TÜRKÇE’DE İLK FELSEFE TARİHİ: FELSEFE TARİHYAZIMI AÇISINDAN BİR İNCELEME

Yıl 2016, Cilt: 5 Sayı: 2, 67 - 88, 31.12.2016

Yakup Yıldız

Öz

Felsefe tarihçiliğimiz Fransız
Aydınlanma düşünürü Fénelon’un Abrégé De
La Vie Des Plus İllustres Philosophes De L’Antiquité (1726) adlı eserinin
dilimize tercümesiyle başlar. Türkçe’de ilk felsefe tarihi kitabı olan bu kitap
bir Osmanlı Ermenisi olan Krikor Kumaryan (Cricor Chumarian) tarafından Evvel Zamanda Â’zamü’ş-şân Olan
Feylesofların İmrâr Etmiş Oldukları Ömürlerinin İcmâlidir adıyla dilimize
tercüme edilmiş ve 1854’te İzmir’de basılmıştır. Aynı eser yaklaşık on yıl
sonra Münif Paşa tarafından yeniden tercüme edilerek Tarîh-iHukemâ-yı Yunan adıyla bir dizi yazı olarak neşredilmiştir.
Kitap daha sonra farklı yazarlar tarafından kimi kısmî tercüme, iktibas yahut
sadeleştirilerek aktarılsa da bunlar bir kitap hacmine ulaşamamıştır. Bu
çalışmada Fénelon’un ilgili eserinin Krikor Kumaryan ve Münif Paşa tarafından
yapılan iki tercümesi felsefe tarihçiliğimizin inşası ve felsefe tarih yazımı
açısından incelenecektir. 

Anahtar Kelimeler

İlk Felsefe Tarihi, Fénelon, Abrégé, Krikor Kumaryan, Münif Paşa, Tarîh-i Hukemâ-yı Yunan, Felsefe Tarihyazımı, Diogenes Laertios.

Kaynakça

• Akünal, Dündar, “Çeviri ve Batılılaşma”, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, C. II, İletişim Yay., İst. 1985.
• Âli (Mektûbî-i Sadâret hulefâsından), “Hükemâ-yı Meşhûre-i Kadîmenin Tercüme-i Hâlleri” Mecmûa-i İber-i İntibah, (Y. 2, Nu. 6, Ramazan 1280.
• Ali Suavi, “Tarîh- Efkâr”, Ulûm, S. III, (Paris 1286), s. 105-115; S. IV, (Paris 1286), s. 169-182; S. VI, (Paris 1286), s. 298-311; S. XVI, (Paris 1286), s. 937-950.
• Anay, Harun, “Felsefe: Literatür”, DİA, C. XII, İst. 1995.
• Atay Ç.,Tarih İçinde İzmir, Tifset Basın Yayın A.Ş., İzmir,1979.
• Badem, Candan, “Amiral Adolphus Slade'in Osmanlı Donanmasındaki Hizmetleri ve Osmanlı İmparatorluğu Üzerine Gözlemleri”, Türkiyat Mecmuası, C. XXI, (Bahar 2011).
• Baykara, T.,İzmir Şehri ve Tarihi, Ege Üniversitesi Rektörlük Yayınları No: 38, İzmir 1974.
• Beydilli, Kemal, “Mehmed Emin Âli Paşa”, DİA, C. II, İst. 1989.
• Buğra, J.,İlk Türk Basımevinin Kuruluşundan İlk Millet Meclisinin Açılışına Kadar Osmanlı İmparatorluğu Sınırları İçinde Basılan Kitaplar (1729-1876), Yayımlanmamış Doktora Tezi, İ.Ü.E.F. Kütüphanecilik Bölümü, 1967.
• Fatma Aliye Hanım, Terâcim-i Ahvâl-i Felâsife, Hanımlara Mahsus Gazete Mat., İst. 1317. Fénelon, François de Salignac de la Mothe,
• Abrégé des vies des anciens philosophes: avec un recueil de leurs plus belles maximes, chez Jacques Estienne, 1726.
• [Fénélon, Francois De] Kumaryan, Krikor, Abrégé De La Vie Des Plus İllustres Philosophies De L’Antiquité: Evvel Zamanda Âzamü’ş-şân Olan Feylesofların İmrâr Etmiş Oldukları Ömürlerinin İcmâlidir, (Çev. Cricor Chumarian,Symrne (İzmir) 1854.
• [Fénélon, Francois De] Münif Paşa, “Tarîh- Hukema-yı Yunan”, Mecmuâ-yı Fünûn, (S.13, s.21-29, Cemiyet-i İlmiye ve Osmâniye Matbaası, İstanbul 1280; S.15, (1280), s.94-105; S.18, (1280), s.140-153; S.19, (1280), s.180-188; S.22, (1280), s.400-406; S.23, (1281), s.440-447; S.29, (1281), s.178-185; S.31, (1281), s.268-277; S.35, (1283), s.69-77; S.36, (1283), s.112-116; S.37, (1283), s.141-151; S.40, (1283), s.255-266; S.41, (1283), s.200-212; S.42, (1283), s.241-253; S.43, (1283), s.327-333; S.44, (1284), s.13-24; S.1, (1300), s. 24-31).
• [Fénélon, Francois De] Rıfat Bahir, Felsefe ve Feylesoflar: Felâsife-i Kadîme, Keşişyan Mat., İzmir 1329/1913.
• [Fénélon, Francois De] Seyit Abdullah bin Hüseyin, Tarîhu’l-Felâsife – Muhtasaru Tercemeti Meşâhîr-i Kudemâ-yi’l-Felâsife, (Çev.), Bulak Matbaası, 1252/1836; et-tab’atü’s-sâniye, El Matbaatü’l-Cevâib, Kostantiniyye 1302/1886.
• İnceoğlu, F. Samime, “Tanzimat’ta Bir Düşünür ve Bürokrat: Münif Paşa ve İktisat Tasavvuru”, Divân, S. XIX, (2005/2).
• Kafadar, Osman, Türkiye’de Kültürel Dönüşümler ve Felsefe Eğitimi, İz Yay., İst. 2000.
• Laertios, Diogenes, Ünlü Filozofların Yaşamları ve Öğretileri, (Çev. Candan Şentuna), Yapı Kredi Yay., İst. 2007.
• Mermutlu, Bedri, “Türkçe'de Yayımlanmış İlk Felsefe Eseri”, U.Ü. Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, (2000 – 2001), II/2.
• Özgül, M. Kayahan, XIX. Asrın Benzersiz Bir Politekniği: Münif Paşa, Dergâh Yay., İst. 2014.
• Passmore, John, “Historiography of Philosophy”, Encyclopedia of Philosophy (ed. Paul Edwards), The Macmillan Company, C.5-6, New York 1972.
• Piaia, Gregorio, “Philosophical Historiography in France from Bayle to Deslandes”, (Santinello, Giovanni; Piaia, Gregorio (Eds.), Models of the History of Philosophy: Volume II: From Cartesian Age to Brucker, Springer Netherlands 2011).
• Slade, Sir Adolphus (Müşavir Paşa), Türkiye Seyahatnamesi ve Türk Donanması ile Yaptığı Karadeniz Seferi, (Çev. Ali Rıza Seyfioğlu), Askeri Deniz Matbaası, İst. 1945.
• Şehsüvaroğlu, Halûk Y., “Müşavir Paşa (A. Slade)”, Cumhuriyet, 2 Temmuz 1950.
• Tanpınar, Ahmet Hamdi, 19. Asır Türk Edebiyatı Tarihi, Çağlayan Kitabevi, İst. 2001. Utku, Ali, “Felsefe Tarihçiliğimizin İnşası: Geç-
• Osmanlı Felsefe Tarihi Çalışmalarına Eleştirel Bir Bakış”, Ayraç, S. VII, (Nisan 2010).
• Ülken, Hilmi Ziya, Türkiye’de Çağdaş Düşünce Tarihi, Ülken Yay., İst. 1998.
• Yanyalı F. Şükrü, Meşâhîr-i Kudemâ-yı Felâsifenin Mücmelen Tercüme-i Hâlleri, Kırkanbar Mat., İst. 1293.
• Yıldız, Yakup, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Felsefe Tarihçiliği, Marmara Üniv. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İst. 2003.