrasi kavramını sorgulayarak yazı ve çizgi
diline taşımıştır. Ülkenin siyasi partilerinin başarıya ulaşması için ülkenin
sosyal gerçeklerini hesaplaması gerekliliğine inanan Taş, kişi hak ve
özgürlüklerini, ekonomik yapının sınıflar çatışmasını gündeme getirmiştir.
Toplantı ve söz hürriyeti, üniversite muhtariyeti, adli teminat, ispat hakkı,
seçim emniyeti, basın etiği, gazeteci-kaynak
ilişkileri, dönemin Ankara Hilton’u olarak tabir edilen hapishanenin
gazetecilerle dolup taşmasını, gazete ve dergi kâğıtlarının tek elden ithaline
gidilmesini, ilan ve reklamların tek elden dağıtımının kabul edilişini, özel
ticari ilanların da hükümet denetimine girişi gibi iktidarın getirdiği baskı
yasalarını eleştirmiştir. Ayrıca, çeşitli yazı ve karikatürleriyle sosyal
yaşama dair konuları (kadın-erkek
ilişkileri, arkadaşlık-komşuluk,
değişen değerler, din, toplumsal inanç ve gelenekler, bayramlar, tarihi miras,
sağlık, eğitim) başyazı, köşe yazısı, fıkra, öykü, deneme, araştırma gibi düz
metinler ve karikatürlerde yer vermişlerdir.

Mizah dergileri hitap ettikleri toplumun
ihtiyaçlarını karşılayabildikleri ve gündemi yakalayabildikleri ölçüde başarılı
olabilirler. Bu açıdan düşünüldüğünde Taş dergisi,
toplumdaki değişmeleri görmüş, gündemi
yakalamış ve toplum tarafından benimsenmiştir. DP’nin düşünce
yapısını, iktidar anlayışını, idareciliğini toplumsal odaklı bakış açılarıyla
tartışmaya açan Taş, kendilerince yanlış ya da kusurlu buldukları her türlü
uygulamaya, yozlaşmaya, uygulayıcısı kim olursa olsun muhalefet etmekten
çekinmeyerek mizah dili ile tepki vermişlerdir. Dergi
içeriğinin incelenmesi sonucunda ele alınan konulara ilişkin yaklaşım
biçimlerinin, kullanılan sözcük, çizgi ve fotoğrafların mevcut sosyo-ekonomik ve politik duruma ilişkin
eleştirel tavır içerdiği ve bu bağlamda derginin muhalefet söylemi
oluşturabilecek bir dili benimsediği söylenebilir. Taş, bu yönüyle yalnızca bir eğlence aracı değil, bir
hiciv ve iktidara karşı mücadele biçimi olarak önem kazanmaktadır.

Kaynakça:

ARIK,
Bilal (1998). Değişen Toplum Değişen
Karikatür, İstanbul: Türkiye Gazeteciler Cemiyeti Yayınları.

ARIK, Bilal  (2002). 
“Kemal Sunal, Levent Kırca ve Cem Yılmaz’ın Mizahına Teorik Bir Bakış”,
İstanbul Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi, S. 14,  İstanbul, s. 111-129.

AVCI, Artun (2003).
“Toplumsal Eleştiri Söylemi Olarak Mizah ve Gülmece”, Birikim Dergisi, Sayı: 166,
İstanbul, s. 80-96.

BALCIOĞLU, Semih ve ÖNGÖREN,
Ferit (1976). 50 Yılın Türk Karikatürü,
İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları.

BALKAYA,
Adem (2007). “Türk Halk Kültüründe Taşlamaya Küçük Bir Örnek”, Turkish Studies / Türkoloji Araştırmaları,
Cilt 1, Sayı 5, s.138-147.

BAYRAKTAR, Zülfikar (2011). “Gülme Teorileri ve Gülme Teorilerine
Göre fıkraların Tahlili”, Ulusal
İletişim Kongresi Gülmenin Arkeolojisi ve Medyada Mizah Olgusu, Atatürk
Üniversitesi İletişim Fakültesi Ulusal İletişim Kongresi Bildiri Kitabı,
Erzurum: Mega Ofset, s. 175-180.

ÇEVİKER, Turgut (2010). KARİKATÜRKİYE Karikatürlerle Cumhuriyet
Tarihi (1923-2008), Cilt 1, İstanbul: NTV Yayınları.

FIRLAR, Belma ve ÇELİK, Murat (2010). “Gazete Reklamlarında Mizah:
Türk Mizah Reklamlarına İlişkin Tarihsel Bir Analiz”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, Volume: 3, İssue: 12, s.
164-177.

İNAM, Ahmet (2009). “Felsefede Mizah, Mizahta Felsefe”, Olaylara Farklı Bir Bakış Açısı: Karikatür
ODTÜ’lüler Bülteni, Ankara: ODTÜ Mezunları Derneği Yayınları.

NESİN, Aziz (1973). Cumhuriyet
Döneminde Türk Mizahı, İstanbul: Akbaba Yayınları.

NİSAN, Fatma (2012). “Siyasal Söylemin ve İdeolojilerin Gazete
Karikatürlerinde Yeniden Üretimi (Örnek Olay 1982 ve 2010 Anayasa Referandum
Süreci)”, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Doktora
Tezi, Konya.

ORAL,  Tan (2011) “Gülmenin
Hayat, Sanat, Mizah ve Komedi ile Olan İlişkisi”, Ulusal İletişim Kongresi Gülmenin Arkeolojisi ve Medyada Mizah Olgusu,
Atatürk Üniversitesi İletişim Fakültesi Ulusal İletişim Kongresi Bildiri Kitabı,
Erzurum: Mega Ofset, s. 167-171.

ORAL, Tan (1998). Yaza
Çize, İstanbul: İris Yayıncılık.

ÖĞÜN, Emre Perrin ve ÇAVDAR, Ayşe (2010).  “Yeni Muhalefet Eski Dil: Bir Siyasal
İletişim Aracı Olarak Mizah”, Ulusal
İletişim Kongresi Gülmenin Arkeolojisi ve Medyada Mizah Olgusu, Atatürk
Üniversitesi İletişim Fakültesi Ulusal İletişim Kongresi Bildiri Kitabı,
Erzurum: Mega Ofset, s. 481-493.

ÖNGÖREN, Ferit (1959). Yeni Mizah Hikâyeleri Antolojisi Mizah
Serisi 3-4, İstanbul: Gar Yayınları.

ÖZER, Atila (2007). Karikatür
Yazıları, Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Karikatür Sanatını Araştırma
Uygulama Merkezi Yayınları.

SANDERS, Barry (2001). Kahkahanın Zaferi: Yırtıcı Tarih Olarak
Gülme, (Çev: Kemal Atakay), İstanbul: Ayrıntı Yayınları.

SELÇUK, Turhan (1998). Grafik Mizah, (Derleyen: Turgut
Çeviker), İstanbul: İris Mizah Kültür Yayıncılık.

TAŞ haftalık siyasi mizah dergisi, 18
Ekim 1958, cilt:1, sayı 1.

TAŞ haftalık siyasi mizah dergisi, 25
Ekim 1958, cilt:1, sayı 2.

TAŞ haftalık siyasi mizah dergisi, 1
Kasım 1958, cilt:1, sayı 3.

TAŞ haftalık siyasi mizah dergisi, 8
Kasım 1958, cilt:1,sayı 4.

TAŞ haftalık siyasi mizah dergisi, 15
Kasım 1958, cilt:1,sayı 5.

TAŞ haftalık siyasi mizah dergisi, 22
Kasım 1958, cilt:1, sayı 6.

TAŞ haftalık siyasi mizah dergisi, 29
Kasım 1958, cilt:1, sayı 7.

TAŞ haftalık siyasi mizah dergisi, 4
Aralık 1958, cilt:1, sayı 8.

TAŞ haftalık siyasi mizah dergisi, 11
Aralık 1958, cilt:1,sayı 9.

TAŞ haftalık siyasi mizah dergisi, 18
Aralık 1958, cilt:1,sayı 10.

TAŞ haftalık siyasi mizah dergisi, 25
Aralık 1958, cilt:1, sayı 11.

TAŞ haftalık siyasi mizah dergisi (1
Ocak 1959), cilt:1, sayı 12.

TOPUZ, Hıfzı (1997). Başlangıcından
Bugüne Dünya Karikatürü, İstanbul: İnkılap Kitapevi.

TUNCEL, Işık ve BAHTİYAR Mutlu (2005). “Mizahın Gerçek Yeri
Neresi?”, (Editör: M. Bilal Arık), Türk
Basınına Eleştirel Bir Bakış Denemesi: Kral Çıplak, Konya: Tablet
Kitabevi, s 98-114.

TÜRKÇE SÖZLÜK, (2005).
Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.

TÜRKMEN, Fikret (2000).
“Osmanlı Döneminde Türk Mizahı”, Türk
Dünyası İncelemeleri Dergisi, Sayı IV, İzmir: Ege Üniversitesi Türk
Dünyası Araştırmaları Enstitüsü Yayını, s. 1-10.

YAKAR, Fahri (2013). Mizahın Gücü-Başlangıcından Günümüze kadar
Türk ve Dünya Edebiyatında Mizah, İstanbul: Kastaş Yayınevi.

YÜCEBAŞ, Hilmi (1958). Türk
Mizahçıları Nüktedanlar ve Şairler, İstanbul: Orhan Mete ve Ortağı Kol. Şti.
Matbaası.

YÜCEL, M.
Serhan (2001). Demokrat Parti, İstanbul: Ülke Kitapları.

 

Anahtar Kelimeler

Demokrat Parti, basın, mizah, taş

Kaynakça

• Kaynakça:ARIK, Bilal (1998). Değişen Toplum Değişen Karikatür, İstanbul: Türkiye Gazeteciler Cemiyeti Yayınları.ARIK, Bilal (2002). “Kemal Sunal, Levent Kırca ve Cem Yılmaz’ın Mizahına Teorik Bir Bakış”, İstanbul Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi, S. 14, İstanbul, s. 111-129.AVCI, Artun (2003). “Toplumsal Eleştiri Söylemi Olarak Mizah ve Gülmece”, Birikim Dergisi, Sayı: 166, İstanbul, s. 80-96.BALCIOĞLU, Semih ve ÖNGÖREN, Ferit (1976). 50 Yılın Türk Karikatürü, İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları.BALKAYA, Adem (2007). “Türk Halk Kültüründe Taşlamaya Küçük Bir Örnek”, Turkish Studies / Türkoloji Araştırmaları, Cilt 1, Sayı 5, s.138-147.BAYRAKTAR, Zülfikar (2011). “Gülme Teorileri ve Gülme Teorilerine Göre fıkraların Tahlili”, Ulusal İletişim Kongresi Gülmenin Arkeolojisi ve Medyada Mizah Olgusu, Atatürk Üniversitesi İletişim Fakültesi Ulusal İletişim Kongresi Bildiri Kitabı, Erzurum: Mega Ofset, s. 175-180.ÇEVİKER, Turgut (2010). KARİKATÜRKİYE Karikatürlerle Cumhuriyet Tarihi (1923-2008), Cilt 1, İstanbul: NTV Yayınları.FIRLAR, Belma ve ÇELİK, Murat (2010). “Gazete Reklamlarında Mizah: Türk Mizah Reklamlarına İlişkin Tarihsel Bir Analiz”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, Volume: 3, İssue: 12, s. 164-177.İNAM, Ahmet (2009). “Felsefede Mizah, Mizahta Felsefe”, Olaylara Farklı Bir Bakış Açısı: Karikatür ODTÜ’lüler Bülteni, Ankara: ODTÜ Mezunları Derneği Yayınları.NESİN, Aziz (1973). Cumhuriyet Döneminde Türk Mizahı, İstanbul: Akbaba Yayınları.NİSAN, Fatma (2012). “Siyasal Söylemin ve İdeolojilerin Gazete Karikatürlerinde Yeniden Üretimi (Örnek Olay 1982 ve 2010 Anayasa Referandum Süreci)”, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Doktora Tezi, Konya.ORAL, Tan (2011) “Gülmenin Hayat, Sanat, Mizah ve Komedi ile Olan İlişkisi”, Ulusal İletişim Kongresi Gülmenin Arkeolojisi ve Medyada Mizah Olgusu, Atatürk Üniversitesi İletişim Fakültesi Ulusal İletişim Kongresi Bildiri Kitabı, Erzurum: Mega Ofset, s. 167-171.ORAL, Tan (1998). Yaza Çize, İstanbul: İris Yayıncılık.ÖĞÜN, Emre Perrin ve ÇAVDAR, Ayşe (2010). “Yeni Muhalefet Eski Dil: Bir Siyasal İletişim Aracı Olarak Mizah”, Ulusal İletişim Kongresi Gülmenin Arkeolojisi ve Medyada Mizah Olgusu, Atatürk Üniversitesi İletişim Fakültesi Ulusal İletişim Kongresi Bildiri Kitabı, Erzurum: Mega Ofset, s. 481-493.ÖNGÖREN, Ferit (1959). Yeni Mizah Hikâyeleri Antolojisi Mizah Serisi 3-4, İstanbul: Gar Yayınları.ÖZER, Atila (2007). Karikatür Yazıları, Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Karikatür Sanatını Araştırma Uygulama Merkezi Yayınları.SANDERS, Barry (2001). Kahkahanın Zaferi: Yırtıcı Tarih Olarak Gülme, (Çev: Kemal Atakay), İstanbul: Ayrıntı Yayınları.SELÇUK, Turhan (1998). Grafik Mizah, (Derleyen: Turgut Çeviker), İstanbul: İris Mizah Kültür Yayıncılık. TAŞ haftalık siyasi mizah dergisi, 18 Ekim 1958, cilt:1, sayı 1.TAŞ haftalık siyasi mizah dergisi, 25 Ekim 1958, cilt:1, sayı 2.TAŞ haftalık siyasi mizah dergisi, 1 Kasım 1958, cilt:1, sayı 3. TAŞ haftalık siyasi mizah dergisi, 8 Kasım 1958, cilt:1,sayı 4. TAŞ haftalık siyasi mizah dergisi, 15 Kasım 1958, cilt:1,sayı 5.TAŞ haftalık siyasi mizah dergisi, 22 Kasım 1958, cilt:1, sayı 6.TAŞ haftalık siyasi mizah dergisi, 29 Kasım 1958, cilt:1, sayı 7.TAŞ haftalık siyasi mizah dergisi, 4 Aralık 1958, cilt:1, sayı 8.TAŞ haftalık siyasi mizah dergisi, 11 Aralık 1958, cilt:1,sayı 9.TAŞ haftalık siyasi mizah dergisi, 18 Aralık 1958, cilt:1,sayı 10.TAŞ haftalık siyasi mizah dergisi, 25 Aralık 1958, cilt:1, sayı 11. TAŞ haftalık siyasi mizah dergisi (1 Ocak 1959), cilt:1, sayı 12.TOPUZ, Hıfzı (1997). Başlangıcından Bugüne Dünya Karikatürü, İstanbul: İnkılap Kitapevi.TUNCEL, Işık ve BAHTİYAR Mutlu (2005). “Mizahın Gerçek Yeri Neresi?”, (Editör: M. Bilal Arık), Türk Basınına Eleştirel Bir Bakış Denemesi: Kral Çıplak, Konya: Tablet Kitabevi, s 98-114.TÜRKÇE SÖZLÜK, (2005). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.TÜRKMEN, Fikret (2000). “Osmanlı Döneminde Türk Mizahı”, Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, Sayı IV, İzmir: Ege Üniversitesi Türk Dünyası Araştırmaları Enstitüsü Yayını, s. 1-10.YAKAR, Fahri (2013). Mizahın Gücü-Başlangıcından Günümüze kadar Türk ve Dünya Edebiyatında Mizah, İstanbul: Kastaş Yayınevi.YÜCEBAŞ, Hilmi (1958). Türk Mizahçıları Nüktedanlar ve Şairler, İstanbul: Orhan Mete ve Ortağı Kol. Şti. Matbaası.YÜCEL, M. Serhan (2001). Demokrat Parti, İstanbul: Ülke Kitapları.