TÜRKÇÜ BİR FİKİR DERGİSİ "DOĞU" VE CHP İLİŞKİSİ (1942-1945)

Yıl 2019, Cilt: 8 Sayı: 2, 347 - 364, 30.12.2019

Yaşar Zorlu , Faruk Temel

Öz

Doğu dergisi, 29 Ekim 1942 tarihinde
Tahir Akın Karauğuz tarafından Türkçü fikirleri yaymak üzere çıkarılmıştır.
Halkevi adına çıkarılan Doğu, CHP'nin de desteğiyle abonelik sistemi
aracılığıyla diğer şehirlere de dağıtılma imkanı bulmuştur. Toplumsal ve
siyasal meseleleri Türkçü felsefeyle işleyen Doğu dergisi, ayda bir çıkarılmış
ve 1951 yılına dek yayın hayatını sürdürmüştür. Derginin en önemli amaçlarından
biri Türkçülük fikrini felsefi açıdan açıklamak olmuştur. Türkçülük'ü açıklamak
üzere anket de düzenleyen Doğu; Türk tarihini, Türk büyüklerini, Türk dilini
yayınlarında işleyerek, milliyetçi fikirleri toplumsal ve siyasal düzlemde
yerleştirmeye çabalamıştır. Ziya Gökalp, Ömer Seyfettin, Halide Edip Adıvar,
Behçet Kemal Çağlar, Orhan Şaik Gökyay, Peyami Safa gibi isimlerin yazıları dergide
sıklıkla yayımlanmıştır. 1944 yılında CHP'nin Turancı akımlara karşı bir tavır
izlemesi sonucunda CHP dergiye verdiği desteği geri çekmiştir. 1946 yılında
Doğu, CHP tarafından yeniden desteklenirken, dergideki Türkçü fikirler azalmakla
birlikte form değiştirmiştir. Bu kapsamda çalışmada, CHP'nin milliyetçilik
anlayışı, Doğu Dergisi’nin içeriği, yayın politikası ve iktidarla ilişkilerinin
ortaya konulması hedeflenmektedir. Bu doğrultuda Doğu dergisinin Milli
Kütüphane'de yer alan 1942-1945 yılları arasındaki koleksiyonları ve Cumhuriyet
Arşivlerinden elde edilen CHP Genel Sekreterliği ve Doğu dergisi sahibi
arasındaki yazışmaları gösteren belgeler doküman analizi yapılarak niteliksel
içerik analizi yöntemiyle incelenmektedir. Araştırma, CHP iktidarının dış
siyasette değişen siyasal konjonktüre göre milliyetçilik düşüncesine ilişkin
anlam kaymaları yaşadığını ve bu doğrultuda Doğu dergisinin yayın politikasına
yön verdiğini ortaya koymaktadır.

Anahtar Kelimeler

Doğu dergisi, Tahir Akın Karauğuz, Türkçülük, Turancılık Davası, CHP

Destekleyen Kurum

Erciyes Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Birimi

Proje Numarası

SBD-2016-6258

Teşekkür

Bu çalışmanın gerçekleşmesinde SBD-2016-6258 kodlu proje kapsamında maddi imkan sağlayan Erciyes Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri (BAP) birimine katkılarından dolayı teşekkür ederiz.

A TURKIC IDEA MAGAZINE "DOGU" AND RELATIONSHIP WITH CHP (1942-1945)

Öz

Dogu magazine was published on October
29, 1942 by Tahir Akın Karauguz to disseminate Turkic ideas. Dogu, which was
issued on behalf of People's House (Halkevi), with the support of Republican
People's Party (CHP), had the opportunity to be distributed to other cities
through the subscription system. Dogu magazine, which deals with social and
political issues with Turkist philosophy, was published once a month and
continued to be published until 1951. One of the most important aims of the
magazine was to explain the idea of ​​Turkism from a philosophical
point of view. Dogu magazine also conducted a survey to explain Turkism; tried
to popularise Turkish history, great people of Turks elders and Turkish
language in his publications and to impose nationalist ideas on social and
political levels. Ziya Gökalp, Ömer Seyfettin, Halide Edip Adıvar, Behcet Kemal
Çaglar, Orhan Saik Gökyay, Peyami Safa got frequently published in the
magazine. In 1944, as a result of the CHP's attitude towards PanTurkist
movements, the CHP withdrew its support for the magazine. While the Dogu was
backed by the CHP again in 1946, Turkic ideas in the magazine decreased and
changed form. In this context, the Dogu, which was published with the support
of the CHP during the single-party rule, was introduced alongside with the
content of the journal, its publication policy and its relations with the
government. In this respect, the documents showing the correspondence between
the collections of the Dogu magazine in the National Library between 1942-1945
and the CHP General Secretariat obtained from the Republican Archives and the
owner of the Dogu magazine are analyzed by qualitative content analysis method.
The research reveals that the CHP government experienced a shift in the meaning
of the idea of ​​nationalism according to the changing political conjuncture in the
foreign policy and directed the publication policy of the Dogu magazine.

Anahtar Kelimeler

Dogu magazine, Tahir Akın Karauguz, Turkism, Turanism Case, CHP

Proje Numarası

SBD-2016-6258

Kaynakça

• C.D.A. 1, Cumhuriyet Arşivleri, Fon No: 490, 1 0 0 Kutu No: 1383 Dosya No: 591, SıraNo: 3 (Doğu dergisine CHP tarafından ödeme yapıldığına dair belge) 29.06.1948
• C.D.A. 2, Cumhuriyet Arşivleri, Fon No: 490, 1 0 0 Kutu No: 1383 Dosya No: 591, SıraNo: 3 (Zonguldak'ta satılan basın ürünlerinin tirajına ilişkin bilgi içeren belge) 12.11.1947
• C.D.A. 3, Cumhuriyet Arşivleri, Fon No: 490, 1 0 0 Kutu No: 1383 Dosya No: 591, SıraNo: 3 (Karauğuz'un CHP Genel Sekreterliği'ne dergiyi takdim ettiği mektup) 08.01.1943
• C.D.A. 4, Cumhuriyet Arşivleri, Fon No: 490, 1 0 0 Kutu No: 1383 Dosya No: 591, SıraNo: 3 (CHP Genel Sekreterliği'nin dergi hakkında görüşlerini Karauğuz'a aktardığı mektup)11.01.1943
• C.D.A. 5, Cumhuriyet Arşivleri, Fon No: 490, 1 0 0 Kutu No: 1383 Dosya No: 591, SıraNo: 3 (Karauğuz'un CHP himayesine girilmesini arz ettiği mektup) 25.06.1943
• C.D.A. 6, Cumhuriyet Arşivleri, Fon No: 490, 1 0 0 Kutu No: 1383 Dosya No: 591, SıraNo: 3 (Sekizinci Büro Şefliği'nin CHP Genel Sekreterliği'ne Doğu Dergisine İlişkin Olumlu Raporunu içeren belge) 29.07.1943
• C.D.A. 7, Cumhuriyet Arşivleri, Fon No: 490, 1 0 0 Kutu No : 1383 Dosya No : 591 , Sıra No : 3 (Doğu Dergisi tevzi listesi) tarih yok
• C.D.A. 8, 1944 Cumhuriyet Arşivleri, Fon No: 490, 1 0 0 Kutu No: 1383 Dosya No: 591, SıraNo: 3 (Karauğuz'un CHP Genel Sekreterliği'ne ödemeyi aldığını ve dergi hakkında bir takım bilgiler sunduğuna ilişkin belge) 24.01.1944
• C.D.A. 9, Cumhuriyet Arşivleri, Fon No: 490, 1 0 0 Kutu No: 1383 Dosya No: 591, SıraNo: 3 (CHP Genel Sekreterliği'nin Doğu dergisinin aboneliğinin sonlandırıldığına ilişkin belge) 21.06.1944
• C.D.A. 10, Cumhuriyet Arşivleri, Fon No: 490, 1 0 0 Kutu No: 1383 Dosya No: 591, SıraNo: 3 (CHP Genel Sekreterliği'nin Doğu dergisinin aboneliğinin sonlandırıldığını Karauğuz'a tekrar bildirdiği belge)11.05.1945
• C.D.A. 11, Cumhuriyet Arşivleri, Fon No: 490, 1 0 0 Kutu No: 1383 Dosya No: 591, SıraNo: 3 (Karauğuz'un aboneliğin sonlandırılmasına ilişkin CHP Genel Sekreterliği'ne cevabını içeren belge)23.06. 1945
• C.D.A. 12, Cumhuriyet Arşivleri, Fon No: 490, 1 0 0 Kutu No: 1383 Dosya No: 591, SıraNo: 3 (Karauğuz'un dergi aboneliğinin yenilenmesini istediği CHP Genel Sekreterliği'ne gönderdiği mektup)30.12.1945
• C.D.A. 13, Cumhuriyet Arşivleri, Fon No: 490, 1 0 0 Kutu No: 1383 Dosya No: 591, SıraNo: 3 (Genel Sekreterliği'nin Doğu dergisi aboneliğinin yenilendiğini bildirdiği belge)19.03.1946
• C.D.A. 14, Cumhuriyet Arşivleri, Fon No: 490, 1 0 0 Kutu No: 1383 Dosya No: 591, SıraNo: 3 (Doğu dergisinin dağıtım ağını gösteren belge)18.01.1947
• C.D.A. 15, Cumhuriyet Arşivleri, Fon No: 490, 1 0 0 Kutu No: 1383 Dosya No: 591, SıraNo: 3 (Karauğuz'un Doğu dergisi içeriklerden yer alan Türkçü içerikleri açıkladığı mektubu) 17.-.1945
• Dergi ve Gazeteler
• Doğu, (1942-1951) , Tahir Akın Karauğuz, Karaelmas Matbaası, Zonguldak
• Zonguldak, (1923-1954), Tahir Akın Karauğuz, Karaelmas Matbaası,Zonguldak
• Kitaplar ve Makaleler
• Alpkaya, T. G. (2003). Türk Dış Politikasında Milliyetçilik, Modern Türkiye'de Siyasi Düşünce Milliyetçilik, (Ed. Tanıl Bora ve Murat Gültekingil) s. 155-167, İletişim Yayınları, İstanbul
• Erdoğan, C. (2017). Tek Parti İktidarı Dönemi’nde (1923-1950) Cumhuriyet Halk Partisi’nin İdeolojik Değişim Ve Dönüşüm Sürecinin Çözümlenmesi. Uluslararası Sosyal AraştırmalarDergisi, 10 (5).
• Ertekin, O. (2003). Cumhuriyet Döneminde Türkçülüğün Çatallanan Yolları, Modern Türkiye'de Siyasi Düşünce Milliyetçilik, (Ed. Tanıl Bora ve Murat Gültekingil) s. 345-351, İletişim Yayınları, İstanbul
• Findley, C. V., Modern Türkiye Tarihi, (Çev. G. Ayas), Timaş Yayınları, İstanbul, 2015.
• Güngör , E. (1992). Türk Kültürü ve Milliyetçilik. Ötüken Neşriyat, İstanbul
• Güngör, E. (1989). Kültür Değişmesi ve Milliyetçilik. Ötüken Neşriyat İstanbul
• Kocabaş, S. (2008) Yakın Tarihimizin Sosyal Depremlerinden 1944 Türkçülük- Turancılık Olayı. Vatan Yayınları, İstanbul
• Koç, İ. C. (2006). Tek Parti Döneminde Basın İktidar İlişkileri (1929-1938). Siyasal Kitabevi, Ankara
• Koçak, C. (2003). Kemalist Milliyetçiliğin Bulanık Suları, Modern Türkiye'de Siyasi Düşünce Milliyetçilik. (Ed. Tanıl Bora ve Murat Gültekingil) s. 37-43, İletişim Yayınları, İstanbul
• Koçak, C. (2013). Siyasal Tarih (1923-1950)Türkiye Tarihi 4 Çağdaş Türkiye 1908-1980,(Haz. Sina Akşin ve ark.), Cem Yayınevi, İstanbul
• Namal Y., Karakuzu H. (2017). Türkçülüğün Zonguldak’tan Yükselen Sesi: Doğu Dergisi, I. Uluslararası Türklerin Dünyası Sempozyumu Bildiri Kitabı, 11-14 Mayıs, s.233-252, Ankara
• Özcan Ö., (2011). Tahir Akın Karauğuz, http://kdzereglifutbol.blogspot.com/2011/11/tahir-akin-karauguz.html, (Erişim tarihi : 05.10.2019)
• Özdoğan G. G. (2002). Turan”dan “Bozkurt”a Tek Parti Döneminde Türkçülük (1931-1946). İletişim Yayınları, İstanbul.
• Öztekin, H. (2018). 1944 Irkçılık - Turancılık Davası ve Basındaki Tartışmalar, Selçuk İletişim, 11 (1): 212-236.
• Temel,, F. (2017). Cumhuriyet İdeolojisinin İnşasında Basının Rolü "Zonguldak Gazetesi 1923-1954)". Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, Kayseri
• Zorlu, Y. Temel F. (2017). Türkçü Bir Fikir Dergisi Doğu, Uluslararası Sosyal Bilimler Kongresi, İNCSOS, 368-369, Bildiri Özet Kitabı,3N Yayınları, Ankara
• Zürcher, E. J. (2016). Modernleşen Türkiye'nin Tarihi, (Çev. Yasemin Saner Gönen) İletişim Yayınları, İstanbul.