MÂVERDÎ VE EL-AHKÂMU’S-SULTANİYYESİ

Yıl 2016, Cilt: 5 Sayı: 1, 173 - 215, 01.07.2016

Abdullah Çolak

Öz

Klasik İslâm hukuk sisteminde kamu hukuku-özel hukuk
ayırımına yer verilmediğinden, Batı hukukunda özel ve kamu hukuku alanına giren
konular fıkıh kitaplarında “münâkehat” (aile hukuku), “muamelât” (borçlar,
ticaret ve usûl hukuku), “ukûbat” (ceza hukuku) ana bölümleri altında veya tâli
bölümler halinde ele alınıp incelenmiştir. Bununla birlikte, devletin esas
teşkilât ve idaresiyle ilgili hükümleri konu alan müstakil çalışmalar
yapılmıştır. Bu açıdan devlet başkanı, devletin esas teşkilatı, idarî, malî, kazâî
yapısı ve isleyişiyle ilgili hükümlere el-ahkâmü's-sultâniyye
denildigi gibi, bu terim, adı geçen konuları ele alan hukuk dalına ve
ilgili bazı eserlere de unvan olmuştur. 

Günümüze kadar gelmiş el-Ahkâmus-sultâniyye
ismini taşıyan iki eser vardır ve her ikisi de aynı bölge ve aynı asırda
yaşamış olan iki İslâm hukukçusuna aittir. Bunlarda birisi Şâfiî hukuçu
Ebü'l-Hasen el-Mâverdî, diğeri de Hanbelî hukukçu Ebû Ya‘lâ el-Ferrâ’dır. Bu
çalışmada yeri geldikçe Ebû Ya’la’nın eseriyle bazı mukayeseler yapılmış
olmakla birlikte asıl asıl amaç Mâverdî’nin hayatı, ilmi kişiliği ve el-Ahkâmus-sultâniyye adlı eserini
tanıtılmasıdır.  

Anahtar Kelimeler

Mâverdî, kamu hukuku, el-Ahkâmus-sultâniyye, kamu yönetimi, devlet

Kaynakça

• Ali Haydar Ef. Dürerü’l-hükkâm şerh-i mecelleti’l-ahkâm, İstanbul 1330.
• Bağdâdi, Ahmed el-Mübarek, Mâverdî’nin el-Ahkâmu’s-sultâniyye’sinin (Kuveyt 1989) tahkikini yapan.
• Bağdâdî, Ebu Bekir Ahmed b. Ali b. Sabit, Târihu Medineti’s-selam, Beyrut 2001.
• Bilmen, Ömer Nasûhî, Büyük Tefsir Tarihi, İstanbul 1973.
• Birsin, Mehmet, Mâverdî’nin Devlet Anlayışı, Malatya 2012.
• Buhârî, Ebû Abdullah Muhammed b. İsmail (256/869), el-Câmiu’s-Sahih, İstanbul 1992.
• Davutoğlu, Ahmet, “Devlet”, DİA, İstanbul 1994.
• Ebû Dâvud, Süleyman b. Eş’as es-Sicistanî (275/888), es-Sünen, İstanbul 1992.
• Ebû Ya’lâ, el-Ferrâ, Muhammed b. Hüseyin, el-Ahkâmu’s-sultâniyye, Beyrut 1983.
• Erkal, Mehmet “el-Ahkâmu’s-sultâniyye”, DİA, İstanbul 1988.
• Erkal, Mehmet “Hac Emirliği ve Bununla İlgili Fıkhî Meseleler”, Sakarya ÜİFD, 2001, sy. 4, s. 141-160.
• Erturhan, Sabri, “Mâverdî ve ‘el-Hâvi’l-Kebîr Adlı Eseri”, CÜİFD Sivas 1999, sy. 3, s.476. Güner, Ahmet, “Mâverdî’nin Hilâfet Kuramının Tarihsel Arkaplanına Bir Bakış (I) DEÜİFD, İzmir 2002. sy. 16, s. 3-36.
• Güner, Ahmet, “Mâverdî’nin Hilâfet Kuramının Tarihsel Arkaplanına Bir Bakış (II) DEÜİFD, İzmir 2003, sy. 17, s. 227-252.
• Hamevî, Yakut, Mu’cemü’l-‘udebâ, Dâru’l-fikr 1980.
• Hamidullah, Muhammed, İslam Hukuku Etüdleri, İstanbul, ts.
• Hamidullah, Muhammed, İslâmda Devlet İdaresi (Trc. K.Kuşcu), Ankara, ts.
• Hasan İbrahim Hasan, Tarihu’l-İslâm, Kahire 1965.
• Hatîb el-Bağdâdî, Ebu Bekir Ahmed b. Ali, Târîhu Bağdâd, Lübnan, ts.
• Hatiboğlu, M.Said , “İslam’da İlk Siyasi Kavmiyetçilik: Hilâfetin Kureyşîliği” AÜİFD, XXIII (1978), s. 121-213.
• Heytu, Muhammed Hasan, el-İctihad ve Tabakâtü’ş-Şâfiiyye, Beyrut 1988.
• Imâdî, Ebu’l-Felah, Abdü’l-Hay, Şezerâtü’z-zeheb, Dâru’l-fikr, 1979.
• İbn Hacer, Ahmed b. Ali el-Askalânî, Lisânü’l-mîzân, Beyrut 1986.
• İbn Hallikan, Vefeyâtü’l-‘Ayân, Dâru’ş-şafaka, ts.
• İbn Hanbel, Ahmed, el-Müsned, I-VI, İstanbul 1992.
• İbn Mâce, Ebû Abdullah Muhammed b. Yezid el-Kazvînî, es-Sünen, İstanbul 1992.
• İbnü’l-Esîr, el-Kâmil fi’t-tarih, Mısır 1301.
• İbrahim, Muhammed, Hanefî ve Şâfiîlerde Mezhep Kavramı (trc. Faruk Beşer), İstanbul, ts.
• İslam Ansiklopedisi, (MEB), İstanbul 1957, VII, 409.
• Kallek, Cengiz, “Mâverdî”, DİA, Ankara 2003, XXVIII, 185.
• Karaman, Hayreddin, İslâm Hukuk Tarihi, İstanbul 1989.
• Karaman, Hayreddin, İslam Hukukunda İctihad, Ankara, ts.
• Karaman, Hayreddin, Mukayeseli İslâm Hukuku, İstanbul 1986.
• Kâtip Çelebi, Keşfü’z-zünûn, İstanbul 1941-1943.
• Kazıcı, Y. Ziya, İslâm Müesseseleri Tarihi, İstanbul, ts.
• Kehhâle, Ö. Rıza, Mu’cemü’l-müellifîn, Beyrut 1957.
• Kıyıcı, Selahattin, “el-Maverdî ve Ebû Ya’la’nın ‘el-Ahkâmu’s-sultâniyye’ Adlı Eserlerinin Muhteva Yönünden Mukayesesi”, YYÜİFD, Van 1998, sy. 2, s. 2-74.
• Mâverdî, Ebü’l-Hasen Ali b. Muhammed b. Habib, el-Ahkâmu’s-sultâniyye, Beyrut 1985.
• Mâverdî, et-Tuhfetü’l-mülûk fî âdâbi’s-siyasiyye, İskendeiyye, 1977.
• Öğüt, Salim, “Edebü’l-kâdî”, DİA, İstanbul 1994.
• Sübkî, Tacuddin Ebû Nasr Abdulvahab b. Ali b. Abdi’l-Kâfî, Tabakâtü’ş-şâfiiyyeti’l-kübrâ, by., ts.
• Şafak, Ali, “el-Ahkâmu’s-sultâniyye”, DİA, İstanbul 1988, I, 555
• Şîrâzi, Ebû İshâk, Tabakâtü’l-fukahâ, (thk. İhsan Abbas), Beyrut 1970.
• Şirvânî, Harun Han, İslâm’da Siyasi Düşünce ve İdare, (trc. K.Kuçcu), Ankara, ts.
• Tarakçıoğlu, İhsan, Türk Medeni Hukuku, Ankara 1968.
• Tirmizî, Muhammed b. İsa b. Sevre b. Musa (ö.279/892), es-Sünen, İstanbul 1992. Türcan, Talip, “el-Mâverdî ve Ebû Ya’la’da Siyasi İktidarın Meşruiyet Sorunu”, SDÜİFD, Isparta 1996, sy.3, s. 292-303.
• Zehebî, Ebu Abdillah Muhammed b. Ahmed b. Osman, Mizânü’l-İ’tidâl, Şam, ts.
• Zehebî, Şemsüddin Muhammed b. Ali, Siyeru A’lâmi’n-nübelâ, Beyrut 1984.
• Ziriklî, Hayrettin, el-‘Alâm, Mısır 1927.